Microsoft Word ocerkler son 'sas doc



Yüklə 4,56 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə134/134
tarix15.03.2018
ölçüsü4,56 Kb.
#32410
1   ...   126   127   128   129   130   131   132   133   134

Azərbaycan Tarixi 
 
 
533 
yüksək qiymətləndirərək onu "İlin adamı" və  "İlin dövlət 
xadimi" fəxri adlarına layiq görülmüşlər. 
Müasir dövrdə Azərbaycan Respublikası dünya dövlətləri 
arasınlda öz dəsti-xətti ilə tanınır və iqtisadi tərəqqi ilə yanaşı 
beynəlxalq səviyyədə dünya xalqlarının mədəniyyətlərinin 
əlaqələndirilməsi işində  fəal iştirak edir. Azərbaycan xalqı 
əsrlər boyu dünya xalqlarının mədəniyyətlərinə verdiyi 
 
qiymətli töhfələri ilə  bəşər mədəniyyətini zənginləşdirmişdir. 
Müasir dövrdə Azərbaycan Respublikası Heydər  Əliyev 
Fondunun dəstəyi ilə  Şərq və  Qərb mədəniyyətlərinin 
əlaqələndirilməsi, dünya xalqları arasında mədəni  əlaqələrin 
inkişaf etdirilməsi sahəsində aparıcı rol oynayır. Bu işdə 
Heydər  Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və 
İSESKO-nun xoşməramlı  səfiri Mehriban xanım  Əliyevanın 
xidmətləri böyükdür. 
Zəngin mədəniyyətə malik olan Azərbaycan xalqı dünya 
poeziyasına Nizami, Nəsimi və  Füzuli kimi dahi şairlər 
vermişdir. Yeni dövrdə Vaqif, Sabir, Hüseyn Cavid, Səməd 
Vurğun kimi istedadlı şairlər öz sələflərinin ənənələrini davam 
etdərərək Azərbaycan poeziyasını yeni zirvələrə yüksəltmişlər. 
Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında qadın  şairlər də 
mühüm rol oynamışlar. Azərbaycan hələ XII əsrdə bəşəriyyətə 
Məshəti Gəncəvi kimi görkəmli qadın  şair vermişdir. XIX 
əsrdə azərbaycanlı qadın Xurşidbanu Natəvan istedadlı şair və 
rəssam kimi tanınmışdı. Azərbaycanda qadınların cəmiyyətin 
həyatında tarix boyu fəal iştirakının nəticəsidir ki, hələ 1918-ci 
ildə Azərbaycanda, hətta ABŞ  və Kanada kimi demokratik 
ölkələrdən öncə,  qadınlar seçki hüququ qazanmışlar. 
Azərbaycan 
ədəbiyyatı tarixində Mirzə 
Fətəli 
Axundzadənin xüsusi yeri vardır. O, yazdığı dram əsərləri ilə 
bütün Türk dünyasında və müsəlman  Şərqində dramaturgiya 
janrının  əsasını qoymuşdur. M.F.Axundzadənin "Lənkəran 
xanının vəziri" dramının 1873-cü ildə Bakıda tamaşaya 
qoyulması isə bütün Türk dünyasında və müsəlman  Şərqində 
Qəzənfər Rəcəbli 
 
 
534
ilk teatr tamaşası hesab edilir. XX əsrdə Axundzadə ənənələrini 
davam etdərərək Hüseyn Cavid və Cəfər Cabbarlı Azərbaycan 
dramaturgiyasını yüksək zirvəyə qaldırmışlar. Təsadüfi deyil 
ki, bütün şərqdə ilk teatr texnikumu 1923-cü ildə Bakıda 
açılmışdır. 
Bütün Türk dünyasında və müsəlman  Şərqində 
professional musinqi sənətinin yaranması da Azərbaycanla 
bağlıdır. Dünyanın  ən böyük bəstəkarlarından biri olan dahi 
Üzeyir Hacıbəyli tərəfindən yazılmış və 1908-ci il yanvarın 12-
də bakıda tamaşaya qoyulmuş "Leyli və Məcnun" operası bütün 
Türk dünyasında və müsəlman  Şərqində ilk opera musiqisi 
hesab edilir. 1940-ci ildə isə bəstəkar Əfrasiyab Bədəlbəylinin 
"Qız qalası" baleti ilə bütün Türk dünyasında və müsəlman 
Şərqində ilk balet səhnəsinin  əsası qoyulmuşdur. 1921-ci ildə 
Bakıda açılmış Azərbaycan Konservatoriyası da bütün 
müsəlman Şərqində ilk musiqi akademiyası hesab edilir. 
Müasir dövrdə Heydər  Əliyev Fondunun prezidenti 
Mehriban xanım  Əliyevanın təşəbbüsü ilə Azərbaycanın bir 
çox  şəhərlərində, o cümlədən Bakı, Naxçıvan Gəncə,  Şəki və 
Qəbələdə təşkil edilən beynəlxalq musiqi festivalları, rəssamlıq 
sərgiləri və b. tədbirlər sübut edir ki, Azərbaycpan xalqı bütün 
Türk dünyasının tarixən mədəni lideri olmuş və hazırda da lider 
rolunu yerinə yetirməkdə davam edir. 
 


