Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi.
ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
7
izahı verilib. Əlavə 1-də verilmiş izahlı lüğətdə
klinik halların ölümlə nəticələnməyən
hamiləlik/mamalıq ağırlaşmalarına aid
edilməsinin meyarları təqdim edilib.
Hamiləliklə bağlı ciddi ağırlaşmalar “həyat
üçün potensial təhlükə yaradan hallar” kimi
müəyyən edilir. “Həyat üçün potensial təhlükə
yaradan” klinik hallarda çox geniş bir
kateqoriyadır və qadının həyatına hamiləlikdə,
doğuş zamanı və hamiləliyin bitməsindən sonra
təhlükə yaradan bir çox xəstəlikləri özündə
ehtiva edir. ÜST-nin Ana Ölümləri və
Xəstəliklərinin Təsnifatı üzrə İşçi Qrupu həyat
üçün potensial təhlükə törədən halların
siyahısını tərtib etmişdir (7). Bu kitabçada həyat
üçün potensial təhlükə yaradan beş klinik hal
daxil edilib:
–
ağır postpartum (doğuşdan sonra) qanaxma,
–
ağır preeklampsiya,
–
eklampsiya,
–
sepsis/ağır sistem infeksiyası və
–
uşaqlığın cırılması.
Hamilə qadınların sağlamlığına əlavə təsir edən,
lakin hamiləliklə bağlı ağırlaşmaların və ya
mamalıq fəsadlarının baş verməsinə səbəb
olmayan xəstəliklər və ya hallar yanaşı
xəstəliklər kimi qeyd edilir (11) (ətraflı məlumat
üçün Bölmə 2.1.4-ə baxın).
Əsas müdaxilələr həyat üçün təhlükə yaradan və
həyat üçün potensial təhlükə hesab olunan
halların müalicəsində istifadə edilən
tədbirlərdir. Bu kitabçada qan preparatlarının
transfuziyası, intervensional radiologiya və
laparotomiya (qeysəriyyə kəsiyi əməliyyatı
istisna olmaqla, histerektomiya və qarın
boşluğunda aparılan digər təcili cərrahi
müdaxilələr) məhz əsas müdaxilələr
kateqoriyasına daxil edilib.
İntensiv terapiya şöbəsinə köçürülmə xəstənin
24 saat ərzində tibbi nəzarət, mexaniki
ventilyasiya və vazoaktiv preparatların
yeridilməsini təmin edə bilən şöbəyə qəbuludur.
Ana ölümü hamiləlik zamanı və ya hamiləliyin
bitməsindən sonra 42 gün ərzində hamiləliyin
müddətindən və lokalizasiyasından asılı
olmayaraq, təsadüfi səbəblər istisna olmaqla,
hamiləliklə əlaqədar və ya hamiləlik fonunda
ağırlaşmalar səbəbindən (12) baş verən qadın
ölümüdür.
Ölümlə nəticələnməmiş hamiləlik və mamalıq
ağırlaşması halı dedikdə hamiləlik, doğuş və ya
hamiləliyin bitməsindən sonra 42 gün ərzində
yaranmış ağırlaşmalar nəticəsində ölümə yaxın
olan, lakin sağ qalan qadının klinik halı nəzərdə
tutulur (7,11). Praktik baxımdan isə həyat üçün
təhlükə yaradan vəziyyətdən sağ çıxmış (məs.,
orqan çatışmazlığı, postpartum qanaxma)
qadınlar ölümlə nəticələnməyən hamiləlik və ya
mamalıq ağırlaşması keçirmiş qadınlar
adlanırlar.
Ağır hamiləlik fəsadları isə özündə həm ana
ölümü hallarını, həm də ölümlə nəticələnməyən
hamiləlik və ya mamalıq ağırlaşmaları ilə
müşayiət olunan halları cəmləşdirir.
Proses göstəriciləri isə səhiyyə sistemində tətbiq
olunan prosedurların qiymətləndirilməsi üçün
istifadə olunur. Burada proses göstəriciləri ağır
fəsadların profilaktikası və müalicəsi məqsədilə
istifadə edilən əsas müdaxilələrin
qiymətləndirilməsi üçün nəzərdə tutulub. Əsas
müdaxilələrin istifadəsi barədə toplanan
məlumat sübuta əsaslanan tövsiyələrin reallıqda
tətbiqi vəziyyətini dəyərləndirməyə imkan verir.
Mama-ginekoloji şöbələr dedikdə, burada
hamiləlik, doğuş və zahılıq dövründə ciddi
ağırlaşmaları olan (məs., intensiv terapiya və ya
reanimasiya şöbələri, cərrahi bərpa şöbələri,
təcili tibbi yardım şöbələri, qan bankı, abort
otaqları və s.) qadınlara tibbi xidmət göstərən
şöbələr nəzərdə tutulur.
Hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarında tibbi yardımın keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi.
ÜST-nin "Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları və mamalıq fəsadlarının tədqiqi metodikası"
9
2.1.2. Uyğunluq meyarları
Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik və mamalıq
ağırlaşmalarının tədqiqi metodologiyasının
tətbiqi üçün ilk addım ağır fəsadları olan
qadınları müəyyənləşdirməkdir. Məlumatların
toplanılmasını və istifadəsini asanlaşdırmaq
məqsədi ilə və faydalı nəticələr əldə etmək üçün
hamiləliklə əlaqədar ağır fəsadları olan
qadınlardan ancaq zəruri məlumatları toplamaq
lazımdır.
