Sıra
№
Suallar
1
Politologiyanın metodoloji ə
sasları.
Politologiyanın tədqiqat obyektinin genişliyi və mürəkkəbliyi burada
istifadə olunan metodların və tədqiqat üsüllarının rəngarəngliyini
şə
rtləndirir.
Politologiyada digər ictimai elmlərin istifadə etdikləri bir sıra
metodlardan, habelə riyazi metodlardan istifadə edilir. Bunlar
aşağıdakılardır:
1.
Ümumməntiqi metodlar: analiz və sintez, abstraktlaşdırma,
ümumiləşdirmə,
induksiya,
deduksiya,
analogiya
və
modelləşdirmə;
2.
Nəzəri metodlar: fikri eksperiment, riyazi formalaşdırma,
aksiomatik metod, abstraktdan konkretə keçid, hipotez-
deduktiv metod, tarixi təsvir metodu və s.
Politologiyada sistem metodu geniş istifadə olunur. Kibernetika və
informasiya nəzəriyyəsindən əxz olunan bu metodun köməyi ilə tədqiqat
obyekti bütöv bir tam kimi qavranılır və onun ayrı-ayrı hissələri hərtərəfli
öyrənilir.
Sistem təhlili aşağıdakı ünsürləri əhatə edir:
1.
Sistem. Siyasi həyat davranış sistemi kimi qavranılır.
2.
Mühit. Sistem mühitə daxildir və onun təsirinə məruz qalır.
3.
Cavab reaksiyası. Sistemdə baş verən proseslər və dəyişikliklər
sistem üzvlərinin bu və ya digər təsirlərə cavabı, alternativ davranışı
nəticəsində ortaya çıxır.
Politologiyada sistem metodu üç səviyyədə tətbiq olunur:
- bütöv bir tam kimi siyasi sistemlər (dünya təsərrüfat sistemi,
ayrıca bir ölkənin siyasi sistemi və s.);
-
ayrı – ayrı qlobal sistemlərin hissələri - yarımsistemlər (partiya
sistemləri, yerli hakimiyyət sistemi və s.);
-
siyasi sistem elementləri (siyasi partiyalar, hökumət, vətəndaş və s.).
Biheviorçu metod siyasi hadisələri ayrı-ayrı insanların, yaxud qrupların
fəaliyyətində (davranışında) təcəssüm etmiş halda öyrənir. Şəxsiyyətin
siyasi davranışının müşahidə edilməsi ya bilavasitə müşahidə, ya da dolayı
yolla məlumat toplamaqla (eksperiment, anket və s.) empirik informasiya
ə
ldə etmək məqsədini güdür. Bu zaman üç başlıca üsuldan istifadə olunur;
siyasi fəallığın statik tədqiqi, anket tədqiqatı və müsahibə, laboratoriya
eksperimenti.
Müqayisəli təhlil metodu. Onun mahiyyəti siyasi proseslər və təsisatlar
arasında oxşar və fərqli cəhətləri aşkara çıxartmaqdır. Müqayisə metodu
müəyyən şərtlər daxilində tətbiq edilə bilər: a) müqayisə eyni cins siyasi
sistemlər arasında aparılmalıdır, məsələn, prezident idarə üsulu qərarlaşmış
ölkənin siyasi sistemini bu cür idarə üsulu mövcud olan ölkənin siyasi
sistemi ilə müqayisə etmək olar; b) müqayisə seçilmiş obyektlərin yalnız
təsviri ilə kifayətlənməməli, onların daha geniş perspektivli və əhatəli
müqayisəli təhlilinə əsaslanmalıdır.
Ə
n mühüm metodlardan biri qərarın qəbul edilməsi metodudur. Buna
aiddir: qərarın qəbul edildiyi mərkəz (siyasi fəaliyyət subyekti); qərarın
qəbul edilməsi prosesi; siyasi qərar; siyasi qərarın reallaşdırılması.
2
Politologiya elminin predmeti, kateqoriyaları və
funksiyaları
Politologiyanın bir tədris fənni kimi meydana gəlməsi Frensis Leyberin
adı ilə bağlıdır. Onun 1857-ci ildə ABŞ-ın Kolumbiya universitetində
siyasət nəzəriyyəsi üzrə oxuduğu mühazirələr burada 1880-ci ildə Con
Bercess tərəfindən ali siyasi məktəb yaradılması üçün zəmin hazırladı.
1949-cu ildə YUNESKO-nun nəzdində Beynəlxalq siyasi elmlər
assosiyasiyası yaradılmışdır.
Müstəqil elm sahəsi və tədris fənni kimi politologiya respublikamızda
90-cı illərdən öyrənilir.
Müasir elmi ədəbiyyatda «Politologiya» termini bir neçə mənada
işlədilir. Geniş mənada politologiya siyasət haqqında bütün bilikləri əhatə
edən elm sahəsi kimi nəzərdən keçirilir. Bu halda politologiya siyasəti
öyrənən bütün konkret elm sahələrini-siyasi fəlsəfəni, siyasi sosiologiyanı,
siyasi psixologiyanı, siyasi təsisatları, o cümlədən dövlət nəzəriyyəsini və s.
özündə birləşdirir. Politologiyanın belə izahı bu barədə tarixən qərarlaşmış
ə
nənəvi baxışlarla əlaqədardır.
Bir qədər məhdud mənada politologiya siyasəti, siyasi prosesləri,
təsisatları, bir sözlə, siyasi elmin obyektini və predmetini təşkil edən
problemləri öyrənən elm sahəsi kimi qəbul edilir. Bu mənada politologiya
siyasətin ümumi nəzəriyyəsi rolunda çıxış edir və siyasəti öyrənən digər
elm sahələrindən fərqlənir. Onun predmetini siyasət, siyasətin təsisatları
vasitəsi ilə cəmiyyət və şəxsiyyətin qarşılıqlı münasibətləri təşkil edir.
Politologiyada elmi anlayışlar sistemi çox mühüm rol oynayır. Onların
arasında «siyasi hakimiyyət» anlayışı əsas anlayış hesab edilir.
Politologiyanın anlayış və kateqoriyalarının spesifikliyi ondan ibarətdir ki,
onlar siyasi hakimiyyətin müxtəlif tərəfləri və münasibətlərini aşkara çıxarır
və ifadə edir.
Hər bir elm kimi, politologiyanın da öz kateqoriyaları vardır.
Kateqoriyalar hər bir elmin predmetinin ən ümumi, fundamental
anlayışlarıdır.
Politologiyada
hər
ş
eydən
ə
vvəl
digər
sosial
elmlərin
kateqoriyalarından (hüquq, cəmiyyət, sinif, etnos, qrup və s.) istifadə
olunur. Bundan əlavə, ictimai fikir tarixindən gələn bir çox kateqoriyalar
(ailə, təbiət, insan və s.) politoloji tədqiqatlarda geniş istifadə olunur.
Deyilənlərdən əlavə, hər hansı başqa bir elmdə olduğu kimi,
politologiyanın da bilavasitə tədqiqat predmetini əks etdirən kateqoriyalar
sistemi vardır. Bura daxildir: siyasət, siyasi həyat, siyasi sistem, siyasi