Microsoft Word ocerkler son 'sas doc
Yüklə 4,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qəzənfər Rəcəbli
- Azərbaycan tarixinin qaynaqları.
- Azərbaycan Tarixi
Azərbaycan Tarixi 5 bir anda onun başını bədənindən ayırır. Filmdə isə Qazan xan Aruzunun öldürülməsini oğlu Turala həvalə edir. Tural isə Aruza aman verib onu buraxır. Bu fürsətdən istifadə edən Aruz ox ilə Turalı vurub öldürür. Filmin yaradıcıları dastanın bu epizodunu belə dəyişməklə demək istəmişlər ki, düşmənə aman vermək olmaz, əgər sən onu öldürməsən, o səni öldürər. Tarixi öyrənməklə əcdadlarının təcrübəsindən nümunə götürən müasir gənc onu təhlil etmək və qiymətləndirmək nəticəsində ayrı-ayrı kollektivlərin və bütövlükdə cəmiyyətin idarə olunmasında şüurlu surətdə iştirak etmək vərdişləri qazanır. Tarixin öyrənilməsinin əhəmiyyəti haqqında məşhur rus mütəfəkkiri N.Çernışevski çox gözəl deyib: “Minlərlə elmlərin hamısını dərindən bilməmək, lakin ziyalı olmaq mümkündür. Tarix elmini isə yalnız əqli cəhətdən zəif inkişaf etmiş adam sevməyə bilər.” Tarix hər bir şəxsdə ümumi bəşəri, humanis keyfiyyətləri və vətənpərvərlik hissləri tərbiyə edir. Bu baxımdan “Azərbaycan tarixi” kursunun əhəmiyyəti daha böyükdür. Azərbaycan dünyanın ən qədim insan məskənlərindən biri olmaqla, dünya sivilizasiyasının qədim ocaqlarından da biridir. Azərbaycan xalqı özünün beşminillik tarixi ərzində dünya dövlət quruculuğu tarixinə 40-dan çox dövlət vermişdir. Azərbaycanın tarixi ərazisinin şimal sərhədləri Baş Qafqaz sıra dağlarının cənub yamacları boyu, qərb sərhədləri Baş Qafqaz sıra dağlarının Suram dağ silsiləsi, Kiçik Qafqaz dağlarının qərb yamacları və Qotur dağ silsiləsi boyu cənuba doğru uzanır. Onun cənub hüdudlarını Zaqros dağları təşkil edir. Azərbaycan şərqdə Xəzər dənizi ilə və İranın Qəzvin, Zəncan və Həmədan bölgələri ilə hüdudlanır. Azərbaycanın tarixi torpaqlarının ümumi sahəsi 250 min kv.km-dən artıq olmuşdur. Azərbaycan xalqı qədim zamanlardan özünün yüksək mədəniyyətini yarada bilmişdir. Bu mədəniyyəti həm öz kökü Qəzənfər Rəcəbli 6 üzərində yaratmış, inkişaf etdirmiş, həm də digər xalqlardan mütərəqqi cəhətləri mənimsəməklə öz mədəniyyətini zənginləşdirmişdir. Bu mənimsəmə və zənginləşmə qarşılıqlı olmuşdur. Digər xalqlar da öz növbəsində Azərbaycan xalqından onun mütərəqqi cəhətlərini götürməklə öz mədəniyyətlərini inkişaf etdirmişlər. Beləliklə, bu qarşılıqlı təsir nəticəsində bir-birini tamamlayan iki proses getmişdir. Bir tərəfdən milli mədəniyyətlər zənginləşmiş və inkişaf etmişdir. Digər tərəfdən milli mədəniyyətlərdə universal ünsürlər yaranmaqla ümumbəşər mədəniyyəti də inkişaf etmişdir. Azərbaycan tarixini öyrənməklə bu prosesi dərk etməyin özü hər bir şəxsdə humanizm və beynəlmiləlçilik tərbiyə etməklə yanaşı, yüksək vətənpərvərlik duyğuları da tərbiyə edir. Ulu öndərimiz Heydər Əliyev demişdir: “İnsanlar bütün bunları nə qədər çox bilsələr, millətini, xalqını, Vətənini və müstəqil Azərbaycanı da bir o qədər çox sevəcəklər”. Azərbaycan tarixinin qaynaqları. Minillikləri əhatə edən Azərbaycan tarixinin ən mötəbər qaynaqlarından biri arxeoloji qazıntılar zamanı əldə edilən tapıntılardır. Paleolitdən tutmuş orta əsrlərə qədər bütün dövrləri əhatə edən zəngin arxeoloji materiallar Azərbaycanın qədim və orta əsrlər tarixini öyrənməyə, bərpa etməyə və dəqiqləşdirməyə imkan verir. Azərbaycan tarixini öyrənmək üçün epiqrafik abidələrin də qaynaq kimi əhəmiyyəti vardır. Azərbaycan tarixinin qaynaqları sırasında etnoqrafik materiallar da önəmli yer tutur. Azərbaycan ərazisində baş verən tarixi proseslər qədim və orta əsrlərə aid antik, ərəb – Suriya, fars, erməni, gürcü, rus və qərbi Avropa yazılı qaynaqlarında, habelə yeni və müasir dövrə aid arxiv sənədlərində öz əksini tapmışlar. Əlbəttə bu yazılı qaynaqlara tənqidi, yaradıcı surətdə yanaşmaq tələb olunur. Çünki həmin qaynaqlar məxsus olduqları ölkələrin, dövlətlərin və xalqların maraqlarına xidmət etmişlər. Bu baxımdan erməni qaynaqları tarixi həqiqətləri saxtalaşdırmaları ilə xüsusilə fərqlənirlər. Bunu V əsr erməni