cəmiyyətdə yayılmasında olduqca fəal rol oynayır. Multikulturalizm ideyaları
ictimai şüurda möhkəmlənir.
Azərbaycanda multikulturalizmin dövlət siyasəti və həyat tərzinə çevrilməsi onun
yüksək inkişaf mərhələsindən xəbər verir.
2. Multikulturalizm - etnik- mədəni müxtəlifliklərin tənzimlənməsinin bir
siyasət modeli kimi. Onun assimilyasiya, izolyasiya (təcridolma) və aparteid
siyasətlərdən fərqli cəhətləri. Zəif (weak) və güclü (strong) multikulturalizm.
Etnik,
irqi,
dini
və
mədəni
müxtəlifliklər
dövlət
tərəfindən
tənzimlənmədikdə və yaxud düzgün tənzimlənmədikdə cəmiyyətin inkişafının
müxtəlif sahələrində ciddi problemlərə, hətta münaqışələrə səbəb olur. Buna görə
də bu müxtəlifliklərin düzgün tənzimlənməsi hər bir çoxmədəniyyətli dövlət üçün
böyük praktiki əhəmiyyət kəsb edir.
Etnik, irqi, dini və mədəni müxtəlifliklərlə bağlı dövlətin üzləşdiyi problemlərin
həll edilməsinin mümkün siyasət modellərindən biri multikulturalizmdir. Bir
siyasət modeli kimi multikulturalizm ötən əsrin 60-cı illərində Kanadada meydana
gəlmişdir. Multikulturalizm siyasətinin meydana gəlməsindən əvvəl etnik, irqi, dini
və mədəni müxtəlifliklərlə üzləşən dövlətlər bu müxtəliflikləri əsasən iki siyasət
modeli vasitəsilə tənzimləməyə çalışırdı: assimilyasiya və ya izolyasiya
(təcridolma). Assimilyasiya siyasəti milli azlıqların mədəni- etnik dəyərlərini
titular etnosun mədəniyyətinə qatmaqla cəmiyyətdəki etnik, irqi, dini və mədəni
müxtəlifliklərin ləğv edilməsini nəzərdə tutur. zolyasiya siyasəti isə milli
azlıqların mədəni- etnik dəyərlərinin titular etnosun (əhalinin çoxluğunu təşkil
edən etnos) etnik- mədəni dəyərləri ilə hər hansı bir əlaqəsinin qarşısını almaqla
milli azlıqların cəmiyyətə inteqrasiya olmalarına imkan vermir.
zolyasiya
siyasəti
2 formada özünü büruzə verir: 1. O, milli azlıqların ölkəyə daxil olub orada
məskunlaşmasına mane olur. 2. Cəmiyyətdə artıq məskunlaşmış müəyyən qrup
adamların assimilyasına mane olmaq məqsədilə onları təcrid edir. kinci halda bu
siyasət aparteid adlanır.
Tarixi hadisələrin gedişatı hər iki siyasət modelinin səmərəsizliyini göstərdi.
Belə ki, müasir ictimai inkişafda mədəniyyətin aparıcı rol oynadığı bir dövrdə
assimilyasiya siyasətinin düzgün olmadığı kimi, qloballaşma, mədəniyyətlərin
qovuşduğu bir şəraitdə izolyasiya siyasətinin də yanlış olduğu müəyyən olundu.
Etnik, irqi, dini və mədəni müxtəlifliklərin tənzimlənməsinə yönəlmiş
assimilyasiya və izolyasiya siyasətlərinin iflasa uğraması ötən əsrin 60-70-ci
illərində əvvəlcə Kanadada, sonra isə Avropanın bir sıra çoxmədəniyyətli
ölkələrində multikulturalizm siyasətinin meydana gəlməsinin başlıca səbəblərindən
biri olmuşdur.
Multikulturalizm müəyyən birləşmiş cəmiyyət daxilində etnik, irqi, dini və
mədəni müxtəlifliklərin qorunmasına və inkişafına yönələn bir siyasətdir.
Multikulturalizm etnik, irqi, dini və mədəni müxtəlifliklərin tənzimlənməsinə
yönələn bir siyasət kimi assimilyasiya siyasətindən fərqli olaraq milli azlıqların
etnik-mədəni dəyərlərinin ləğv edilməsinin qarşısını almaqla, bu dəyərləri
qorumaqla yanaşı, izolyasiya siyasətindən fərqli olaraq milli azlıqların etnik-
mədəni dəyərləri ilə titular etnosun etnik-mədəni dəyərlərinin bir-birinə qarşılıqlı
təsir etmələri üçün lazımi şərait yaradır və milli azlıqların yaşadıqları cəmiyyətə
inteqrasiya olmaları üçün əlverişli şərait yaradır. Başqa sözlə desək,
multikulturalizm nə milli azlıqların etnik-mədəni dəyərlərini assimilyasiyaya
uğradır, nə də ki, onların bu dəyərlərinin inkişafını cəmiyyətin inkişafından təcrid
edir. Multikulturalizm titular etnos ilə milli azlıqların etnik-mədəni dəyərlərinin
inkişafı üçün eyni şərait yaratmaqla onların mədəniyyətlərinin qarşılıqlı təsiri üçün
zəmin yaradır.
Ə
dəbiyyatda multikulturalizmin zəif və güclü formalarının olamalarına
dair fikirlər mövcuddur. Multikulturalizmin zəif və güclü formaları bir-birindən
seçilir. London qtisad Məktəbinin professoru Çandran Kukatasın fikrincə,
multikulturalizmin zəif və güclü formaları cəmiyyətdə mövcud olan etnik –mədəni
müxtəlifliyə münasibətdə aparılan siyasətlərdəndir.
Multikulturalizmin zəif forması azlıqlara öz etnik-mədəni dəyərlərini
qorumaq üçün azadlıq verir. Lakin azlıqlar öz imkanları ilə bu dəyərlərini qorumaq
iqtidarında olmurlar və nəticədə cəmiyyətdəki hakim etnik-mədəni dəyərləri qəbul
etmək onlar üçün ən optimal çıxış yolu olur. Başqa sözlə desək, onlar elə bir
vəziyyətə düşürlər ki, onlara bilərəkdən, xarici təzyiq olmadan, öz istəkləri ilə
titular xalqın etnik-mədəni dəyərlərini qəbul etmək sərf edir. Öz mədəni kimliyini,
etnik-mədəni dəyərlərini qorumaq isə çətin olur, baha başa gəlir. Mövcud
vəziyyətdə onların başqa çıxış yolu olmadığına görə, onlar xoşluqla
assimilyasiyaya gedirlər, yəni yaşadıqları cəmiyyətə inteqrasiya olunurlar.
Multikulturalizmin zəif formasından fərqli olaraq onun güclü forması etnik
azlıqlara öz etnik-mədəni dəyərlərini qorumaq üçün azadlıq verməklə yanaşı
onların yaşadıqları cəmiyyətə bütün sahələrində fəal iştirak etmələri üçün hər cür
şə
raitin yaradılmasını tələb edir. Multikulturalizmin güclü forması cəmiyyətdəki
Dostları ilə paylaş: |