Microsoft Word multikulturalizme giris docx

yuxarı  tabeçilik  qaydasının)  zinəti  və  sərvəti  əleyhinə  etirazını  əks  etdirirdi. 
Maninin  təlimi  allaha  və  iblisə,  göylərə  və  cəhənnəmə,  hər  bir  adamın  öləndən 
sonra  mühakimə  olunacağına,  müqəddəs  möminlərin  səma  qüvvələri  arasında 
ə
bədi  həyat  sürəcəyinə  əsaslanırdı.Manilik  kilsə  ayinlərinin  sadələşdirilməsinə 
çalışır, ümumi bərabərlik təbliğ edir, bu da öz növbəsində insanları istismarın hər 
bir  –  istər  dünyəvi  olsun,  istər  ruhani  –  növünə  qarşı  mübarizəyə  yönəldirdi. 
Maninin təlimi də Zərdüştün təlimi kimi olduqca dualist bir təlim olub yalnız bir 
ş
eydə ondan fərqlənirdi: o, pessimist (bədbin) səciyyə daşıyırdı, yəni bu təlimdə iki 
başlanğıcın mübarizəsində Xeyrin (Yaxşılığın) qələbəsi inkar edilirdi. 
Mani dünyaya şərin tam təcəssümü kimi baxırdı. O elə hesab edirdi ki, daha yaxşı 
olar ki, insan dünya işlərindən imtina etsin, öz həyatını tərkidünyalıqla və ismətlə 
keçirtsin. Belə olsa, insanın ruhu səmalara ucala bilər. 
Maniliyin  zərdüştiliyin  həyatsevər  prinsiplərindən  bu  köklü  fərqi  Maninin 
köhnə  dinə  hörmətlə  yanaşmasına  maneçilik  törətmirdi.  Onun  düşüncəsində 
zərdüştilik  də,  xristianlıq  da,  buddizm  də  bir  düzgün dindirlər,  yalnız insanlar bu 
dini  başa  düşmədiklərindən  təhrif  etmişlər.  Mani  özü  isə  Yer  üzünə 
göndərilmişdir  ki,  əsl  dini  bərpa  etsin.  Bu  münasibət  islam  dininin  iudaizm  və 
xristianlığa  münasibəti  ilə  üst-üstə  düşür.  Bizə  gəlib  çatmış  mənbələrə  görə, 
Maninin  təlimi  onun  özünün  tərtib  etdiyi  və  ardıcıllarının  qoruyub  saxladıqları 
yeddi kitaba daxil olmuşdur. Bunlardan birincisi «Böyük», yaxud «canlı» («Diri») 
ncil adı ilə tanınır. O hər biri əlifbanın bir hərfi ilə başlayan 22 hissədən ibarət idi. 
Yeddi kitabın hamısının əlyazmalarında Xeyrlə Şərin,  şıqla Qaranlığın mübarizəsi 
mövzusuna həsr olunmuş çoxlu gözəl illüstrasiya var. Öz dinini 40 il təbliğ edən 
Mani  dualizm  prinsipi–  Nur  və  zülmətin  mübarizəsini  ön  plana  çıxarmışdır.  Nur 
ruhu,  zülmət  isə  Bədəni  (materiyanı)  təmsil  edir.  Dünya  inkişafı  prosesinin 
məqsədi  qəlbində  yer  tapmış  nur  ünsürlərini  materiyanın  (bədənin) 
hakimiyyətindən azad etməkdir. Maniyə görə, allah dünyada şəri yaratmamışdır və 
deməli,  dünyanı  da  o  yaratmamışdır,  çünki  dünya  (materiya  şərdir,  zülmətdir)– 
materiya  allahdan  asılı  olmayaraq  mövcuddur,  insan  isə  materiya  ilə  nurun 
qarışığıdır.  Nurun  hissəciklərinin  materiyadan  (bədəndən)  azad  olmasına  yalnız 
qatı  asketizm  vasitəsilə  nail  olmaq  mümkündür.  Manilik  xristianlığın  bir  sıra 
prinsiplərini rədd etmişdir. Maniheyçilik heyvan əti yeməyi qadağan edir, mütiliyi 
təbliğ  edirdi,  asayiş  və  rahatlığı  qorumağı  üstün  tuturdu.  Uyğur  türklərinin 
döyüşkən ruhuna uyğun olmasa belə onlar maniliyi qəbul etmişdilər.  slam dini və 
buddizm yayılana qədər uyğurlar arasında manilik geniş yayılmışdı. 
Mani  hələ  özü  sağ  ikən  onun  təlimi  Şərqdə  sürətlə  yayılmışdı.  Bu  dinin 
yayılmasının  başlanğıcında  onu  xeyirxahcasına  qəbul  edən  Sasanilər  sarayının 
yuxarı təbəqəsi onun kütlələrə sürətlə artan təsirini gördükdə öz siyasətini kəskin 
olaraq  dəyişir.  Maninin  yoldaşlarını  (tərəfdarlarını,  əshabələrini),  ardıcıllarını 
izləməyə başlayırlar.  randan qaçmağa məcbur olan Mani özü uzun illər sərgərdan 
həyat  keçirdikdən  sonra  ora  qayıda  bilir.  Sasanilər  sülaləsinin  IV  hökmdarı 

