Microsoft Word natiq mirzeyev dissertasiya doc
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ST FAD Ə OLUNAN ƏD ƏB YYATLAR
65
üstünlük və çatışmamazlıqları ilk növbədə investisiya – maliyyələşməsinin ənənəvi mənbələri ilə müqaisə olunur (qısamüddətli və uzunmüddətli kreditlər). Bunu konkret misal üzrə nəzərdən keçirək. Fərz edək ki, müəssisənin müəyyən avadanlığa ehtiyacı vardır. Avadanlığın lizinq verəndə dəyəri 5 il ərzində bərabər hissələrlə ödəməklə 500 mln. man təşkil edir. Bu avadanlığı istehsalçı zavoddan aldıqda isə dəyəri 400 mln. man olur. Əgər alış variantından əldə etsək, onda bankdan 5 illi (illik 10%) kredit almaq olur. Gəlir vergisinin dərəcəsi – 30 %-dir. Bizdən lizinqin alışı bank kreditləri hesabına maliyyələşmə prosesi ilə müqaisədə üstünlüyünü qiymətləndirmək tələb olunur. Lizinq effektivliyinin qiymətləndirilməsi zamanı nəinki vəsaitlərə qənaət, həmçinin alışın üstünlüyündən vacib detallarda öyrənilir. Bunun üçün kapital qoyuluşlarının effektivliyinin qiymətləndirilməsindəki kimi məhsulun həcminin artımı, onun keyfiyyətinin və rəqbət qabiliyyətinin yüksəlməsi, rentabelliyin, mənfəətin, əməyin məhsuldarlığının artımı, ödəmə müddətinin uzadılması kimi ümumi və xüsusi göstəricilər sistemindən istifadə edilir. Lizinqin rentabelliyi dedikdə əldə olunmuş mənfəətin lizinq üzrə məsrəflərin məbləği ilə əlaqəsi başa düşülür. Lizinq alan müəssisə üçün lizinq ödəmə müddəti lizinqin ödənişlərinin icarə vasitələrinin tətbiqindən əldə olunan əlavə gəlirin orta illik məbləği ilə əlaqədə təyin edilir. Lizinq avadanlığının istifadəsi hesabına gəlirin artımını aşağıdakı üsullardan biri vasitəsi ilə təyin etmək mümkündür. a) mənfəətin faktiki məbləğini lizinq avadanlığından buraxılmış məhsulun xüsusi çəkisinə vurmaqla; b) lizinq icarə məsrəflərini müəssisənin xərclərinin faktiki səviyyəsinə vurmaqla; c) lizinq avadanlığında istehsal olunmuş məhsul vahidinin maya dəyərini bu məhsulun satış həcminə vurmaqla
66
Cədvəl 4
Göstəricilər Variant I Lizinq ödəniş C Lizinq üzrə vergi ödənişi Lizinq ödənişindən sonrakı dəyər Lizinq ödənişlərinin diskant dəyəri Variant II Qaytarılmış kredit Qalan kredit Kreditə görə faiz Ödənişlərin ümumi məbləği Kr-t faizinə görə vergi güzəşti Kr-tin vergidən sonrakı dəyəri Amortizasiya (5il) Amortizasiyaya vergi güzəşti Ə mlak vergisi Obyektin vergidən sonrakı dəyəri
Obyektin diskant dəyəri
L 1 2 3 4 5 Yekun 100 100
100 100
100 500
-30 -30
-30 -30
-30 150
70 70
70 70
70 350
63,6 57,8
62,6 47,8
43,5 265,40
80 80
80 80
80 400
320 240
160 80
- - 40 32 24
16 8 120 120 112
104 96
88 520
-12 -96
7,2 -4,8
2,4 -36
108 102,4 96,8 91,2 85,6
481 80
80 80
80 80
400 -24
-24 -24
-24 -24
-120 +4
+3,2 +2,4
+1,6 +0,8
+12 88
81,6 75,2
68,8 62,4
376 80
87,4 56,4
47 38,8
