Microsoft Word ocerkler son 'sas doc
Yüklə 4,56 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycan tarixşünaslığı.
- Qəzənfər Rəcəbli
- Azərbaycan Tarixi
Azərbaycan Tarixi 9 əlyazmaları şəklində qalmışdılar və yalnız Sovet Azərbaycanı dövründə çap edildilər. Azərbaycan tarixşünaslığı. Azərbaycan tarixşünaslı- ğının ilk əsərləri A.Bakıxanovun Azərbaycan tarixinə və etnoqrafiyasına həsr edilmiş tədqiqatları hesab edilir. Bu tədqiqatları XX əsrin ikinci yarısında A.Bakıxanovun rus dilində “Seçilmiş əsərlər”ində çap edilmişdir. 1923-cü ildə Y.Paxomov tərəfindən rus dilində yazılmış “Azərbaycan tarixinin qısa kursu” kitabı nəşr edilir. Yalnız Şimali Azərbaycanın tarixini əhatə edən bu kitab Azərbaycan tarixşünaslığına qiymətli töhfə olsa da, ümumiləşdirici Azərbaycan tarixi əsəri tələblərinə cavab vermirdi. Həmin ildə nəşr edilmiş R.İsmayılovun “Azərbaycan tarixi” kitabı isə elmi faktların dəqiqliyi və mənbələrə əsaslanmaq səviyyəsi baxımından çox nöqsanlıdır. 1925-ci ildə V.Sısoyevin rus dilində “Azərbaycan tarixi” kitabı nəşr edilmişdir. 140 səhifədən ibarət olan bu kitabda Cənubi Azərbaycanda baş verən tarixi hadisələrdən bəhs edən mövzular tarixə tənəzzöh səciyyəsi daşıyır. V.Sısoyevin kitabı nöqsanlarına baxmayaraq, o Azərbaycan tarixinə aid ilk ümu- miləşdirici əsər kimi tarixşünaslıq baxımından əhəmiyyətlidir. Azərbaycan tarixşünaslığı baxımından 1941-ci ildə Azərbaycan dilində nəşr edilmiş “Azərbaycan tarixinin qısa oçerkləri” kitabının əhəmiyyətini xüsusi qeyd etmək lazımdır. Azərbaycan tarixinə dair Azərbaycan dilində ilk ümumiləşdirici əsər olan bu kitabda həm Şimali, həm də Cənubi Azərbaycanın çoxəsrlik tarixinin əsas səhifələri öz əksini qısaca şəkildə tapmışdır. Bu kitabın nəşrindən sonra Azərbaycan tarixinə dair bir sıra monoqrafiyalar yazılmışdır. Onların arasında professor Z.İbrahimovun 1942-ci ildə nəşr edilmiş “Ərəb işğalçılarına qarşı Azərbaycan xalqının mübarizəsi”, İ.Petruşevskinin 1949- cu ildə Leninqradda rus dilində nəşr edilmiş “XV əsrdə Azərbaycan dövlətləri” və “Azərbaycanda və Ermənistanda XVI-XIX əsrin əvvəllərində feodal münasibətlərinin tarixinə Qəzənfər Rəcəbli 10 dair oçerklər”, akademik Ə.Əlizadənin 1956-cı ildə Bakıda rus dilində nəşr edilmiş “XIII-XIV əsrlərdə Azərbaycanın sosial- iqtisadi və siyasi tarixi” adlı monoqrafiyalarının xüsusi elmi əhəmiyyəti vardır. 1956-cı ildə Azərbaycan SSR hökuməti respublikanın tarixçi alimləri qarşısında üç cildlik “Azərbaycan tarixi” əsərinin yaradılması kimi mühüm bir vəzifə qoydu. Bu vəzifə Azərbaycan EA Tarix İnstitutu tərəfindən 1956-1962-ci illərdə həyata keçirildi. Üç cildlik “Azərbaycan tarixi”nin akademik nəşrinin 1-ci cildi rus dilində 1958-ci ildə, Azərbaycan dilində 1959-cu ildə, 2-cild müvafiq olaraq 1960 və 1961-ci illərdə, 3- cü cild isə 1961 və 1962-ci illərdə çapdan çıxmışdır. Üç cildlik “Azərbaycan tarixi”nin akademik nəşrindən sonra Azərbaycan tarixinin bütün dövrlərini əhatə edən yüzlərlə monoqrafiyalar yazılmışdır. Onların sırasında İ.