Microsoft Word qarabaq-kamani
Yüklə 2,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qarabağ kamanı və elektro kamança Açar sözlər: səs, mexaniki dalğalar, elektro maqnit dalğalar, çanağın iki tərəfli sıxılmadan azad edilməsi, mexaniki üsul.
- Ədəbiyyat siyahısı
| 1
“Milli musiqi alətlərinin təkmilləşdirilməsi” elmi-tədqiqat laboratoriyasının rəhbəri Qarabağ kamanı və elektro kamança Açar sözlər: səs, mexaniki dalğalar, elektro maqnit dalğalar, çanağın iki tərəfli sıxılmadan azad edilməsi, mexaniki üsul. Qarabağ kamanının ən üstün cəhətlərindən biri onun həm kamança, həm də skripka kimi ifa olunmasındadır. Bu alət kamança kökündə köklənir. Simlər aşağıdakı notlardan köklənir: I sim – mi; II sim – lya; III sim – mi; IV sim – lya. Qarabağ kamanının kökdən düşməməsi üçün tətbiq edilən yeni sistem haqqında məlumat verilmişdir (1, s.74-84). Tar və kamança kəlləsində mexaniki üsulla simlərin köklənməsi müəllif hüquqları agentliyində qeydiyyatdan keçmişdir.
Haqqında danışdığımız musiqi aləti 7 hissədən ibarətdir. 2
1. Alətin kəlləsi; 2. Alətin qolu; 3. Alətin çanağı; 4. Çənə alti yastıq; 5. Çanaq altı körpü; 6. Diz üstü sis; 7. Kaman
Qarabağ kamanı bütünlükdə fıstıq ağacından hazırlanmışdır. Alətin qalınlığı (28 mm) nazik olduğundan çanağın 2 tərəfli sıxılması zamanı çanaq deformasiyaya uğrayır. Problemi aradan qaldırmaq üçün və çanağın həcmi kiçik olduğundan, səs effektini artırmaq üçün (şəkil 5) çanağın aşağı hissəsinə rezonator (1) qoyulur. Qolun işərisinə keçirilmiş şişin (B) ucu rezanatora keçirilir. Belə olan halda çanağın üstündəki basqı qüvvəsi B nöqtəsinə keçirilir. Nəzərə alsaq ki, simlərin dartı qüvvəsi A nöqtəsindədir, bu halda gərginlik A və B nöqtələrinə keçdiyindən çanaq və çanaq üzərinə çəkilmiş dəri deformasiyadan azad olunur. Qarabağ kamanının qolunun diametri 30 mm-dir.
3
Alətin kəllə üzərindəki xərəkdən çanaq üzərindəki xərəyə qədər olan məsafəsi 31,5 sm-dir.
4
Çanağın üz diametri 13 sm, çanağın öz diametri isə 16,7 sm-dir. 5
Qarabağ kamanı, müvəqqəti işğal altında olan Qarabağ bölgəsinə həsr edilmişdir. Qarabağ kamanının müəllifləri xalq artisti, professor Siyavuş Əşrəf oğlu Kərimi və Məmmədov Məmmədəli Mirəli oğludur. Alət Müəllif Hüquqları agentliyindən 10.03.2011-ci ildə qeydiyyatdan keçmişdir. Bu alət əməkdar artist Munis Şərifov, AMK-nın müəllimi Mərkəz Əliyev və başqaları tərfindən ifa olunmuş və ifa üçün tam yararlı olduğu qeyd edilmişdir. Qarabağ kamanında Mərkəz Əliyev ifa zamanı.
Alət Beynəlxalq Muğam Mərkəzində, Azərbaycan Milli Konsrvatoriyasının 10 illiyində, İçərişəhərdə “Novruz” bayramı şənliklərində, televiziya kanallarında və Salyan rayon “Novruz” bayramı şənliklərində sərgilənmiş və ifa olunmuşdur. 6
Elektro kamança çalğı alətinin quruluşu və tərkibi haqqında aşağıdakı məlumatları verək:
Alət 3 hissədən ibarətdir. Kəllə, qol, çanaq və kaman. Kəllə üzərindəki aşıxlar 4 ədəddir və mexanikidir (simlər mexaniki üsulla təmzinlənir). Kamançanın qolu fıstıq aağacındandır. Qolun uzunluğu 278 mm, diametri isə 30 mm. Qol üzərindəki xərək sümükdəndir. Simlər maqnitləşən metaldandır (polad). Simlərin diametri aşağıdakı ölçülərdədir: I simin diametri 0,12mm; II simin diametri 0,16 mm; III simin diametri 0,24 mm; IV simin diametri 0,32 mm.