---

Bəhramın hakimiyyəti (273-276) zamanı Mani həbsxanaya salınır və işgəncələrdən 
ölür.  
Sosial  təlimində  insanların  hüquq  bərabərliyinə  üstünlük  verən  maniliyin 
dini-fəlsəfi  və  sosial  ideyaları  hakim  qüvvələrin  təqibinə  baxmayaraq,  həm 
Atropatenada, həm də Albaniyada, sonralar isə Şərqdə və Avropada məzdəkilərin, 
pavlikianların,  albiqoyçuların,  katarların  və  b.-nın  ideoloji  təlimlərində  geniş  yer 
tapmışdı.  Maniliyin  şıq  Allahını  Əqllə  birləşdirməsi  (beş  təzahürdən  dördünün 
bilavasitə  Əqllə  bağlılığı)  və  Şərin  əbədiliyini  qəbul  etməsi  sonrakı  təlimlərdə 
rasionalizm və dialektikanın inkişafı üçün geniş imkanlar yaratmışdır 
Məzdəkilik.  Azərbaycanda  dövran  sürən  başqa  bir  dini-etik  təlim  V  əsrdə 
meydana  gəlmiş  və  adını  öz  banisi  Məzdək-Bamdadın  adından  götürmüş 
məzdəkilər təlimi idi. Məzdək-Bamdad V əsrin 50-ci illərində anadan olmuş, bəzi 
mənbələrə    görə  528/529-cü  illərdə,  bəzilərinə  görə  isə  524-cü  ildə  ölmüşdür. 
Nizamülmülkün  (1017-1092)  «Siyasətnamə»  əsərində  qeyd  olunduğuna  görə, 
Məzdək  mənşəcə  kahin  silkindən  idi.  O  öz  ideyalarını  Həmədan  şəhərində 
yaymağa  başlamışdı.  Bu  təlim  din  pərdəsi  altında  aparılan  güclü  antifeodal 
hərəkata  çevrilmişdi.  Məzdək  deyirdi:  «Allah  öz  nemətlərini  yaratmışdır  ki, 
insanlar  onları  öz  aralarında  tən  bölsünlər.  Ancaq  insanlar  bir-birinə  qarşı 
ə
dalətsizlik  edirlər.  Ona  görə  də  əmlak  varlılardan  alınıb  yoxsullar  arasında 
bölünməlidir» 
Məzdəkilər  oğruluğu,  yalanı,  zülmü  pisləyir,  bir  yandan  kahinlərin,  başqa 
yandan  dünyəvi  əyanların  (aristokratiyanın,  zadəganların)  əməkçi  əhalini  ikiqat 
istismar  etməsinə  qarşı  çıxırdılar.  Məzdəkin  yaydığı  ideyalar  çox  halda  onun 
özündən  qabaqkı  dini  təlimdən  –  manilikdən  götürülmüşdü.  Onlar  maniliklə 
özlərinin  pessimizminə  (bədbinliyinə)  və  asketizminə  (tərki-dünyalığına)  görə 
yaxın  idilər.  Məzdəkin  fikrincə,  insan  özünə  oxşayanı  (insanı)  öldürməməli,  ət 
yeməməlidir,  ancaq  o  şığın  Qaranlıq  üzərində  qələbəsinə,  cəmiyyətin  bütün 
üzvləri arasında dözümlülüyün (indi dəbdə olan terminlə desək, «tolerantlığ»ın) 
və qardaşcasına məhəbbətin artmasına kömək etməlidir. Bərabərhüquqluluğun və 
qardaşlığın  əldə  olunması  üçün  isə  acgözlüyü  və  paxıllığı  doğuran  səbəblərin 
kökünü kəsmək zəruridir. Elə buna görə də məzdəkilik əmlakın ümumi olmasına 
çağırırdı.  Belə  çağırış  həyat  nemətlərinin  ədalətli,  tən  bölgüsü,  insanlar  arasında 
fərqin  aradan  qaldırılması  tələbi  bu  hərəkata  icmaçı  kəndliləri,  feodallardan  asılı 
təhkimli  kəndliləri  və  qulları  çəkib  gətirirdi.  Sonralar  bu  hərəkata  peşə  sahibləri, 
şə
hər yoxsulları, xırda və orta torpaq sahibləri də qoşuldular. 
Ə
mlak  ümumiliyi  ilə  yanaşı,  məzdəkilik  qadınların  da  ümumi  olmasına 
çağırırdı.  Bu  nə  demək  idi?  Biz  bilirik  ki,  zərdüştilik  təlimi  kişilərlə  qadınların 

---