__________________Milli Kitabxana__________________
12
Bu əlaqəni hayata keçirərkən, fizika müəllimi, kimya və
fizika proqramlarının hər ikisini nəzərdən keçirməli, kimya müəllimi
ilə birgə hazırlanmış plan və metodik materialdan istifadə etməlidir.
Bu əlaqə növü, bütün fənlərin, xüsusilə təbiət elmlərinin bir-birilə
sıx əlaqədə olmasına şagirdləri möhkəm inandırır. Şagirdlər həmin
əlaqənin təsiri altında öyrənilən məsələyə daha yaradıcı şəkildə
yanaşır, onların bilikləri dərinləşir və öyrənmək həvəsi artır,
4.
Koordinasiya əlaqəsi. Bu əlaqə, müxtəlif fənlər üzrə tədris
materialının seçilməsində həyata keçirilir.
Yaxın fənləri tədris edən muəllimlər öz dərslərində eyni bir
hadisəni öyrətdikdə eyni misal və nümayişlərdən istifadə edirlər. Buna
oxşar halları bəzi dərsliklərin müəllifləri də təkrar edir.
Əgər şagird indi gətirilən misalı əvvəllər eşidibsə, bu bir də təkrar
olunanda onu heç maraqlandırmır.Məsələn, maddənin quruluşu ilə ilk
tanışlıqda VI sinifdə fizikadan və VII sinifdə kimyadan eyni
nümayişlər göstərilir. Molekullar arasında boş yerlər qaldığını
nümayiş etdirmək üçün su ilə spirtin qarışığından alınan mayenin
həcminin onu təşkil edən mayelərin əvvəlki həcmləri cəmindən kiçik
olduğunu göstərmək, göydaşın suda diffuziyası, eyni qazların bir-
birinə diffuziyası fizika və kimya dərslərində təkrar olunur. Eyni bir
hadisə qonşu fənlərdə müxtəlif nöqteyi-nəzərdən öyrənilir. Bu yolla
şagirdlər əvvəllər aldıqları bilikləri möhkəmləndirir və verilmiş
hadisənin mahiyyətini dərindən dərk edirlər. Koordinasiya əlaqəsini
həyata keçirmək üçün müəllim tədris materialını seçərkən, öyrənilən
məsələni şərh və izah edərkən şagirdlərə məlum olmayan misallar,
laboratoriya təcrübələri və nümayişlər göstərməlidir. Bu cür əlaqə
təkrarın qarşısını alır, öyrədilən hadisənin yeni yolla əsaslandırılması
isə şagirdlərin bilik dairəsini genişləndirir.
5.
İnteqrasiya əlaqəsi. Bu əlaqə, proqramın ayrı-ayrı
məsələlərinə kompleks şəkildə baxmaqla həyata keçirilir.
İnteqrasiya əlaqəsini müxtəlif yollarla həyata keçirmək olar:
__________________Milli Kitabxana__________________
13
a) proqramın, bir neçə təbiət fənninin köməyilə öyrədilən
mövzularına həsr olunmuş şagird konfransları ekskursiyalar, gecələr
keçirməklə;
b) təkrar vaxtı yaxın fənlər üzrə biliklərdən istifadə etməklə
v) anlayış və tərifləri yaxın fənlərdəkilərlə müqayisəli şəkildə
öyrətməklə;
q) müxtəlif fənlər üzrə biliklərdən istifadə edən məsələlər həll
etməklə;
ğ) yaxın fənn kabinetlərindəki əyani vasitələrdən istifadə etməklə;
d) müəyyən bir fənnə aid mövzuları öyrədərkən onları gündəlik
həyatla, istehsalatla, sənaye və kənd təsərrüfatının müxtəlif
obyektlərilə əlaqələndirmək və öyrədilən təbiət hadisəsinin ayrıca
verilmiş fənnə görə yox, bütün yaxın fənlərə aid olan cəhətlərini də
şagirdlərə açıb göstərməklə.
Buraxılış siniflərində fənlərarası şagird konfransları, fizika və
texniki tərəqqi, kimya və texniki tərəqqi, fizika və həyat və s.
mövzularda keçirilək gecələr, Sumqayıt boru-prokatı və ya sintetik
kauçuk zavoduna fizika və kimya müəllimlərinin birlikdə təşkil
etdikləri ekskursiya bu cür əlaqə növünün həyata keçirilməsinə şərait
yaradır, vaxta xeyli qənaət edilir, daha çox faydalı olur, şagirdlər öz
biliklərinin texniki tətbiqlərilə hərtərəfli tanış olurlar elm və texnika
haqqında onlarda tam təsəvvür yaranır.