Bu halda burada nəinki iqtisadi həmçinin müəssisənin işçilərinin əmək şə raitini sadələşdirən və təkmilləşdirən sosial faydada yarana bilər. Lizinqə verəndə lizinq ödəmə müddəti göstəricilərinin köməyi ilə qiymətləndirilir. Rentabellik göstəricisi xalis mənfəətin lizinq üzrə məsrəflərin 67
ümumi məbləğinə bölünməsi ilə təyin edilir. Əgər lizinq üzrə məsrəfləri lizinqdən ə ldə olunan xalis mənfəətin orta illik məbləğindən ayırmaq mümkün olarsa, bu zaman lizinq üzrə məsrəflərin ödəmə müddətini müəyyən etmək olar. Lizinqə verəndə lizinq məsrəflərinin tərkibinə əsas vəsaitlərin alış dəyəri, bank kreditlərinə görə faizlər, lizinq əmlakının sığorta xərcləri, işçi heyətinin əmək haqqı və s. xərclər aid edilir. Təhlildə icarədarların ödəmə qabiliyyəti əsasında öyrənilən riskin səviyyəsi və müqavilələr üzrə razılaşma öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinə riayət edilməsi də öz əksini tapmalıdır. Təhlil proseində lizinqin effektivliyi göstəricilərini müqavilə göstəriciləri ilə müqaisə etmək, kənarlaşmaları və onların səbəblərini araşdırmaq, gələcək sazişlərin bağlanması zamanı bu kənarlaşmaları aradan qaldırmaq zəruridir.
68
NƏT CƏ
Sənayenin bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisənin əmlakından istifadənin səmərəliliyini hər vasitə ilə yüksəltmək vəzifələri ön plana keçirilir. Torpaq, tikili və avadanlıqlardan istifadəni yaxşılaşdırmanın səmərəliliyi olduqca böyükdür. O özünü hər şeydən əvvəl ictimai əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsində göstərir. Torpaq, tikili və avadanlıqlardan yaxşı istifadə etdikdə onlardakı maddiləşmiş ə məkdən daha səmərəli istifadə olunur, məhsul buraxılışı artır və beləliklə məhsul vahidi istehsalına sərf edilən maddiləşmiş əməyin miqdarı azalır. Avadanlıqdan istifadənin yaxşılaşdırılması həmin avadanlığın tətbiq edilməsi prosesində canl əməyə qənaət etməyə səbəb olur. Torpaq, tikili və avadanlıqlardan daha yaxşı istifadə etmək nəticəsində məhsul vahidinə canlı və maddiləşmiş ictimai əmək məsrəflərinin azaldılması məhsulun maya dəyərinin aşağı salınmasına və rentabelliyin yüksəlməsinə səbəb olur. Bazar münasibətlərinin inkişafı və dərinləşməsi ilə əlaqədar olaraq, müəssisələr istehsal bazarlarının möhkəmləndirilməsi, fəaliyyətin yeni istiqamətlərinin mənimsənilməsi və b. məqsədlərə icarə edilmiş vəsaitləri geniş istifadə edə bilərlər. Müəssisələr araasında icarə münasibətləri hazırki vaxtda təsərrüfat fəaliyyətində olduqca nəzərə çarpan yer tutur. carənin maliyyələşməsi kimi adlanma nəticəsində, icarəyə verən icarə haqqını, müqavilə bağlanan vaxt cari qiymətlərlə verilən əmlakın dəyərinə bərabər və ya artıq məbləğdə alır və çox vaxt əmlakın icarəyə götürənə vermək hüququ ilə razılaşırlar. Tikili və avadanlıqların ayrı-ayrı əşyalarına və ya yaşayış və istehsalat binalarını əmlakın cari icarəsi icarədarın müvəqqəti tələbatını ödəməyə çatdırmaq üçündür. Əmlakın mülkiyyəti hüququ icarəyə verəndə qalır.
