Microsoft Word multikulturalizme giris docx

etnik-mədəni  müxtəlifliyə  münasibətdə  dözümlüyün  nümayiş  etdirilməsi  ilə 
kifayətlənmir.  O,  bu  müxtəlifliyin  dövlət  tərəfindən  inkişaf  etdirilməsini,  onun 
maddi, hüquqi və mənəvi cəhətdən dəstəklənməsini vacib hesab edir. 
Çandran  Kukatas  multikulturalizmin  qeyd  olunan  formalarının  hər  birinin 
liberalizm nəzəriyyəsinə əsaslandığını göstərir. Lakin zəif multikulturalizm klassik 
liberalizmə, güclü multikulturalizmin isə müasir liberalizmə əsaslanır. 
 
3. 
ctimai  inkişafda  mədəniyyətin  aparıcı  rolu  dair  fikirlər  və 
multikulturalizm.  Etnik  -  mədəni  müxtəlifliklər  multikulturalizmin 
yaranmasının  səbəbi  kimi.  Etnik-mədəni  müxtəlifliklərin  müəyyən 
edilməsində,  multikulturalizmin  tədqiq  olunmasında  mədəni-  sivilizasion 
yanaşmanın rolu. 
 
 
Müasir  ictimai  inkişafın,  xüsusilə  də  onun  səbəblərinin  və  istiqamətinin 
tədqiq  olunmasının  mühüm  metodoloji  əsaslarından  biri  ictimai  inkişafda 
mədəniyyətin aparıcı roluna dair elmi müddəadır. Bu müddəa mədəni- sivilizasion 
yanaşma  adlanır.  Mədəni-  sivilizasion  yanaşmaya  əsasən,  dünya  kommunist 
sisteminin dağılması soyuq müharibə dövrünə son qoyaraq iki bir-birinə zidd olan 
siyasi  sistemin  hərbi,  siyasi,  iqtisadi  və  ideoloji  qarşıdurmasına  da  son  qoydu. 
Nəticədə  xalqlar  öz  mədəni  dəyərlərinə  müraciət  etməyə  imkan  əldə  etdilər.  Bu 
barədə  Samuil  Hantunqton  “Sivilizasiyaların  toqquşması  və  dünya  düzəminin 
yenidən qurulması” adlı kitabında qeyd edir: “Yeni dünyada xalqlar arasında əsas 
fərqlər ideoloji, siyasi, iqtisadi deyil, mədəni xarakter daşıyır”. Öz tarixinə, dininə, 
dilinə, mənəvi dəyərlərinə müraciət edən xalqlar, öz kimliklərini müəyyən edirlər”. 
nqlehart Ronald: “Dövlət başçıları və qanunlar dəyişə bilər, lakin mədəniyyətin 
ə
sas aspektlərii dəyişmək üçün çoxlu illər tələb olunacaqdır”. Ralf Darendorf: 
“ nstitusional mühitin, yəni qanunların dəyişməsi üçün ay kifayətdir, iqtisadi 
şə
raitin dəyişməsinə bir iki il tələb olunur, amma şüurun dəyişməsinə onilliklər 
tələb olunur.” Pain: “Mədəniyyət siyasətdən daha vacibdir, çünkiMədəniyyət 
stereotipləri siyasi doktrinalardan əvvəl gəlir və onların əsasını təşkiil edir.”  
Beləliklə, multikulturalizm ilk növbədə mədəniyyətin ictimai inkişafda aparıcı rol 
oynadığını, etnik- mədəni qrupların maraqlarının tanınmasını və həyata keçirilməsi 
ideyasına əsaslanır
. Bu qrupların tələblərinin əsasında dil və din məsələsidir. 
 
 
ctimai inkişafda mədəniyyətin aparıcı roluna dair qeyd olunan elmi müddəa 
müasir  dövrdə  xalqların  həyatında  mədəniyyətin  mühüm  rol  oynadığını 

---

göstərməklə  cəmiyyətdə  etnik-mədəni  müxtəlifliklərin  qalxmasının  səbəbini  izah 
edir.  Belə  olan  bir  şəraitdə  etnik-mədəni  müxtəlifliklərin  tənzimlənməsinin  ən 
optimal  vasitəsi  kimi  multikulturalizm  özünü  büruzə  verir.  Buna  görə  də 
multikulturalizmin  tədqiq  olunmasında  mədəni-  sivilizasion  yanaşmanın  böyük 
metodoloji əhəmiyyəti vardır. 
 