mənşəli Bizans Azərbaycan Tarixi 7 tarixçisi Moisey Xorenatsidən başlayaraq XX əsrə qədər bir çox erməni müəllifləri özləri də etiraf edirlər. XX əsr erməni tarixçisi prof. Qarsoyan erməni müəlliflərinin tarixi saxtalaşdırmalarını qeyd edərək yazırdı ki, biz ermənilər tarixi necə var deyil, necə görmək istəyiriksə, elə də yazırıq. Eramızın VII əsrinə qədər mövcud olmuş Azərbaycanın bütün yazılı qaynaqları yadellilər tərəfindən – ilk dəfə xristianlığın yayıldığı dövrdə xristian kilsəsi tərəfindən, sonra isə erməni xristian din xadimlərinin çuğulluğu ilə ərəblər tərəfindən məhv edilmişdir. Azərbaycanın yeganə qədim yazılı abidəsi “Kitabi – Dədə Qorqud” isə dastan olduğu üçün tarixi qaynaq kimi Azərbaycanın qədim və erkən orta əsrlər tarixini tam bərpa etməyə imkan vermir. Azərbaycan tarixşünaslığında qəbul edilmiş yanlış fikrə görə M.Kalankatuklunun “Albaniya tarixi” kitabı Azərbaycanın ən qədim yazılı abidəsi – tarixi qaynağı hesab edilir. Əvvələn “Albaniya tarixi” tarixilik baxımından “Kitabi – Dədə Qorqud”dan sonrakı dövrə aiddir. İkincisi, “Albaniya tarixi” orijinalda bizə gəlib çatmamışdır, ermənicəyə tərcümə variantında XIX əsrdə aşkar edilmişdir. Həm də mətndən aydın olur ki, tərcümə zamanı erməni kilsə xadimləri tərəfindən saxtalaşdırmaya məruz qalmışdır. Odur ki, M.Kalankatuklunun "Alban tarixi" kitabını xalqımızın ən qədim yazılı qaynağı hesab etmək olmaz. Əslində xalqımızın ən qədim yazılı abidəsi "Kitabi - Dədə Qorqud"dur. "Kitabi - Dədə Qorqud"un VII əsrdə yazıldığı qəbul edilmişdir. Bu tarix dastanın giriş hissəsində Dədə Qorqudun Məhəmməd (s) peyğəmbərin zəmanəsində yaşaması haqqında məlumata əsaslanır. Lakin dastanda bəhs olunan iç oğuzlar və daş oğuzların Assur qaynaqlarında bəhs olunan işquzlar və aşquzlar ilə eyni soylar olmasını nəzərə alsaq, "Kitabi - Dədə Qorqud"un tarixinin daha qədim olması fikrini irəli sürmək olar. Məlumdur ki, qədim yunan qaynaqlarında çar skitləri adı ilə tanınan soyları, rus tarixşünaslığı vasitəsilə bizə Qəzənfər Rəcəbli 8 skiflər adı ilə gəlib çıxmışlar. E.ə. VII əsrdə Azərbaycanda öz Oğuz dövlətlərini yaratmış həmin skiflər assur qaynaqlarında işquzlar və aşquzlar adı ilə təqdim edilirlər. Bunlar da "Kitabi - Dədə Qorqud"dakı iç oğuzlar və daş oğuzlara tamamilə uyğundurlar. Deməli, "Kitabi - Dədə Qorqud"da e.ə. VII əsrdə Azərbaycanda yaşamış və Ön Asiyanın ən qüdrətli dövlətlərini belə xərac verməyə məcbur edən oğuzlardan (skiflərdən) bəhs edilir. Bu da təbiidir. Çünki başqa tarixi dövrlərdə, nə Haxa- manişilərin hakimiyyəti dövründə, nə Makedoniyalı Aleksand- rın imperiyasında, nə Atropaten və Alban dövlətlərində oğuzların xanlar xanının belə qüdrətə və nüfuza malik olması haqqında tarixdə heç bir məlumat yoxdur. Bu dövrlərdə və sonralar Azərbaycanda və Albaniyada xristianlığın yayıldığı əsrlərdə oğuzların belə sərbəst yaşamalarından və şan-şöhrətə malik olmalarından bəhs edən dastan yarana bilməzdi. Ona görə də "Kitabi - Dədə Qorqud"un e.ə. VII-VI əsrlərdə yaradılması qənaətinə gəlmək olar. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, 1841-ci ildə yazılmış A.Bakıxanovun “Gülüstani-İrəm” və Firidun bəy Köçərlinin “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” əsərləri də XIX əsrdə əl yazması şəklində tarixi qaynaq hesab edilirdilər və ilk dəfə 1926-cı ildə çap olundular. Azərbaycan tarixinin qaynaqlarına XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ziyalıları tərəfindən tərtib edilmiş Azərbaycan xanlıqlarının tarixindən bəhs edən səlnamələri də aid etmək olar. Bu qaynaqlar arasında Mirzə Adıgözəl bəyin “Qarabağnamə”, Mirzə Camal Cavanşir Qarabağlının “Qarabağ tarixi”, Əhmədbəy Cavanşirin “Qarabağ xanlığının 1747-1805-ci illərdə siyasi tarixinə dair” səlnamələrini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bu dövrdə yazılmış Yesayi Həsən Cəlalyanın rus dilində olan “Alban ölkəsinin qısa tarixi (1702-1722)” əsəri də Azərbaycan tarixinin qiymətli qaynaqlarındandır. Bu qaynaqlarda XX əsrin əvvəllərinədək Yüklə 4,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|