Azərbaycan Tarixi 
 
 
535 
 
 
Kitabın içindəkilər: 
 
Giriş ................................................................................... .3 
I FƏSIL. Azərbaycan ərazisində ibtidai cəmiyyət ............ 14 
1.1. Azərbaycan ərazisində Daş dövrü............................... 14 
1.2. Azərbaycanda Eneolit dövrü, Erkən və Orta Tunc 
dövrü mədəniyyəti.............................................................. 17 
1.3. Azərbaycanda Son Tunc və Erkən Dəmir dövrü  
mədəniyyətləri. İbtidai icma quruluşunun dağılması......... 19 
 
II FƏSIL. Azərbaycan ərazisində ən qədim dövlətlər ...... 22 
2.1. Azərbaycan ərazisində yaşayan qədim soylar............. 22 
2.2. Azərbaycan ərazisində erkən dövlət qurumları........... 25 
2.3. Mana və Oğuz (Skif) dövlətləri .................................. 27 
 
III FƏSIL. Azərbaycan Ön Asiyanın fövqəldövlətlərinin  
tərkibində ........................................................................... 32 
3.1. Azərbaycan Mada imperiyasının tərkibində ............... 32 
3.2. Azərbaycan Haxamanişilər Madası 
fövqəldövlətinin tərkibində ................................................ 36 
3.3. Azərbaycan Makedoniyalı Aleksandrın 
 (İskəndərin) imperiyasının tərkibində............................... 38 
 
IV FƏSIL. Atropaten dövləti ............................................ 42 
4.1.Atropaten dövlətinin yaranması. «Atropaten»  
dövlət və «Azərbaycan» ölkə adlarının mənşəyi haqqında 42 
4.2. Atropaten ellinist dövlətləri sistemində. 
Atropaten-Parfiya-Roma münasibətləri ............................. 46 
4.3. Atropatenin təsərrüfat və mədəniyyəti........................ 53 
 
V FƏSIL. Alban dövləti .................................................... 60 
5.1. Alban dövlətinin yaranması və sərhədləri................... 60 
Qəzənfər Rəcəbli 
 
 
536
5.2. Albaniya əhalisinin etnik tərkibi ................................. 64 
5.3. Albaniyanın təsərrüfat həyatı və 
ictimai münasibətləri.......................................................... 67 
 
VI FƏSIL. Azərbaycanda xristianlığın yayılması............. 72 
6.1. Azərbaycanda xristianlığın yayılmasının  
birinci mərhələsi................................................................. 72 
6.2. Azərbaycanda xristianlığın yayılmasının  
ikinci mərhələsi və Alban kilsəsinin yaranması................. 78 
6.3. Alban xristian kilsəsinin inkişafı və tənəzzülü ........... 86 
 
VII FƏSIL. Azərbaycan xalqının İslamı qəbul etməsi ..... 93 
7.1. Azərbaycan Sasanilər imperiyasının tərkibində.......... 93 
7.2. Azərbaycanın Xilafət tərəfindən işğalı ....................... 96 
7.3. Azərbaycan xalqının müsəlmanlığı qəbul etməsi ....... 101 
 
VIII FƏSIL. Babəkin başçılığı altında Azərbaycan  
xalqının azadlıq müharibəsi ............................................... 105 
8.1. Xürrəmilər hərəkatı ..................................................... 105 
8.2. Babəkin başçılığı altında Azərbaycan xalqının  
azadlıq müharibəsi ............................................................. 107 
8.3. Xürrəmilər hərəkatının tarixi əhəmiyyəti.................... 113 
 
IX FƏSIL. IX-XI əsrlərdə Azərbaycanın 
 müstəqil feodal dövlətləri.................................................. 115 
9.1. Şirvanşahlar dövləti..................................................... 115 
9.2. Sacilər dövləti ............................................................. 119 
9.3. Salarilər dövləti ........................................................... 121 
9.4. Rəvvadilər dövləti ....................................................... 124 
9.5. Şəddadilər dövləti ....................................................... 105 
 