Uzunmüddətli icarə edilmiş torpaq, tikili və avadanlıqlara icarə müddəti qurtardıqdan sonra icarəyə götürənin mülkiyyətinə onların keşməsi icarə müqaviləsində nəzərdə tutulan (və ya icarə verəndə icarəyə götürən əlavə olaraq 69
razılaşdıqda) və ya onun vaxtı çatana qədər icarəyə götürən tərəfindən müqavilə ilə şə rtləşdirilmiş satınalma qiymətləri ödənilən obyektlər aiddir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində müəssisələrdə investisiya qoyuluşlarının uçotu və təhlili xüsusi rol oynayır. Bu təsərrüfat subyektlərinə istehsalın genişləndirilməsi, mühüm istehsal sahələrinin yaradılması, yeni məhsul çeşidlərinin mənimsənilməsi, məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi, istehsala daha çox investisiya cəlb edilməsi, maddi-texniki bazanın möhkəmləndirilməsi, ölkə daxilində və xaricdə eyni çeşiddə məhsul istehsal edib bazara çıxaran digər rəqib müəssisələrə nisbətəb böyük imtiyazlara malik olmasına səbəb olur. Təsərrüfat-maliyyə fəaliyyəti dövlət tərəfindən tənzimlənməyən başqa sözlə totalitar idarəetmə sistemləri tətbiq olunmayan, demokratik idarəetmə prinsiplərinə geniş səlahiyyətlər verilən indiki şəraitlə mülkiyyət forması və tabeçiliyindən asılı olmayaraq bütün müəssisələr öz fəaliyyətini lizinq xidmətlərindən istifadə etməklə inkişaf etdirə bilərlər. Müəssisə bazar iqtisadiyyatına keçid dövründə xüsusilə də fəaliyyətdə olan müəssisə və təşkilatların çoxunda maliyyə resursları çatışmadığı indiki iqtisadi böhran şəraitində təsərrüfat subyektlərində lizinq xidmətlərindən istifadəni ətraflı təhlil etməklə təsərrüfat daxili ehtiyyatların aşkara çıxarılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Lakin bununla belə qeyd etmək lazımdır ki, AR-da lizinqə dair normativ hüquqi sənədlər olsa da bu sahənin inkişafı çox ləng gedir. Əmlak icarəyə götürənin tələblərinə uyğun olmalıdır. Ə mlak müqavilədə nəzərdə tutulan təyinatı üzrə istifadə edilsə məqsədə uyğun hesab edilər. Lizinq müqaviləsinin müddəti əmlakın texniki sənədlərində nəzərdə tutulan istismar müddətindən çox olmamalıdır.
Lizinq haqqı düzgün verilərsə lizinq şirkətinə icarə verdiyi əmlaka çəkdiyi xərcləri ödəməyə və mənfəət əldə etməyə imkan verər. Lizinq əməliyyatlarının təhlilində bizim fikrimizcə həm lizinq verən, həm də lizinq alanlar üzrə perspektiv və cari təhlil aparılmalıdır. Belə təhlil nəticəsində
70
rentabelliyi və lizinq əməliyyatlarından alınan mənfəət müəyyən edilib qiymətləndirilməlidir. Beləliklə lizinq müəssisəsindən əmlakı icarəyə götürən şəxs investisiya vergi güzəçtlərindən istifadə edə bilər ki, bu da öz növbəsində onun xalis mənfəətinin artmasına gətirib çıxarır. Azərbaycan respublikasında müasir lizinq şirkətləri yaradılaraq sahibkarlıq fəaliyyətində geniş istifadə ediləcəkdir. Lizinq əməliyyatını təhlilin nəticəsi kimi icarədarların ödəmə qabiliyyəti ə sasında öyrənilən riskin səviyyəsinə müqavilələr üzrə raılaşma öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinə riayət edilməsi də öz əksini tapmalıdır. Ölkəmizdə lizinq ə məliyyatları uyğun normativ sənədlər olmadığına görə yarıtmaz vəziyyətdədir. Bunun əsas səbəbi lizinq əməliyyatlarından əldə olunan dövriyyə azad olsa da, lizinq əməliyyatlarına görə % məbləği maksimum 12,5% həddindədir ki, bu problemi həll etmək üçün bu hədd qaldırılmalıdır. Bundan başqa lizinq müəssisələri maliyyə kredit təşkilatları olduğu üçün onların nizamnamə kapitalının artırılması tələb olunur ki, bu ha hazırki inflyasiya şə raitində düzgün iqtisadi siyasət deyildir. Sahibkarlıq fəaliyyətini inkişaf etdirərkən. Bazar iqtisadiyyatını formalaşdırarkən lizinq şirkətlərinin yaradılmasına xüsusi fikir verilsin. Sahibkar maliyyələşdirmə üsulunu seçərkən lizinq haqqının həcmini və onun ödənilməsi qrafikini düzgün nəzərə almalıdır. carəyə verilmiş və icarəyə götürülmüş vasitələrin uçotunun təşkilində əldə edilən nəticələri nəzərə alıb, onun uçotunu yaxşılaşdırmaq üçün aşağıdakı bəzi ə məli təklifləri müəssisələrdə həyata keçirmək məsləhətdir: - torpaq, tikili və avadanlıqların cari və uzunmüddətli icarəyə verilməsinin uçotunu düzgün təşkil etmək; - icarəyə verilmiş tikili və avadanlıqlara hesablanmış köhnəlməni (amortizasiyanı) respublikada tətbiq edilən normalara əsasən həyata keçirmək; 71
- icarəyə götürənin icarə haqqının vaxtında ödəməsinə nəzarət etmək və ödəmələri uçotda düzgün əks etdirmək; - icarəyə görə ödəmənin vaxtında həyata keçirilməsini tələb etmək. Yuxarıda qeyd olunan təkliflərin müəssisədə tətbiq edilməsi nəticəsində müəssisədə əmlakın icarə edilməsinə nəzarət artır və bunun səmərəli istifadə edilməsi həyata keçirilir.
