Microsoft Word natiq mirzeyev dissertasiya doc
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
16
2)
Ödəmənin məbləği – özündə tikili və avadanlıqların obyektinin dəyərini, kreditə görə faizləri, komission ödəmələrini daxil edir; 3)
Korlanma və məhv olma ilə əlaqədar risk – icarədar özü götürür; 4)
Mülkiyyət - tikili və avadanlıqların obyekti icarəyə verənin mülkiyyəti hesab olunur, icarənin müddəti qurtardıqdan və satın alındıqdan sonra (icarə müqaviləsinə müvafiq olur) icarədarın mükiyyəti olur. Nə qədər ki uzunmüddətli icarə icarədarın kreditləşmə formasını özündə əks etdirir, onda ödəmə məbləği özünə tikili və avadanlıqların obyektinin dəyərinin ödənilməsi məbləğini və faizləri daxil edir. Uzunmüddətli icarə zamanı torpaq, tikili və avadanlıqlar icarəyə, icarəyə verən və icarədar tərəfindən razılaşdırılmış qiymətlə (alış qiyməti) verilir. carə ödəməsi icarə edilən əmlakın dəyərinin ödənilməsi (amortizasiya ayırmaları) və icarə əməliyyatları üzrə xidmətləri və mənfəəti nəzərdə tutur, onu icarəyə verənlər obyektin istismarında ola bilər, lakin kreditdən istifadəyə görə faizdən çox olmamışdır. Hesablar planına aid təlimatda mənfəətin ölçüsü icarə faizi adlanır. Müxtəlif mülkiyyət obyekti olan və təsərrüfatçılığın müxtəlif formalarına malik təsərrüfat qurumlarının fəalittət göstərməsi üçün vahid mühitin yaradılması bazar iqtisadiyyatının ən mühüm prinsiplərindən biridir. Bu baxımdan icarə münasibətlərinə əsaslanaraq təsərrüfatçılığın iqtisadiyyatdakı yeri və rolu xüsusi qeyd olunmalıdır. Azərbaycan Respublikasının bazar iqtisadiyyatına keçdiyi hazırki şəraitdə həyata keçirilməyə başlanan özəlləşdirmə və torpaq islahatı nəticəsində xüsusi mülkiyyətin yaranması təcrübəvi olaraq şübhə doğurmur. Belə olan təqdirdə, fikrimizcə, icarə münasibətlərinin canlanmasını və geniş vüsət almasını gözləmək olar. Odur ki, icarə münasibətlərinin iqtisadi məzmunu, formaları, mühasibat uçotunun təşkili və s. ilə əlaqədar bəzi məsələlərin nəzərdən keçirilməsini məqsədəuyğun saymaq olar. 17
carə dedikdə torpağa, digər təbii ehtiyatlara, müəssisələrə və ayrıca götürülmüş komplekslərə, habelə müstəqil təsərrüfat və digər fəaliyyət üçün lazım olan əmlaka müqavilə əsasında, əvəzi ödənilməklə müddətli sahib olmaq və onlardan istifadə etmək başa düşülür. carəyə makroiqtisadiyyatın bütün sahələrində icazə verilir və o, mülkiyyət formasından asılı olmayaraq bütün ə mlaklar üçün tətbiq oluna bilər. carə münasibətləri zamanı tərəf kimi icarəyə verənlər və icarəçilər 9icarədarlar) çıxış edirlər. Xüsusi mülkiyyət hüquqi ilə əmlaka malik olan və ya qanunvericiliklə əmlakın mülkiyyətçisi kimi çıxış edən hüquqi və fiziki şəxslər icarəyə verən, hər hansı hüquqi və fiziki şəxs isə icarəçi ola bilər. carə hər iki tərəfin mənafeyinə xidmət etdikdə məqbul sayıla bilər. carənin icarəyə verən üçün iqtisadi məqsədəuyğunluğu ondan ibarətdir ki, o, digər halda istifadəsiz qalan, saxlanmasına xərc tələb olunan və ya istismarı iqtisadi baxımından səmərəli olmayan əmlakdan gəlir əldə etmək imkanı qazanır. carəçi isə böyük məbləğdə kapital qoyuluşu xərcləri çəkməkdən və xeyli vaxta qənaət edərək icarə olunan obyektlərdən istifadə etmək və gəlir götürmək hüququna malik olur.