X FƏSIL. Azərbaycan Atabəylər dövləti.......................... 134 
10.1. Səlcuq oğuz türkləri və onların Azərbaycana 
gəlmələri............................................................................. 134 


Azərbaycan Tarixi 
 
 
537 
10.2. Azərbaycan İraq Türk Səlcuq Sultanlığının  
tərkibində ........................................................................... 139 
10.3. Eldəgəzlərin Atabəylər dövləti.................................. 148 
 
XI FƏSIL. Azərbaycan XIII-XV əsrlərdə......................... 158 
11.1. Monqolların və Cəlaləddinin Azərbaycana  
yürüşləri və Azərbaycan Atabəylər dövlətinin süqutu....... 158 
11.2. Azərbaycan Elxanilər dövlətinin tərkibində ............. 161 
11.3. Şirvanşahlar (Dərbəndilər) dövləti............................ 164 
11.4. Qaraqoyunlu dövləti.................................................. 165 
11.5. Ağqoyunlu dövləti..................................................... 167 
 
XII FƏSIL. Azərbaycan Səfəvilər dövləti ........................ 173 
12.1. Səfəvilərin Ərdəbil hakimiyyəti................................ 173 
12.2. Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin yaranması  
və genişlənməsi .................................................................. 179 
12.3. Səfəvi-Osmanlı müharibələri. Azərbaycan  
Səfəvilər dövlətinin zəifləməsi və tənəzzülü ..................... 188 
 
XIII FƏSIL. Azərbaycan xanlıqları.................................. 196 
13.1. Səfəvilər dövlətinin süqutu və Azərbaycan ərazisində 
 xanlıqlar adlı kiçik feodal dövlətlərinin yaranması........... 196 
13.2. Şimali Azərbaycanın əsas xanlıqları ......................... 201 
13.3. Xanlıqlar dövründə Azərbaycanın 
 ictimai-iqtisadi həyatı........................................................ 212 
 
XIV FƏSIL. Orta əsrlər Azərbaycan mədəniyyəti............ 216 
14.1. XI-XVIII əsrlərdə Azərbaycanda maarif, 
elm və fəlsəfə ..................................................................... 216 
14.2. Orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı............................ 223 
14.3. XI-XVIII əsrlərdə Azərbaycanda incəsənət 
 və memarlıq....................................................................... 231 
Qəzənfər Rəcəbli 
 
 
538
XV FƏSIL. Azərbaycanın Rusiya və İran 
 arasında bölüşdürülməsi.................................................... 240 
15.1. Şimali Azərbaycanın Rusiya tərəfindən  
işğalının başlanması. Gülüstan müqaviləsi ........................ 240 
15.2. Azərbaycanın Rusiya və İran arasında  
bölüşdürülməsi. Türkmənçay müqaviləsi .......................... 244 
15.3. Ermənilərin Cənubi Azərbaycan xanlıqlarından  
köçürülüb İrəvan, Naxçıvan və Qarabağ xanlıqlarının 
torpaqlarında yerləşdirilməsi.............................................. 247 
15.4. İstiladan sonra Şimali Azərbaycanın inzibati-ərazi 
 və idarə sistemi. Çarizmin müstəmləkəçilik siyasətinə 
qarşı xalq üsyanları ............................................................ 249 
 
XVI FƏSIL. Şimali Azərbaycanda kapitalizmin 
 təşəkkülü və inkişafı.......................................................... 253 
16.1. XIX əsrdə Şimali Azərbaycanda əmtəə-ticarət  
təsərrüfatlarının inkişaf edib əmtəə-kapitalist  
təsərrüfatlarına çevrilməsi və kapitalizm genezisi ............. 253 
16.2. Şimali Azərbaycanda ilk iri sənaye  
müəssisələrinin yaradılması ............................................... 261 
16.3. Şimali Azərbaycanın milli sərvətlərinin istismarının  
başlanması və milli burjuaziyanın təşəkkülü ..................... 265 
 
XVII FƏSIL. XX əsrin əvvəllərində Şimali  
Azərbaycanda sosial-siyasi durum..................................... 271 
17.1. Bakı proletariatının 1904-ci il Dekabr tətili.............. 271 
17.2. 1917-ci il Rusiya inqilablarından sonra Azərbaycanda  
ictimai-siyasi həyat və Bakı Sovetinin hakimiyyəti  
ələ alması............................................................................ 274 
17.3. Bakıda azərbaycanlıların 1918-ci il Mart soyqırımı . 281 
17.4. Bakı XKS və onun ermənipərəst, antiazərbaycan 
siyasəti................................................................................ 285 