4. “Azərbaycan multikulturalizmi” – inteqrativ bir fənn kimi. Fənnin 
ə
həmiyyəti. 
 
“Azərbaycan multikulturalizmi” – inteqrativ bir fəndir. O,  
fəlsəfə, politologiya, 
tarix, sosiologiya, kulturologiya və bu kimi bir sıra ictimai elmlərin
 
müddəalarından istifadə edir. “Azərbaycan multikulturalizmi” fənninin qarşısında 
ə
sas məqsədə - tələbələrə Azərbaycan Respublikasınınin multikulturalizm 
siyasətinin mahiyyətini, onun xüsusiyyələrini və bu siyasətin ölkədə uğurla həyata 
keçirilməsinin səbəblərini izah etmək- nail olmaq üçün sadalanan ictimai elmlərə 
müraciət etmək vacibdir. 
 
“Azərbaycan multikulturalizmi” fənninin böyük idraki, praktiki, siyasi, 
ideoloji, mənəvi-tərbiyəvi əhəmiyyəti vardır.   
 
MÖVZU 2 
 
CTIMAI-FƏLSƏFI FIKIR TARIXINDƏ TOLERANTLIQ VƏ 
MULTIKULTURALIZM IDEYALARI 
 
1.
  Qədim azərbaycanlıların mifik təsəvvürlərində toleranlıq. 
2.
  Azərbaycanda yayılmış sosial ədalətlə səciyyələnən dini-etik təlimlərdə 
tolerantlıq və multikulturalizm ideyaları. 
3.
  Azərbaycanda  slamın yayılması və  slamda tolerantlıq. 
4.
  N. Tusinin görüşlərində tolerantlıq ideyaları 
5.
  Orta  əsrlərdə  Azərbaycanda  tolerantlıq  ənənələrinin  inkişafında 
Azərbaycan poetik məktəbinin rolu 
6.
  Azərbaycanın sufi mütəfəkkirlərinin görüşlərində tolerantlıq ideyaları. 
7.
  XIX  əsr  XX  əsrin  əvvəllərində  Azərbaycan  maarifçilərinin 
dünyagörüşündə tolerantlıq və multikultiralizm ideyaları. 
 
Azərbaycanın  mədəniyyətlər  qovşağında  yerləşməsi,  həm  dini  azadfikirliyin  və 
tolerantlığın  olmasına,  həm  də  yeni  dini  cərəyanların  zaman-zaman  yaranmasına 