Ayrıca götürülmüş əmlak növünün icarəyə verilməsi qəbul-təhvil aktları vasitəsi ilə həyata keçirilir. Həyata keçirilmə müddətinə görə icarə müxtəlif cür təsnifləşdirilir. Bəzi iqtisadi ədəbiyyatlarda qısamüddətli (5 ilədək) və uzunmüddətli (5 ildən yuxarı) icarə qeyd olunur. Digərində isə müddətinə görə icarə aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir. Uzunmüddətli icarə (lizinq)- 3 ildən çox müddətə; Ortamüddətli icarə (xayrinq) – 1 ildən 3 ilədək müddətdə; Qısamüddətli icarə (reytinq, çarter) – 1 ilədək müddətə. Fikrimcə, hər iki təsnifat şərti xarakter daşıyır. carənin müddəti əmlakın xarakteri və icarənin məqsədləri nəzərə alınmaqla icarə müqaviləsi ilə müəyyən edilir. Bundan başqa uzunmüddətli icarə və lizinq heç də eyni anlayışlar deyildir. 18
Lizinq icarəsini və kredit əməliyyatlarını özündə birləşdirən bir fəaliyyət sferası kimi qeyd etmək olar. Bu fəaliyyət növü inkişaf etmiş xarici ölkələrdə vüsət almışdır. Onlarda lizinqi özünə əsas fəaliyyət sahəsi etmiş iri şirkətlər mövcuddur. Lizinq şirkəti istehsalçı müəssisəsindən müəyyən miqdarda əmlak növü, məsələn, avadanlıq satın alır. Sonra bu avadanlıq onun əsas istehsalçısı və istismarçısı olan bir müəssisəyə müqavilə əsasında verilir. Müqavilə müddəti ərzində həmi müəssisə lizinq şirkətinə avadanlqıdan istifadəyə görə müəyyən haqq ödəyir. Müqavilə müddəti başa çatdıqda satın alına bilər. Çox vaxt lizinq şirkəti vadanlığı istehsalçı müəssisəsinin sifarişinə əsasən istehsalçı müəssisədən satın alır. Beynəlxalq təcrübədə lizinq əməliyyatları ilə bir qayda olaraq sanballı kredit müəssisələri və maliyyə qrupları məşğul olur. Həyata keçirilmə şərtlərindən asılı olaraq cari (sadə) və satın alınmaqla icarə (maliyyə icarəsi) mövcuddur. Sadə icarə zamanı icarəyə verilən əmlak üzərində mülkiyyət hüququ icarəyə verəndə qalır. Maliyyə icarəsi zamanı isə əmlak üzərində mülkiyyət hüququ bu obyektlərin haqqının tam ödənilməsindən sonra icarəçiyə (icarədara) keçir. carəyə verənin icarədarla münasibətlərini tənzimləyən əsas sənəd icarə müqaviləsidir. Bu müqavilədə aşağıdakılar nəzərdə tutulur: icarəyə verilən əmlakın tərkibi və dəyəri, icarə haqqının məbləği, icarənin müddətləri, əmlakın ikinci əldən icarəyə verilməsi vasitəli imkanlarına münasibət. carəyə götürülmüş əmlakı tam bərpa və təmir etmək əmlakı icarəçiyə müqavilə şərtlərinə uyğun vəziyyətdə vermək vəzifəsi, icarəçinin əmlakdan müqavilə şərtlərinin uyğun surətdə istifadə etmək, icarə haqqını ödəmək və müqaviləyə xitam verildikdən sonra əmlakı müqavilədə şərtləşdirilmiş vəziyyətdə icarəyə verənə qaytarmaq vəzifəsi və s. carə münasibətləri subyektlərinin və obyektlərinin xüsusiyyətləri, icarənin formaları, növləri mühasibat uçotunun təşkilinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Nəzərə almaq lazımdır ki, icarə obyektlərinin uçotda əks etdirilməsi hər bir icarə subyektində (icarəyə verən və icarəçidə) müxtəlif qaydada həyata keçirilir.
Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|