Əliyevin “Midiya tarixi”, S.Qaşqayın “Mana tarixi”, Z.Yampolskinin “Qədim Albaniya e.ə. III-I əslərdə”, Z.Bünyadovun “Azərbay- can VII-IX əsrlərdə” və “Azərbaycan Atabəylər dövləti”, S.Aşurbəylinin “Şirvanşahlar dövləti” və “Bakı tarixi”, Y.Mahmudovun “Ağqoyunlu və Səfəvi dövlətlərinin Qərbi Avropa dövlətləri ilə qarşılıqlı münasibətləri”, O.Əfəndiyevin “Səfəvilər dövləti”, H.Abdullayevin “Azərbaycan XVIII əsrdə və Rusiya ilə qarşılıqlı münasibətlər”, F.Əliyevin “Azər- baycanda İran əleyhinə çıxışlar və Türkiyə işğalına qarşı mübarizə”, T.Mustafazədənin “Azərbaycan və XVIII əsrin birinci rübündə rus – türk münasibətləri”, C.Mustafayevin “Şimali Azərbaycan xanlıqları və Rusiya (XVIII əsrin sonu - XIX əsrin əvvəlləri)”, N.Mustafayevanın “Cənubi Azərbaycan xanlıqları”, Ə.Sumbatzadənin “Azərbaycanın Rusiyaya birləşdirilməsi və onun mütərəqqi iqtisadi və mədəni nəticələri”, “Azərbaycan kənd təsərrüfatı XIX əsrin ikinci yarısında” və “Azərbaycan sənayesi XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində”, M.İsmayılovun “Azərbaycan kənd təsərrüfatı XX əsrin əvvəllərində” və “Birinci Rusiya inqilabı illərində Azərbaycan Tarixi 11 Azərbaycanda kəndli hərəkatı”, T.Vəliyevin “İmperializm dövründə Azərbaycanın sənayesi və proletariatı”, Ə.Quliyevin “Bakı proletariatının şanlı qələbəsi”, Z.İbrahimovun “Azərbaycan birinci Rusiya inqilabı illərində” və “Sosialist in- qilabın qələbəsi uğrunda Azərbaycan zəhmətkeşlərinin mübari- zəsi”, M.Ə.Rəsulzadənin “Azərbaycan Cümhuriyyəti”, V.Çı- raqzadənin “İstiqlal yollarında”, N.Nəsibzadənin “Azərbaycan Demokratik Respublikası”, Ş.Tağıyevanın “1920-ci il Təbriz üsyanı”, Q.Mədətovun “Azərbaycan Böyük Vətən müharibəsi illərində” və s. əsərlərin Azərbaycan tarixşünaslığının inkişafında xüsusi rolunu qeyd etmək lazımdır. Azərbaycan tarixşünaslığında 1998-2003-cü illərdə nəşr olunmuş 7 cildlik “Azərbaycan tarixi” kitabı önəmli yer tutur. Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə nəşr olunmuş bu kitab Azərbaycanın tarix elmində çox mühüm elmi əhəmiyyətli hadisədir. Lakin bu nəşrin çox böyük nöqsanları da vardır. Hər şeydən öncə qeyd etmək lazımdır ki, 7 cildlikdə Azərbaycanın Rusiya və İran arasında bölünməsindən sonrakı dövrün Cənubi Azərbaycanla bağlı tarixi öz əksini tapmamışdır. Bu həm elmi səhvdir, həm də bağışlanılmaz siyasi səhvdir. 7 cildliyin nöqsanlarından biri də ondan ibarətdir ki, onun ayrı-ayrı fəsilləri onları yazan müəlliflərin elmi işləridir. Həmin elmi işlər ümumiləşdirici əsər üçün yenidən işlənmədən, elə elmi- tədqiqat işləri formasında kitaba daxil edilmişdir. Onlar bir tərəfdən kitabda disproporsiya yaradır, digər tərəfdən isə onu yazan konkret müəlliflərin şəxsi mülahizələri xarakteri daşıyırlar. 