7
8
Haqqında danışdığımız musiqi alətinin çanağı aşağıdakı hissələrdən ibarətdir (şəkil №1). Dəmir içlik (3), korpusu (6) gücləndiri qoşulan yer (1), səs ötürücü üzərində körpü (5), səs ötürücü (2), səsi artırıb-azaldan (10), səs tembrini dəyişən zil və bəm (11), xərək (4) və kaman. Çanağın hündürlüyü 76 mm, diametri 155 mm. Musiqi alətinin səslənmə prosesi aşağıdakı qaydada gedir. Alət oturaq vəziyyətdə diz üzərində ifa edilir. Mexaniki səs dalğaları aşağıdakı qaydada yaranır (4, s.65). Musiq alətinin siminə mizrab toxunduqda və ya kamanı sürtdükdə polad simdə səs dalğalarıyla bərabər, mexaniki dalğalar da yaranır. Səs tezliyi ilə rəqs edən istənilən cisim səs mənbəyi və ya səs vibratoru adlanır (şəkil № 2). Səsin mexaniki dalğanın yayılma sürəti bir saniyədə 340 metirdir. Səs mərkəzindən çıxan mexaniki maqnit dalğalar bütün istiqamətlərə bərabər paylanır. Bu bilgiləri əldə etdikdən sonra, haqqında danışdığımız musiqi alətində tətbiq edək.
1. Səs mərkəzi (polad simlər); 2. Səs ötürücü; 3. Səs ötürücü üzərində körpü; 4. Dəmir iclik (Şəkil № 3-ə bax). Polad simlərdə (səs mərkəzi) yaranan səs (mexaniki dalğalar) bütün istiqamətlərə bərabər paylandığını nəzərə alaraq, bu dalğaları maksimum qəbul etməyə çalışaq (şəkil № 3). Simlərdə yaranan mexaniki dalğalardan çanaq istiqamətində, səs ötürücü (2), adi maqnit poladı özünə çəkən kimi, səs ötürücüdə yaranan elektro maqnit dalğalarıda, mexaniki dalğaları özünə çəkmək xüsusiyyətinə malikdir. Mexaniki dalğalar tam aşağı enən zaman dəmir içlik (4), yuxarı hərəkət edən dalğaları isə, səs ötürücü üzərində yerləşdirilmiş polad körpü qəbul edir. Beləliklə, polad simdə yaranan mexaniki dalğalar maksimum qəbul edildiyindən, bu musiqi alətində qeyri adi kamança səsi alınır. Nəticə etibarı ilə alətin aşağıdakı üstün cəhətlərini almış oluruq. 9
1. Elektron kamança stabil səsə malikdir. 2. Heç bir hava şəraiti onun səs tembrini dəyişməyə məcbur edə bilmir 3. Mexaniki üsulla kökləndiyindən kökdən düşmə problemi yoxdur və rahat köklənir. Alət kamança və skripka kökündə köklənə bilir. Bu alət xalq artisti, peşəkar kamança ifaçısı Fəxrəddin Dadaşov əməkdar artiist Munis Şərifov, Mərkəz Əliyev və başqa kamança ifaçıları ifa etmiş, yüksək fikirdə olduqlarını bildirmişlər. Munis Şərifov ifa zamanı.
22.02.2010-cu ildə Müəllif Hüquqları agentliyi tərəfindən qeydiyyata alınmışdır. 10
Musiqi alətinini simləri aşağıdakı notlara köklənir: 1. Kamança kökü – mi, lya, mi lya 2. Skripka kökü – mi, lya, re, sol
11
1. M.Məmmədov. “Milli musiqi alətlərinini təkmilləşdirilməsi” elmi- tədqiqat laboratoriyasının 10 ildə keçdiyi yola baxış. “KOnservatoriya” jurnalı № 4, Bakı – 2011. 2. F.E.Evdokimov. Teoretiçeskie osnovı elektrotexniki 4.10. Moskva-1965 3. Mirzəli Murquzov, Sərhəddin Abdullayev, Rasim Abdurazaqov, Natiq Əliyev. Fizika 8-ci sinif, Bakı-2003 4. 8-ci sinif Fizika 9. Səs dalğaları və səs dalğalarının yaranma şərtləri 5. Nəcəfzadə A. Çalğı alətlərimiz. B.MBM 2004.
В статье описываются испольнительские возможности созданных заново Карабахского каамана и электрокамана. Наряду с этим указываются художественные особенности и конструкции этих инструментов. Ключевые слова: звук, механические волны, электромагнитные волны, освобождение от двухстороннего сжатия корпуса, механический способ.
This article is devoted to playing possibilities of new instruments as Garabakh keman and electrical keman. The author explained also the art peculiarities and constructions of these musical instruments. Key words: sound, mechanical waves, electrical-magnit waves, liberation of double-sided tightness of belly, mechanical metod.
Yüklə 2,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|