Microsoft Word natiq mirzeyev dissertasiya doc
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. car
13
carəyə təhvil verilmiş torpaq, tikili və avadanlıqların kapital qoyuluşları (əlavə tikinti, rekonstruksiya, modernləşmə), əgər icarə müqaviləsində həmin işlər nəzərdə tutulubsa o halda həyata keçirilə bilər. Əgər qanunvericiliklə və ya icarə müqaviləsi ilə başqası nəzərdə tutulmayıbsa adətən icarə verənin vəsaitləri istifadə olunurlar. Ə dər icarə müqaviləsi ilə başqası nəzərdə tutulmayıbsa, onda icarədarın hesabına icarə edilmiş əmlakın yaxşılaşdırılması həyata keçirilsə onun mülkiyyəti hesab olunur. şlər başa çatdıqdan sonra icarədar aparılmış kapital qoyuluşlarını icarəyə verənə verə bilər (onun razılığı olan zaman balansa qəbul edilə bilər) və ya torpaq, tikili və avadanlıqların yeni obyektini yarada bilər. Aparılmış məsrəflərin məbləğinə icarədar tərəfindən ayrıca inventar kartoçkası açılır. carədar tərəfindən başa çatmış kapital qoyuluşlarını xüsusi torpaq, tikili və avadanlıqların tərkibinə daxil edilməsi amortizasiya hesablanması vasitəsi ilə ona çəkilmiş məsrəfləri ödəməyə imkan verir. carə edilmiş əmlakın icarəyə verənin razılığı olmadan icarədar tərəfindən həyata keçirilən ayrılması mümkün olmayan yaxşılaşdırılmanın dəyəri, icarəyə verən tərəfindən icarədara ödənilməsi həyata keçirilmir. carənin müddəti başa çatdıqda icarə edilmiş əmlaka kapital qoyuluşları icarəyə verənə əvəzsiz qaydada verilirlər və onlar tərəfindən obyektlərin balans dəyərinin artırılması qaydasında torpaq, tikili və avadanlıqlara daxil edilirlər. Ə gər icarədar öz vəsaitləri hesabına və icarəyə verənin razılığı ilə ayrılması mümkün olmayan yaxşılaşdırma həyata keçirməyibsə, əgər icarə müqaviləsi ilə başqası
nəzərdə tutulmayıbsa, müqavilə başa
çatdıqdan sonra
bu yaxşılaşdırılmanın dəyərinin ödənilməsini icarədarın tələb etmək hüququ vardır. carəyə təhvil verilmiş torpaq, tikili və avadanlıq obyektləri üzrə amortizasiyanın hesablanması icarəyə verən tərəfindən həyata keçirilir, müəssisənin icarə müqaviləsi üzrə alınmış əmlaka görə icarədar tərəfindən həyata keçirilən amortizasiyaayırmaları, habelə maliyyə icarəsi (lizinq) müqaviləsində nəzərdə tutulan hallarda icarəyə verən tərəfindən həyata keçirilmir.
14
Müəssisənin icarə müqaviləsi il əldə edilmiş əmlaka görə amortizasiyanın hesablanması, mülkiyyət hüququ ilə təşkilatda olan torpaq, tikili və avadanlıqlar üçün qoyulmuş qaydada icarədar tərəfindən həyata keçirilir. Lizinq əmlakına amortizasiyanın hesablanması, lizinq müqaviləsinin (maliyyə icarəsinin) şə rtlərindən asılı olaraq lizinq verənlər tərəfindən və ya lizinq alanlar tərəfindən həyata keçirilir. carə müqaviləsi başa çatdıqdan sonra icarəyə verənə verilməli olan icarə edilmiş torpaq, tikili və avadanlıqlara icarədarın kapital qoyuluşları, əsaslı məsrəflər həyata keçirilən obyektlər üzrə icarəyə verən tərəfindən müəyyən edilmiş amortizasiya ayırmalarının hesablanması üsulundan asılı olaraq icarə müddəti ə rzində icarədar tərəfindən hər ay amortizasiya hesablanır. 1.2. carə olunmuş əmlak haqqında anlayış və icarənin mahiyyəti
Bazar münasibətlərinin inkişafı və dərinləşməsi ilə əlaqədar olaraq, müəssisələr istehsal bazarlarının möhkəmləndirilməsi, fəaliyyətin yeni istiqamətlərinin mənimsənilməsi və b. məqsədlər üçün torpaq, tikili və avadanlıqları geniş istifadə edə bilərlər. Müəssisələr arasında icarə münasibətləri hazırki vaxtda onların təsərrüfat fəaliyyətində olduqca nəzərə çarpacaq dərəcədə yer tutur. Bazar iqtisadiyaytına keçid şəraitində və onun inkişafı ilə əlaqədar olaraq , bəzən müəssisələrə lazım olan torpaq, tikili və avadanlıqların obyektlərini müvəqqəti istifadə etmək üçün, özünün mülkiyyətinə əldə etməkdənsə, başqa subyektlərdən icarə etmək sərfəlidir. Hər nəyi isə icarəyə götürmüş müəssisə icarədar hesab olunur, təhvil verənlər isə - icarəyə verən adlanır. carəyə almaq- vermək və icarəyə verənlə icarədar arasında qarşılıqlı münasibətlər icarə müqaviləsi ilə nizama salınır. Onda icarəyə verilmiş torpaq, tikili və avadanlıq obyektlərinin tərkibi və dəyəri, icarə ödəməsinin qədəri, icarənin davamiyyəti, icarə şərtlərinin yerinə yetirilməsi üzrə tərəflərin öhdəçilikləri əks olunur. 15
cra ə məliyyatlarının uçotda ə ks etdirilməsi qaydaları icarə müünasibətlərindən asılıdır, onlar da öz növbəsində icarənin müddətlərindən və onun verildiyi şərtlərdən asılı olaraq müxtəlif formalarda ola bilər. Müddətindən asılı olaraq əmlakın icarəsi aşağıdakı kimi bir-birindən ayrılır: 1) Uzunmüddətli icarə (lizinq) – üç ildən çox müddətə; 2) Orta müddətli icarə (xayrinq) – bir ildən üç ilə qədər müddətə; 3) Qısa müddətli icarə (reytinq, çerter) – bir ilə qədər müddətə. Verilmə şərtlərindən asılı olaraq cari və uzunmüddətli (maliyyə) icarəni fərqləndirirlər. Cari icarə əmlakın aşağıdakı şərtlərlə icarəsini özündə əks etdirir: a)
icarənin müddəti – müqavilə ilə müəyyən edilir; icarənin müddəti qurtarandan sonra torpaq, tikili və avadanlıqların obyekti icarəyə verənə qaytarılır; b)
icarənin məqsədi – icarəsinin müvəqqəti tələbatının təmin edilməsi; c)
ödəmənin məbləği – icarə ödəməsinin məbləği özünə torpaq, tikili və avadanlıq obyektinin amortizasiyasını və mənfəətdən olan faizi daxil edir; d)
mülkiyyət - torpaq, tikili və avadanlıqların obyekti icarəyə verənin mülkiyyəti hesab olunur; e)
müqavilə ilə müəyyən edilir. Uzunmüddətli icarə edilmiş torpaq, tikili və avadanlıqlara icarə müddəti qurtardıqdan sonra icarəyə götürənin mülkiyyətinə onların keçməsi icarə müqaviləsində nəzərdə tutulan (və ya icarəyə verənlə icarəyə götürən əlavə olaraq razılığa gələrlərsə) və ya onun vaxtı çatana qədər icarəyə götürən tərəfindən müqavilə ilə şərtləndirilmiş satınalma qiymətləri ödənilən obyektlər aiddir. Sonradan satınalma hüququ ilə torpaq, tikili və avadanlıqların icarəsini, həmçinin maliyyə icarəsi də adlandırırlar. Uzunmüddətli icarənin şərtləri aşağıdakı kimidir: 1)
müddətinə bərabərdir; Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|