72
ST FADƏ OLUNAN ƏDƏB YYATLAR 1.
Mahmudov .M., Yüzbaşev Ç.R. - “Bina tikənlətin təsərrüfat fəaliyyətinin təhlili”. Bakı-1991 2.
istehsal resurslarından istifadənin təhlili”. Bakı-1992 3.
Н .П.Дробышевский, В .Б.Ермолинский, П .Е.Бориеевский Бухгалтерский учет в строительстве. Минск, Вышейшая ш-1993 4.
.A.Sadıqov, R.P.Rüstəmov - Mühasibat uçotu. Bakı-1995 5.
V.Əliyev, Ə.Babayev - Mühasibat uçotu. Bakı-2000 6.
Ə .A.Sadıqov - Mühasibat (maliyyə) uçotu I hissə. Bakı-2002 7.
.A.Sadıqov - Mühasibat (maliyyə) uçotu II hissə. Bakı-2002 8.
Q.Abbasov, S.Səbzəliyev və b. - Mühasibat (maliyyə) uçotu. Bakı- 2003
9.
S.Səbzəliyev - Mühasibat (maliyyə) hesabatı. Bakı-2003 10.
Mühasibat uçotu haqqında qanun. Bakı-2004 11.
V.S.Əliyev, Ə.Ə.Babayev - Mühasibat uçotu. “Mühasiabt uçotu redaksiyası”. Bakı-2000 12.
Q.Abbasov, S.Səbzəliyev, Ə.Daşdəmirov, V.Quliyev, Ə.Sadıqov. Mühasibat (maliyyə) uçotu. Bakı-2003 13.
Ə .A.Sadıqov, R.P.Rüstəmov - Mühasibat uçotu I hissə. Bakı-1993 14.
Ə .A.Sadıqov, R.P.Rüstəmov - Mühasibat uçotu II hissə. Bakı-1994 15.
Ə .A.Sadıqov, R.P.Rüstəmov - Mühasibat uçotu. Bakı-1995 16.
Aydın Kərimov - Mühasibat uçotu, vergilər. Bakı-2009 17.
A.Cəfərov - Mühasibat uçotu. Bakı-2011 18.
Ə .A.Sadıqov, T.Ə.Sadıqov, Ş.Ə.Cəfərova, C.Ə.Sadıqov - Mühasibat uçotu Dərslik. Bakı-2012 19.
20.
T.Ə.Sadıqov, .M.Rzayev - Vergi uçotu və audit. (dərslik). Bakı-2014 73
21.
Q.R.Rzayev - Beynəlxalq mühasibat uçotu standartları və maliyyə hesabatı. (dərslik). Bakı-2004 22.
Q.R.Rzayev - Mühasibat uçotu və audit “Təhsil nəşriyyatı”. Bakı- 2002 23.
Q.R.Rzayev - Mühasibat nəzarəti və daxili auditin metodiki prinsipləri. Bakı-2000 24.
Q.R.Rzayev - Beynəlxalq mühasibat uçotu və audit. Bakı-2000 Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|