---

və  inkişafına  zəmin  yaratmışdı.  Azərbaycan  olduqca  unikal  bir  mədəniyyətə 
malikdir.  Bu  torpaqda  uzun  əsrlər  boyu  dünyanın  ən  aparıcı  mədəniyyət 
sistemlərinin  təbii,  tarixi  inteqrasiyası  baş  vermişdir.  Bu  torpaqda  atəşpərəstlik, 
türk, iran, qafqaz, yəhudi, xristian, islam, Şərq, Qərb, slavyan, sosializm və s kimi 
müasir  dünya  sivilizasiyasını  formalaşdıran  mədəniyyətlər  çulğalaşmış,  dünyanın 
inkişafı üçün görk olan mədəniyyət, inkişaf modelləri yaratmışdır. 
1. Qədim azərbaycanlıların mifik təsəvvürlərində toleranlıq. 
Arxaik mədəniyyətlərin hamısı mənbəyini mifoloji təsəvvürlərdən alır. 
Hər  bir  xalqın  tarixinin,  ilkin  ictimai  fikrinin  öyrənilməsin  də  miflər  mühüm 
ə
həmiyyət  kəsb  edir.  Xalqların  ictimai  fikir  tarixi  əvvəlcə  mifologiya  şəklində 
olmuş,  sonra  əsgi  dinlər,  inanclar  sistemi  gəlmişdir.  Mifoloji  şüur  ictimai  şüurun 
formalarından  biridir.  Mifoloji  şüur  qədim  insanın  hələ  təbiətdən  ayırılmadığı, 
fövqəltəbii  qüvvələrin  təsiri  nəticəsində  yaranan  ilkin  emosional  şüur  formasıdır. 
Mifoloji  şüur  fərdə,  mifoloji  düşüncə  isə  kollektivə  məxsusdur.  L.  Brül  mifoloji 
düşüncəni məntiqəqədərki təfəkkür, şüur tipi kimi qiymətləndirir. Bəşəriyyətin lap 
qədim  çağlarında,  insanın  özünü  təbiətdən  ayırmadığı  dövrdə  mifoloji  şüurun  da 
söykəndiyi  xaotik  təfəkkür  tərzi  olmuşdur  ki,  buna  da  ədəbiyyatda  Mifoloji 
təfəkkür deyilir. Mifoloji təfəkkürdə yaranan ideyalardır, mifoloji şüurun yaratdığı 
isə konkret məhsuldur. Yəni mifoloji təfəkkürdə qədim insanların öz dünyaları ilə 
bağlayan ilk ibtidai “dini” təsəvvürlərin formalaşması əsas yer tutur, mifoloji şüura 
isə dini-mifoloji strukturların sabitləşməsi və onların ibtidai cəmiyyəti idarə edən 
qüvvəyə  çevrilməsi  xasdır.  Mifoloji  təfəkkürdə  ibtidai  insanların  təbiət  qüvvələri 
qarşısında  keçirdiyi  qorxu  hissi  başlıca  rol  oynayır.  Mifoloji  şüurda  isə  qorxu 
müəyyən inam və sitayişlərə, dini mərasim və rituallarla əvəz olunmmuşdur. 
btidai  təfəkkürdən  sonra  mifoloji  şüurun  formalaşması,  əsasən,  qədim 
dünyanın  mənzərəsinin  xaotik  quruluşundan  harmonik  quruluşa  -  nizamlılıq, 
sistemlilik, tarazlılıq düzümünə başlaması ərəfəsinə təsadüf edir/ 
Mif  dünyanın  işarələrlə,  sakral  obrazlarla  dərkidir.  Mifologiyaya  verilən 
təriflərdən  biri  belədir:  “Mifologiya  dünyanı  özünəməxsus  qanun  və  vasitələrlə 
biçimləyən  və  izah  edən  dinamik  işarələr  sistemidir”.  Yəni  mifologiya  əsgi 
gerçəkliyi simvollarla izah edən bir sistemdir. Mirzə Kazımbəy bu barədə yazırdı: 
“Əfsanəsiz  xalq,  rəvayətsiz  ölkə  yoxdur,  köçəri  xalqlarda  əfsanə  şifahi  hekayələr 
şə
klində  nəsildən-nəsilə  keçir,  yarım-mədəni  xalqların  inanclarının  özülünü, 
yazılarının  başlıca  məzmununu,  ədəbiyyat  və  tarixlərini  təşkil  edir,  maariflənmiş 
xalqlarda müqəddəs irs kimi xalqın təxəyyülünə qida verir”. 
Miflər  sinifli  cəmiyyətə  qədər  xalqların  tarixinə  işıq  salır,  onun  öyrənlməsində 
ə
həmiyyətli  bir  mənbəyə  çevrilir.  Qədim  Azərbaycanlıların  yaratdığı  

---