Cədvəl 1-də ilkin qiymətləndirmənin giriş
meyarları sadalanıb. Bunlar hamiləlik və doğuş
zamanı, doğuşdan və ya abortdan sonra 42 gün
ərzində siyahıda sadalanan hər hansı vəziyyətlə
əlaqədar tibbi müəssisəyə qəbul olunan və ya
tibbi müəssisələrdə qaldığı zaman sadalanan
vəziyyətlərlə rastlaşan qadınlara aiddir. Bu
pozuntular hamiləliklə əlaqədar deyilsə (yəni
hamiləlik zamanı, ya da hamiləlikdən sonrakı
42 gün ərzində baş verməyib), qadın bu qrupa
daxil deyil. Tibbi müəssisəyə ölü vəziyyətdə
qəbul olunan və ya qəbul zamanı ölən qadınlara
da aiddir, çünki belə hallar çox güman ki, tibbi
yardımın ləngiməsi ilə əlaqədardır. Uyğun olub-
olmaması fəsadların baş verdiyi gestasion yaşla
məhdudlaşdırılmır (yəni abortdan və ya ektopik
hamiləlikdən sonra hər hansı giriş meyara
uyğun qadınlara da aiddir).
Cədvəl 1. Tibbi yardımın keyfiyyətinin ilkin qiymətləndirilməsinin giriş meyarları
Ölümlə nəticələnməyən hamiləlik ağırlaşmaları
və mamalıq fəsadlarının tədqiqi aşağıdakı
hallarda aparılmalıdır:
Ağır dərəcəli mamalıq fəsadları
• Zahılıq dövrünün ağır qanaxmaları
• Ağır preeklampsiya
• Eklampsiya
• Sepsis və ya ağır dərəcəli sistem infeksiyası
• Uşaqlığın cırılması
• Abortdan sonrakı ciddi ağırlaşmalar;
Əsas müdaxilələr və ya intensiv terapiya
şöbəsinə yerləşdirilmə
• İntensiv terapiya və ya reanimasiya şöbəsinə
qəbul
• İnvaziv radiologiya
• Laparotomiya (histerekomiya daxildir,
qeysəriyyə kəsiyi əməliyyatı istisnadır)
• Qan preparatlarının transfuziyası;
Həyat üçün təhlükəli hallar
• Ürək-damar çatışmazlığı
– Şok, ürək dayanması (nəbzin/ürək
döyüntülərinin olmaması və huşun
itirilməsi), vazoaktiv dərmanların
fasiləsiz infuziyası/inyeksiyası, ürək-
ağciyər reanimasiyasının aparılması, ağır
dərəcəli hipoperfuziya (qanda laktatın
səviyyəsi >5 mmol/l və ya >45 mg/dl),
ağır dərəcəli asidoz (pH <7.1);
• Tənəffüs çatışmazlığı
– Kəskin sianoz, çətinləşmiş tənəffüs, ağır
dərəcəli taxipnoye (tənəffüs sayı
dəqiqədə 40-dan çox), ağır dərəcəli
bradipnoye (tənəffüs sayı dəqiqədə 6-
dan az), anesteziya ilə bağlı olmayan
səbəblərə görə aparılmış intubasiya
və ağciyərlərin mexaniki ventilyasiyası, ağır dərəcəli
hipoksemiya (60 dəqiqədən çox müddət ərzində qanda
oksigenin (O2) saturasiyasının 90%-dən aşağı olması və
ya PAO2/FiO2 nisbətinin 200-dən aşağı olması)
• Böyrək çatışmazlığı
– maye infuziyası və ya diuretiklərə baxmayaraq
davam edən oliquriya, kəskin böyrək çatışmazlığı
səbəbindən aparılan dializ, ağır dərəcəli kəskin
azotemiya (qanda kreatininin səviyyəsi ≥300
μmol/ml və ya ≥3.5 mq/dL-dən yüksək olması)
• Koaqulopatiya/hematoloji pozuntular
– Laxtalanmanın pozulması, qan preparatlarının
massiv transfuziyası (≥5 vahiddən çox sayda qan
preparatlarının transfuziyası), kəskin ağır dərəcəli
trombositopeniya (qanda trombositlərin sayı 1 ml-
də <50 000-dən az olması).
• Qaraciyər çatışmazlığı
– Preeklampsiya ilə yanaşı müşahidə edilən sarılıq,
kəskin ağır dərəcəli hiperbilirubinemiya (qanda
bilirubinin səviyyəsi >100 μmol/l və ya >6.0
mq/dL-dən yüksək olması)
• Nevroloji pozuntular
– Huşun uzun müddətə itirilməsi (12 saatdan çox
davam etməsi) və ya koma (o cümlədən metabolik
koma), insult, kontrol olunmayan qıcolmalar və ya
epileptik status (lat. status epilepticus), tam iflic
(tetraplegiya).
• Uşaqlığın atoniyası
– Histerektomiya ilə nəticələnən uşaqlıq qanaxması
və ya infeksiyası
• Ana ölümü