7 cildlikdə vahid redaksiya üslubu yoxdur, bəzi tarixi anlayışlar, dövlət və sülalə adları müxtəlif fəsil və paraqraflarda müxtəlif şəkildə səslənir. Məsələn, gah “Mada”, gah da “Midiya”, bəzi yerlərdə “Haxamanizilər”, bəzi yerlərdə isə “Əhəmənilər”, bir yerdə “Azərbaycan Cümhuriyyəti”, başqa yerdə “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti”, gah “N.Usubbəyli” gah da “N.Yusifbəyli”, yaxud N.Usubbəyov və i.a. 7 cildlikdə erməni qaynaqlarının təsiri alrında bəzi müəlliflər qədim Qəzənfər Rəcəbli 12 erməni dili qrabarda olan bir sıra anlayışlar işlətmişlər. Məsələn, "hazaraped", "sparaped" və i.a. II cilddə yazılır ki, guya "hazaraped" III-VII əsrlərdə Albaniyanın ermənilər yaşayan vilayətlərində nümayəndəliklər təşkil etmişdir" (s.55) Halbuki Azərbaycan tarixşünaslığında artıq sübut edilmişdir ki, ermənilər yalnız XII əsrdə Qafqaza gəlmiş və əsasən Gümrü bölgəsində məskunlaşmışlar. Kitabda hətta Alban sərkərdəsi Cavanşir “Alban sparapedi Cavanşir” adlandırılır. Erməni qay- naqları əsasında 7 cildlikdə öz əksini tapmış bütün bu kobud səhvlər, Albaniyanı ermənilərin torpağı adlandıran düşmən- lərimizin dəyirmanına su tökməyə bərabərdir. Kitabda azərbay- canlıların Mart (1918-ci il) soyqırımı da azərbaycançılıq elmi metodologiyasına uyğun olmayan şəkildə şərh edilmişdir. Nəhayət, 7 cildlikdə dəqiq olmayan faktlar vardır. Məsə- lən, 4-cü cilddə Naxçıvan xanlığı "Cənubi Qafqaz xanlığı", Talış xanlığı "Lənkəran xanlığı", Lənkəran qəzası isə "Talış qə- zası" adlandırılır. (s. 37, 49, 127) 5-ci cilddə Səttarxanın şəkli- nin altında kobud səhvə yol verilərək "Cənubi Azərbaycanda 1917-1922-ci illər milli-azadlıq hərəkatının lideri" yazılmışdır. 7-ci cilddə isə hətta ulu öndərimiz Heydər Əliyev ilə bağlı ta- rixlər səhv yazılmışdır. Onun Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədrinin müavini təyin edilməsi tarixi 1964-cü il əvəzinə 1965-ci il, sədr təyin edilməsi tarixi isə 1967-ci il əvə- zinə yenə də 1965-ci il qeyd olunmuşdur. Kitabda ayrı-ayrı fəsillərdə təkrarlar, üslub və orfoqrafiya xətaları vardır. Mə- sələn, 7-ci cilddə topçu divizionu "diviziya", tabır "tabor" və s. kimi yazılmışdır və s. Milli Məclis hələ 1991-ci ilin dekabrında latın qrafikli Azərbaycan əlifbasına keçilməsi haqqında Qanun qəbul etdiyi halda, 1998-2003-cü illərdə nəşr olunmuş 7 cildliyin rus qra- fikli əlifba ilə buraxılması, təkcə kobud səhv deyil, həm də xalq qarşısında cinayətdir. Çünki artıq yeni nəslin çoxu rus əlifbasını bilmir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev bu səhvi düzəltmək məqsədilə rus qrafikli əlifba ilə nəşr olunmuş Yüklə 4,56 Kb. Dostları ilə paylaş:
|