14
kooperativlər, istehsal və sosial kooperativlər, qarşılıqlı yardım
cəmiyyətləri, qarşılıqlı qəyyumluq cəmiyyətləri və s. ibarətdir.
Bu tipli müəssisələr dövlət fondlarının idarəetməsində ola
bilərlər. Amma əksəriyyət ölkələrdə bu müəssisələr qeyri-
kommersiya qurumlarıdır. Bir çox dövlətlər belə müəssisələrin
istehsal etdiyi məhsulların alınmasını və ya göstərdikləri
xidmətlərdən istifadəni dövlət orqanları və təsisatları üçün icbari
edirlər.
Satınalmaların bir qisminin də tenderdən kənar olaraq belə
müəssisələrə yönəldilməsi vacibdir.
Son illərdə sosial müəssisələrin forma və növlərinin
dəyişməsi fonunda onların statusu da dəyişməkdədir. Belə ki
bəzi ölkələrdə belə müəssisələr kommersiya qurumları qismində
çıxış edir və sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirirlər.
ABŞ da yerləşən, lakin əsas üzvlük bazası Kanadada olan
Sosial müəssisələr ittifaqı (Social Enterprise Alliance) 2006-cı
ildə sosial müəssisə anlayışını genişləndimək qərarına gəldi.
Belə ki, əvvəllər sosial müəssisə “Qeyri-Kommersiya
Təşkilatının xeyriyyəçilik missiyasını yerinə yetirmək məqsədi
ilə həyata keçirdiyi kommersiya fəaliyyəti və tədbiri”ni həyata
keçirən müəssisə idisə, yeni anlayışa görə müəssisə “Təşkilat və
ya müəssisə olmaqla sahibkarlıq fəaliyyəti yolu ilə sosial
missiya həyata keçirən” müəssisə sosial müəssisə hesab
olundu
7
.
Avropa İttifaqının 18 ölkəsində həyata keçirilən
tədqiqatların nəticələri göstərmişdir ki, bir sıra ölkələrdə sosial
müəssisələrin yaradılması və inkişafına o qədər də diqqət
ayrılmır. Əsasən əlilliyi olan şəxslərin özünüməşğul etməsi üçün
başlanğıc qrantların verilməsinə daha çox diqqət yetirilir. Sosial
müəssisələrin inkişafına mane olan ciddi problemlər də
7
Məhdud imkanlı insanlar üçün layiqli əmək. Beynəlxalq Əmək Bürosu.
Müəllif Artur O`Reyli. Cenevrə 2008
15
mövcuddur və bu problemlərin aradan qaldırılması üçün ardıcıl
səylər tələb olunur.
Ümumiyyətlə sosial müəssisələrin
əsas xarakterik
xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, biznes və dövlət sektorunun bu
və ya digər səbəblərdən diqqət yetirmədiyi sahələr üzrə malların
təchizatı, xidmətlərin göstərilməsi istiqamətində əhalinin
tələbatını ödəsinlər.
Lakin belə sahələr üzrə istehsal, malların verilməsi,
xidmətlərin göstərilməsi sahəsində sosial müəssisələr tərəfindən
uğurlu fəaliyyət sonda biznes qurumlarının diqqətini cəlb edir və
onlar rəqabət yaratmağa başlayırlar.
Ümumiyyətlə Böyuk Britaniyada aparılan tədqiqatlara
əsasən sosial müəssisələrlə bağlı bir sıra problemlər müəyyən
olunmuşdur. Bunlar:
Belə müəssisələrin potensialının və imkanlarının
axıradək dərk edilməməsi;
Sosial müəssisələrin sosial, ekoloji və maliyyə
əhəmiyyətinə dair informasiyanın məhdudluğu;
Dövlət və biznes tərəfindən kifayət qədər ekspert
dəstəyinin olmaması;
Maliyyə imkanlarına çıxışın mürəkkəbliyi;
Sosial müəssisənin maliyyə, normativ-hüquqi,
həmçinin satınalma fəaliyyətinə dair bazanın
formalaşması zamanı belə müəssisələrin spesfikliyinin
nəzərə alınmaması;
Sosial müəssisələrin rəhbərlərinin idarəetmə,
maliyyə məsələləri, işçi heyətlə işin qurulması kimi
müəssisələrdə səriştəsinin az olması
8
.