Azərbaycan Tarixi 
 
 
539 
XVIII FƏSIL. XX əsrin əvvəllərində Cənubi  
Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatı ................................. 288 
18.1. Səttarxan hərəkatı...................................................... 288 
18.2. Cənubi Azərbaycanda 1917-1920-ci illərdə  
demokratik və milli-azadlıq hərəkatının genişlənməsi ...... 292 
18.3. Təbriz üsyanı və Azərbaycan (Azadistan) 
Milli hökuməti.................................................................... 294 
18.4. Cənubi Azərbaycanda 1917-1920-ci illər  
milli-azadlıq hərəkatının tarixi əhəmiyyəti ........................ 296 
 
XIX FƏSIL. Azərbaycan Cümhuriyyəti ........................... 298 
19.1. Azərbaycan Cümhuriyyətinin yaranması.................. 298 
19.2. Azərbaycan Cümhuriyyətinin daxili və  
xarici siyasəti...................................................................... 306 
19.3. Azərbaycan Cümhuriyyətində mədəni quruculuq..... 317 
19.4. Azərbaycan Cümhuriyyətinin tarixi əhəmiyyəti ....... 318 
 
XX FƏSIL. Şimali Azərbaycanda XIX-XX əsrin  
əvvəllərində mədəniyyət .................................................... 321 
20.1. XIX-XX əsrin əvvəllərində Şimali  
Azərbaycanda təhsil və elm ............................................... 321 
20.2. XIX-XX əsrin əvvəllərində Şimali  
Azərbaycanda ədəbiyyat .................................................... 331 
20.3. XIX əsrin ikinci yarısı və XX əsrin əvvəllərində  
Şimali Azərbaycanda mədəni-maarif işi və mətbuat ......... 337 
20.4. XIX-XX əsrin əvvəllərində Şimali  
Azərbaycanda teatr, incəsənət və  memarlıq...................... 340 
 
XXI FƏSIL. Azərbaycan SSR XX əsrin 20-30-cu illərdə 350 
21.1. Azərbaycan SSR-in yaraması və Azərbaycanın   
ilk Konstitusiyasının qəbulu............................................... 350 
21.2. Azərbaycan SSR-də sosializm quruculuğu prosesi... 354 
21.3. Azərbaycan SSR-də inzibati-amirlik sisteminin  
acı nəticələri və kütləvi-siyasi repressiyalar ...................... 362 
Qəzənfər Rəcəbli 
 
 
540
XXII FƏSIL. Azərbaycan İkinci Dünya müharibəsi  
illərində .............................................................................. 366 
22.1. Azərbaycan döyüşçülərinin İkinci Dünya  
müharibəsi cəbhələrində fərdi və kütləvi qəhrəmanlıqları. 366 
22.2. Azərbaycanın mərd oğullarının partizan  
hərəkatında və Avropada antifaşist Müqavimət  
hərəkatında iştirakı............................................................. 371 
22.3. Azərbaycan mühacirləri müharibə illərində.............. 379 
22.4. Azərbaycan zəhmətkeşlərinin, elm və  
mədəniyyət xidmətlərinin arxa cəbhədə fədakarlığı.  
Bakı neftinin faşist Almaniyası üzərində qələbədə rolu .... 380 
 
XXIII FƏSIL. Azərbaycan SSR İkinci Dünya  
müharibəsindən sonrakı quruculuq illərində...................... 386 
23.1. Müharibədən sonrakı ilk illərdə Azərbaycan 
SSR-də yeni sənaye mərkəzlərinin yaradılması................. 386 
23.2. Müharibədən sonrakı illərdə siyasi rejimin  
mülayimləşdirilməsi şəraitində Azərbaycanın  
ictimai-siyasi və iqtisadi həyatında dəyişikliklər ............... 390 
23.3. XX əsrin 60-cı illərinin sonu – 80-ci illərinin  
əvvəllərində Azərbaycan SSR-də rəhbərliyin 
möhkəmləndirilməsi və respublikada yeni mütərəqqi  
sənaye sahələrinin yaradılması, iqtisadi  
və sosial yüksəliş................................................................ 392 
 
XXIV FƏSIL. Cənubi Azərbaycan İkinci Dünya 
müharibəsindən sonrakı illərdə .......................................... 397 
24.1. 1941-1945-ci illərdə Cənubi Azərbaycanda siyasi 
durum ................................................................................. 397 
24.2. Cənubi Azərbaycan Milli hökumətinin yaranması 
və fəaliyyəti........................................................................ 402 