Ən əhəmiyyətli cəhət odur ki, bu əlaqə növü fənləri bir-birinə
yaxınlaşdırır. Yaxın fənlərdə öyrədilən eyni bir obyekt və ya hadisə
haqqında onlarda düzgün təsəvvür yaranır, ziddiyyətə və dəqiqsizliyə
yol verilmir. Bunu bir misalla aydınlaşdıraq. Məsələn B. B. Buxovtsev
və b. «Fizika 9-cu sinif», Y. V. Xodakov və b. «Qeyri-üzvi kimya, 9-
cu sinif» dərsliklərində elektrolitin tərifi müxtəlifdir. «Fizika»
dərsliyində elektrolitlərə «duz, turşu və qələvilərin suda məhlulu»
kimi, ««Qeyri-üzvi kimya» dərsliyində isə məhlulları elektrik cərəyanı
keçiron maddələr» kimi tərif verilmişdir. «Fizika» dərsliyindəki
tərifdən şagird belə nəticə çıxara bilər ki, xörək duzuna elektrolit
demək olmaz, o ancaq suda həll olduqda elektrolitə çevrilir.
Kimyadakı tərifə görə isə, xörək
__________________Milli Kitabxana__________________
14
duzu da, sulfat turşusu da, natrium hidroksid də elektrolitdir. Həmin
dərsliklərdə «elektrolizin» tərifi də fərqlidir. Fizikada şagirdlər
öyrənirlər ki, «Elektrolitin tərkibinə daxil olan maddələrin
elektrodlarda ayrılması prosesi elektroliz adlanır. Kimyada isə
öyrənirlər ki, elektrik cərəyanının təsirilə gedən oksidləşmə-reduksiya
reaksiyalarına elektroliz deyilir». Beləliklə, eyni tərif nə anlayışın
müxtəlif cür izah edilməsi, şagirddə müəllimə qarşı şübhə yaradır. Bu
məsələ haqqında şagirdin şübhəsini dağıtmaqda inteqrasiya əlaqəsi
mühüm rol oynayır. Digər tərəfdən, əgər şagird muəyyən anlayış və ya
tərif haqqında bir fənn üzrə düzgün məlumat alıbsa, onu asanlıqla, yeri
gəldikdə başqa fənlərdə də tətbiq edir. Bu əlaqə növünü təkcə dərs
vaxtı yox, kompleks ekskursiyalarda da həyata keçirmək olar. Bunun
bir üstünlüyü də çox şagirdin iştirak etməsi və az vaxt sərf
olunmasıdır.
Yaxın fənlərin müəyyən bölmələrinin yaxşı mənimsənilməsini
təmin etmək məqsədilə, ona bəzən xüsusi hazırlıq aparmaq lazım
gəlir. Məsələn, VI sinifdə fizikadan «Atomun quruluşu», VII sinifdə
isə kimyadan «Periodik qanun və D.İ.Mendeleyevə görə elementlərin
dövrü sistemi» mövzularının öyrədilməsində inteqrasiya əlaqəsi
vacibdir. Əgər VI sinifdə fizika dərslərində atomun mürəkkəb
quruluşa malik olmasının isbatına ciddi yanaşılsa, bunun üçün
şagirdlərin başa düşə biləcəyi şəkildə bütün illüstrasiya və nümayiş
materialından istifadə olunsa, atomda proton, neytron və elektronlar
olması, onların müşahidə üsulları, elektron qatlarının quruluşu,
onlardakı periodiklik və s. göstərilsə, kimya dərsində bu məsələnin
öyrədilməsi heç bir çətinlik törətməz, vaxta qənaət etməyə imkan
verər və mövzuya aid məsələlər daha tam şəkildə əhatə olunar.
İki və daha çox fənnin iştirakilə həll edilən məsələlərda də
inteqrasiya əlaqəsi xüsusi yer tutur.
VII sinifdə riyaziyyat dərslərində kvadrat tənliklərin həllinə böyük
yer verilir. Fizikadan kvadrat tənliyə gətirilən məsələlər həll edilərkən
onların tədqiqinə ciddi yanaşılsa, həm şagirdlərin riyazi bilikləri
möhkəmlənər, həm də kvadrat tənliklərin mümkün olan həllərinə
dərin fiziki məna verilər. Bu isə,
Dostları ilə paylaş: |