8
Məhdud imkanlı insanlar üçün layiqli əmək. Beynəlxalq Əmək Bürosu.
Müəllif Artur O`Reyli. Cenevrə 2008
16
Azərbaycan Respublikasında Əlilliyi olan insanların əmək
bazarına çıxışının asanlaşdırılması ilə bağlı hazırda həyata
keçirilən hüquqi və praktiki fəaliyyətlər içərisində sosial
müəssisələrin yaradılması da nəzərdə tutulur. Bunun üçün zəruri
hüquqi bazanın yaradılması ilə bağlı müəyyən fəaliyyətlər də
vardır.
Sosial Müəssisələr Haqqında Azərbaycan Respublikası
Qanununun layihəsində sosial müəssisənin məqsədi aşağıdakı
kimi göstərilir:
“Sosial müəssisələrin məqsədi bu qanunda təsbit olunan
hədəf qrupları sırasına daxil olan və peşə və ümumi əmək
qabiliyyətini itirmiş, iqtisadi qeyri-fəal və əmək bazarında
bərabər şərtlər daxilində rəqabət aparmaq iqtidarında olmayan
şəxslərin işə cəlb edilməsi yolu ilə onların əmək bazarına geri
qaytarılmasından, sosial inteqrasiyasının təmin edilməsindən,
eləcə də sosial təcrid səviyyəsinin azaldılmasından ibarətdir”.
17
Azərbaycan Respublikasında əlilliyi olan şəxslərin əmək
bazarına çıxış imkanları, Qanunvericilik, onun tətbiqi
praktikası və problemlər
Azərbaycanda əlilliyi olan şəxslərin sayı illər üzrə artmaqda
davam edir. Əlillərin sayının artımı həmçinin əlilliyin
“cavanlaşması”na gətirib çıxarmaqdadır. Belə ki, ölkədə
mövcud olan əlillərin yarıdan çoxu əmək qabiliyyəti yaşındadır
(təqaüd yaşından aşağı).
Rəsmi statistikaya görə ölkədə əlillərin sayı 425 000
nəfərdən artıqdır (ümumi əhalinin 4,6%-ə qədəri
).
Lakin əlillərin məşğulluq göstəriciləri aşağıdır. Bu halın
mövcudluğunun həm obyektiv, həm də subyektiv səbəbləri
mövcuddur.
Əlillərin əmək bazarına çıxışını əngəlləyən spesifik problemlər
aşağıdakılardır:
Müvafiq hüquqi baza təkmil deyil və bu baxımdan
onların praktiki impelmentasiyası mümkün deyil;
İş yerlərində Əlilliyi olan insanlar üçün zəruri
infrastruktur yox dərəcəsindədir.
İşəgötürənlər belə
infrastrukturun yaranmasında maraqlı deyil və dövlət onların
maraqlı olması üçün hər hansı ciddi stimullar təklif etmir;
Əlilliyi olan insanların əmək bazarına çıxışı üçün
onların peşələrə yiyələnməsi və peşəyönümünü dəyişmələri
üçün ciddi və əhatəli təhsil sistemi mövcud deyil;
Əlilliyi olan insanlar iş yerlərinə dair məlumatları əldə
edə bilmir;
İş yerləri məhduddur;
Əlilliyi olan şəxslər üçün açıq (rəqabətli) əmək bazarına
çıxışla bağlı problemlər mövcuddur;
Əlilliyi olan şəxslər üçün alternativ məşğulluq sistemi
tam təşəkkül tapmamışdır.
Əlilliyi olan insanların əmək bazarına çıхışı üçün mövcud
оlan məhdudiyyətlər çохdur və bu baхımdan yalnız
Dostları ilə paylaş: |