Azərbaycan Tarixi 
 
 
541 
24.3. Milli hökumətin fəaliyyəti dövründə Cənubi və Şimali 
Azərbaycan əhalisinin bir-birinə yenidən yaxınlaşmasının 
təməlinin qoyulması və onun İran İslam inqilabından 
sonrakı illərdə milli hərəkata təsiri..................................... 410 
 
XXV FƏSIL. Sovet Azərbaycanın mədəniyyəti ............... 418 
25.1. Sovet Azərbaycanda təhsil və elm ............................ 418 
25.2. Azərbaycan sovet ədəbiyyatı .................................... 427 
25.3. Sovet Azərbaycanda incəsənət.................................. 432 
25.4. Azərbaycan SSR-də XX əsrin ortaları və ikinci  
Yarısında mədəni-maarif işi və KİV.................................. 443 
 
XXVI FƏSIL. Azərbaycan Respublikasının dövlət 
müstəqilliyinin bərpası....................................................... 448 
26.1. "Yenidənqurma" siyasəti və Azərbaycanda  
uydurma «Dağlıq Qarabağ problemi»................................ 448 
26.2. Azərbaycanda öz torpaqlarını qorumaq və milli  
müstəqillik uğrunda xalq hərəkatının başlanması 1990-cı il  
Qanlı Yanvar hadisələrindən sonra Azərbaycanda  
siyasi durum ....................................................................... 455 
26.3. SSRİ-nin süqutu və Azərbaycan Respublikasının 
dövlət müstəqilliyinin bərpası............................................ 464 
 
XXVII FƏSIL. Qarabağ müharibəsi və Azərbaycan  
Respublikasında sosial-siyasi durum ................................. 467 
27.1. Elan olunmamış Qarabağ müharibəsinin başlanması 
və Xocalı soyqırımı............................................................ 467 
27.2. Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin hakimiyyətə 
gəlməsi və onun uğursuz daxili və xarici siyasəti.............. 471 
27.3. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi üçün təhlükəli 
vəziyyətin yaranması. Qurtuluş hərəkatı və Heydər Əliyevin 
hakimiyyətə qayıtması ....................................................... 478 
27.4. Dövlət müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi və siyasi 
sabitlik uğrunda mübarizə.................................................. 483 
Qəzənfər Rəcəbli 
 
 
542
XXVIII FƏSIL. Azərbaycan Respublikası inkişaf 
yollarında ........................................................................... 487 
28.1. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının yeni  
Konstitusiyası və hüquqi, demokratik dövlət quruculuğu . 487 
28.2. Azərbaycan Respublikasının xarici  
siyasətinin uğurları............................................................. 496 
28.3. Azərbaycan Respublikasında iqtisadi inkişaf və  
Sosial siyasətin uğurları ..................................................... 504 
 
XXIX FƏSIL. Müstəqil Azərbaycan Respublikasının 
mədəniyyəti........................................................................ 515 
29.1 Müstəqil Azərbaycan Respublikasında təhsil və elmi 515 
29.2. Müstəqil Azərbaycan Respublikasında ədəbiyyat və 
incəsənət............................................................................. 524 
 
NƏTİCƏ............................................................................ 530 


Azərbaycan Tarixi 
 
 
543 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
QƏZƏNFƏR RƏCƏBLİ 
 
AZßRBAYCAN TARÈXÈ 
OÇERKLƏR 
 
 
Qəzənfər Rəcəbli 
 
 
544
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
«Åëì âÿ òÿùñèë»
 няшриййатынын  äèðåêòîðó: 
ïðîôåññîð Íàäèð ÌßÌÌßÄËÈ 
 
Äèçàéí:  
 
Zahid Məmmədov 
Техники редактор:  
Рювшаня Низамигызы 
 
 
Éûüûëìàüà âåðèëìèø 14.10.2013 
×àïà èìçàëàíìûø 01.11.2013 
Øÿðòè ÷àï âÿðÿãè 34. Ñèôàðèø ¹ 
587 
Êàüûç ôîðìàòû 60õ84 1/16. Òèðàæ 500 
 
Êèòàá «Åëì âÿ òÿùñèë» íÿøðèééàò-ïîëèãðàôèéà 
ìöÿññèñÿñèíäÿ ùàçûð äèàïîçèòèâëÿðäÿí ÷àï îëóíìóøäóð. 
E-mail: nurlan1959@gmail.com 
Òåë: 497-16-32; 050-311-41-89 
Öíâàí: Áàêû, È÷ÿðèøÿùÿð, 3-úö Ìàãîìàéåâ äþíýÿñè 8/4. 


Azərbaycan Tarixi 
 
 
545 
 

Yüklə 4,56 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   126   127   128   129   130   131   132   133   134




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə