7
praktiki əhəmiyyətini təşkil edir. Onlar nəinki Bakı Şampan Şərabları zavodunda,
eləcə də digər müəssisə və firmalarda istifadə edilə bilər.
ş
in quruluşu və həcmi. Dissertasiya işi giriş, üş fəsil, nəticə və təkliflərdən
ibarət olmaqla yanaşı, işin axırında istifadə edilmiş ədəbiyyatların siyahısı ilə başa
çatır.
Dissertasiya işinin girişində mövzunun aktuallığı əsaslandırılır, öyrənilmə
vəziyyəti təhlil edilir, məqsəd və vəzifələr göstərilməklə tədqiqatın obyekti,
metodu, elmi yeniliyi və praktiki əhəmiyyəti qeyd edilir, həmçinin tədqiqatın
nəticəsinin sınaqdan keçirilməsi və istifadə edilməsinin qısa şərhi verilir.
ş
in birinci fəslində icarə olunmuş əmlakın müəssisənin iqtisadiyyatının
inkişafında rolu və cari icarəyə verilmiş torpaq, tikili və avadanlıqların uçotu öz
ə
ksini tapır.
Dissertasiya işinin ikinci fəslində uzunmüddətli icarəyə verilmiş torpaq, tikili
və avadanlıq obyektlərinin uçotunun aparılması qaydası və təkmilləşdirilməsi
məsələləri ayrı-ayrılıqda şərh olunmuşdur.
Üçüncü fəslində müəssisədə icarə edilmiş əmlakın səmərəliliyinin təhlili geniş
ə
hatə olunmuşdur. şin axırında işdən çıxan nəticələr və əməli təkliflər verilir,
istifadə olunmuş ədəbiyatların siyahısı öz əksini tapır.
ş
iki intervalda kompyuter yazısı ilə 73 səhifədən ibarətdir. stifadə edilmiş
ə
dəbiyyat sıyahısında 20 adda mənbə göstərilir.
8
I Fəsil. Milli Mühasibat Uçotu Standartlarının tətbiqi şəraitində icarə
olunmuş
ə
mlakın müə
ssisə
nin iqtisadiyyatının inkiş
afında rolu
və
cari icarə
yə
verilmiş
torpaq, tikili və
avadanlıqların uçotu.
1.1.
Müə
ssisə
lə
rdə
icarə
ə
mə
liyyatları və
icarə
öhdə
liklə
rinin təş
kili mə
sə
lə
lə
ri
carə (əmlak icarəsi) – təsərrüfat sövdələşməsinin ən geniş yayılmış
növlərindən biridir. carə müqaviləsinin bağlanması icarəçi – təşkilatın məsrəflərini
azaldır, belə ki, böyük investisiyasız istehsalat binalarına, avadanlıqlarına,
nəqliyyat vasitələrinə müvəqqəti sahib olmaq və istifadə etməyə nail olmağa imkan
verir. carə edilmiş əmlakın istifadə edilməsi zamanı əldə edilən gəlirin bir hissəsi,
icarə haqqının ödənilməsinə yönəldilir.
carə müqaviləsinin bağlanması icarəçinin maliyyə riskini azaldır. Əgər
təşkilat, qısa müddətli icarəyə bir neçə obyekt götürübsə, icarə müddəti ərzində
nəzərdə tutulan maliyyə nəticələri əldə etmirsə, onda müqavilə müddəti başa
çatdıqda obyektin sonrakı istifadəsini dayandırmaq və cür əmlakın əldə
edilməsindən etiraz etmək haqqında qərar qəbul edə bilər, icarə münasibəti icarəyə
verən təşkilat üçündə sərfəlidir. carəyə verən hazırki vaxtda istifadə edilməyən
ə
mlakı icarəyə verərək, onun saxlanılmasına məsrəfləri azaldır və əlavə mənfəət
ə
ldə edir.
carə - saziş (müqavilə) deməkdir, onun vasitəsi ilə əmlakın sahibi (icarəyə
verən) kirayə götürənə (icarəyə götürənə) danışılmış müddət müddət ərzində sahib
olmaq və istifadə etmək və ya müvəqqəti istifadə etmək və tərəflər arasındakı
razılaşdırılmış icarə ödəməsi ilə əmlak verir. carəyə verənlər həmçinin
qanunvericiliklə müvəkkil edilmiş şəxslər və ya sahibkarlar əmlakı icarəyə verə
bilər.
carəyə torpaq sahələri və digər xüsusi təbiət obyektləri, müəssisələr və digər
ə
mlak kompleksləri, binalar, qurğular, avadanlıqlar, nəqliyyat vasitələri və onun
9
istifadə edilməsi zamanı (istehlak olunmayan əşyalar) özlərinin natural formasını
itirməyən digər əmlaklar verilə bilərlər.
carəyə təhvil verilmiş əmlakın mülkiyyət hüququ icarəyə verəndə qalır.
Müqaviləyə müvafiq olaraq icarə edilmiş əmlakın istifadə edilməsi nəticəsində
ə
ldə edilmiş məhsullar və gəlirlər icarədarın mülkiyyəti hesab olunurlar.
carəyə verən icarədara əmlakı icarə müqaviləsinin şərtlərinə və əmlakın
təyinatına müvafiq olan vəziyyətdə verməlidir. Müqavilə müddəti qurtardıqda
icarədar onu icarəyə verənə normal köhnəlməni nəzərə almaqla, onu qaldığı
vəziyyətdə, ya da müqavilədə şərtləşdirilmiş vəziyyətdə geri qaytarmalıdır.
carə müqaviləsində nəzərə alına bilər ki, icarə müqaviləsi başa çatdıqdan
sonra və ya icarədar tərəfindən müqavilə ilə şərtləşdirilmiş satın alınma qiymətinin
hamısı icarədar ərəfindən ödənilən zaman icarə müddəti başa çatmamış icarə
edilmiş əmlakın icarədarın mülkiyyətinə keçir. Belə halda icarə müqaviləsi belə
ə
mlakın alqı-satqı müqaviləsi üçün nəzərdə tutulan formada bağlanır.
Ə
gər icarə edilmiş əmlakın satın alınması haqqında şərt müqavilədə nəzərdə
tutulmayıbsa, o tərəflərin əlavə razılaşması yolu ilə müəyyən edilə bilər, onlar bu
zaman əvvəl ödənilmiş icarə ödəməsini alış qiymətində hesaba alınması haqqında
razılığa gələ bilərlər. Qanunla icarə edilmiş əmlakın satın alınması halları qadağan
oluna bilər.
carəyə verənlə icarədar arasındakı münasibəti icarə müqaviləsi müəyyən
edir. Onda icarədara verilməli olan əmlakı müəyyən etməyə imkan verən
məlumatlar, verilən əmlakın dəyəri, icarə müddəti, icarə ödəməsinin qədəri və
ödənməsi qaydası mütləq göstərilməlidir, müqavilənin şərtləri ilə verilən əmlakın
itkisi və xarab olması riski müəyyən edilir, həmçinin müqavilənin şərtlərinə və
ə
mlakın təyinatına müvafiq olaraq, onun cari və əsaslı təmir üzrə, icarə edilmiş
ə
mlakın yaxşı vəziyyətdə saxlanması üzrə xərclərin hansı tərfin çəkmisi müəyyən
edilir.
Adətən icarədar əmlakın saxlanması üzrə xərcləri həyata keçirir və cari təmir
aparır, icarəyə verən əmlakın əsaslı təmirini həyata keçirir. Əgər icarə müqaviləsi
müəyyən edilməmiş müddətdə bağlanıbsa, hər bir tərəf istənilən vaxt bu haqda