Obyekt-yönlü proqramlaşdırma dillərində yazılmış proqram əlavələri
obyektlərdən qurulur. Hazır obyektlər bir proqram kitabxanası təşkil edir ki, həmin
kitabxana sözü gedən proqramlaşdırma sistemlərinin tərkibinə daxildir.
Obyek-istinad proqramlaşdırma sistemləri hazırlanan proqram əlavəsinin qra-
fik interfeysini yaratmağa, yəni prosesi vüzuallaşdırmağa, gözlə görünən etməyə
imkan verir. Çünki bu sistemlər özlərinin dialoq pəncərəsinin köməyi ilə obyekt
yaratmağa və ona müəyyən xassələr verməyə imkan verir.
Proqram obyektlərinin qarşılıqlı fəaliyyəti və dəyişməsi proqram kodu ilə
təsvir edilir. Proqram kodları xətti, budaqlanan və dövr quruluşlarından istifadə
edilməklə hazırlanır. Beləliklə, obyektlər həmin alqoritmik strukturların icraçısına
çevrilirlər.
Obyekt-yönlü proqramlaşdırmasının əsas vahidi proqram obyektidir ki, bu da
obyektə aid verilənləri (xassələri) və həmin verilənlərin işlənməsi vasitələrini
(metodları) özündə birləşdirir. Obtekt – isim, xassə - sifət, metod – feil kimidir.
Proqram obyektləri xassələrə malikdir, metodlardan istifadə edə bilir və hadisələrə
reaksiya verir.
34. Formal və
faktiki parametrlə
r
Proqramlaşdırıcıtərəfindəntəyinolunmuşproseduravəfunksiyalardaprosedurlarbaşlı
qlardanvəproseduranıngövdəsindənibarətdir.
ProseduranınbaşlığıPROCEDUREsözündən,
proseduranınadındanvədairəvimötərizəniniçərisindəyazılanformalparametrlərdənib
arətdir. Hərbirformalparametrinnövügöstərilməlidir.
Ümumiformatıaşağıdakıkimidir:
PROCEDURE {(formal)};
Misal:
PROCEDURESUM (A: NTEGER; B: REAL);
PROCEDURERUX;
Prosedurayamüraciətolunanzamanfaktikivəformalparametrlərarasındaqarşılı
qlıbirqiymətliəlaqəyaranır.
Faktikiparametrlərvasitəsiləlazımolandəyişənlərinqiymətləriprosedurayaötür
ülürvəyaproseduradaalınannəticələrəsasproqramaqaytarılır.
Faktikivəformalparametrlərinsayı,
növüvəyazılmaardıcıllıqlarıbir-
birinəuyğunolmalıdır
Proqramlaşdırıcıtərəfindəntəyinolunanfunksiyabaşlıqdanvəfunksiyanıngövdəsində
nibarətdir.
BaşlıqFunctionsözündən,
funksiyanınadından,
dairəvimötərizəiçərisindəformalparametrlərinsiyahisındanvəfunksiyanınqiymətinin
növündənibarətolabilər.
Proseduralardaolduğukimifunksiyalardadaformalparametrlərzəruriolduğuhaldayazı
lır:
Ümumiformatıaşağıdakıkimidir:
Function{(formalparametrlər)}:;
Nəticəninnövüistənilənskalyarnövvəstringnövüolabilər.
Funksiyanıngövdəsininquruluşuaşağıdakıkimidir:
prosesini idarə etmək, məsələlərin həllində proqramçıya kömək etmək,
proqramçının səhvlərini aşkar edib ona çatdırmaq və s. üçün istifadə edilir. Bu və
ya digər funksiyaları yerinə yetirmək məqsədilə kompyuter uyğun proqramlar
kompleksi ilə təmin olunmalıdır.
Həmin proqramlar kompleksinə kompyuterin proqram təminatı sistemi deyilir.
Müasir kompyuterlər yalnız texniki göstəricilərlə deyil, proqram təminatının
zənginliyi ilə də qiymətləndirilirlər.
Beləliklə, proqram təminatı kompyuterlə istifadəçilərin məsələlərinin həllini
təşkil edən proqramlar toplusudur. Proqram təminatı kompyuterin vacib tərkib
hissələrindən biridir və onun müəyyən hissəsi texniki aparatla birlikdə alıcılara
çatdırılır.
Müasir həyatda yeni informasiya texnologiyasının sürətlə inkişafı və onun
tətbiq sferasının geniş vüsət alması proqram təminatının intensiv inkişafına səbəb
oldu. Bununla əlaqədar qeyd etmək olar ki, son illərdə dünya miqyasında proqram
təminatının inkişaf etdirilməsi üçün 140 milyard dollara yaxın vəsait sərf
olunmuşdur. Bu vəsait hesabına proqram təminatının inkişaf meyli hər il mütəmadi
olaraq (ildə 20%) artır.
Ümumiyyətlə, proqram təminatıdedikdə hesablama texnikası vasitələrinin
tətbiqi ilə məlumatların işlənməsi sisteminin yaradılması və işlənməsi üçün
proqramların və sənəd vasitələrin məcmusu nəzərdə tutulur.
Proqram təminatının yerinə yetirilməsi funksiyasından asılı olaraq onu iki
qrupa bölmək olar: Sistemproqramtəminatı (SPT) və Tətbiqiproqram təminatı
(TPT)
.
Sistem proqram tə
minatıkompyuterdə informasiyanın işlənməsi prosesini
təşkil edir. Mahiyyətinə görə o proqram idarəetmə qurğusudur, bəzən onu
kompyuterin bir hissəsi hesab edirlər.
Tətbiqi proqram təminatı tətbiqi məsələləri həll etmək üçün lazım olan
proqramlar yığımından ibarətdir. Bu cür proqramların seçilməsi həll ediləcək
məsələlərin xarakterindən asılıdır (məsələn, iqtisadi, texniki və s.).
37. Sistem proqram təminatı
Sistem proqram təminatı kompyuterdə informasiyanın işlənməsi prosesinin
təşkili ilə yanaşı, tətbiqi proqramlar üçün normal mühiti təmin edir.
Sistem proqram təminatına aşağıdakıları aid etmək olar