Microsoft Word Quliyeva Narqiz Dars vasaiti son doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
_______________Milli Kitabxana______________ 11 nəsildən-nəslə keçirilərək saxlanılan, gündəlik həyat təcrübəsi ilə möhkəmləndirilən davranış normalarını xarakterizə edərkən işlədilir. Məs., etnik stereotip, mədəni stereotip və s.. Etnoqrafiyada elmi maddi və mənəvi mədəniyyət elementlərinə görə insan kollektivlərinin keçmiş tarixini bərpa edərkən mərasim, ayin, adət, qalıq, ənənə kimi anlayışlardan da geniş istifadə edir. 12. Adət – müəyyən etnik birlik daxilində qəbul edilmiş davranış qaydalarıdır. 13. Mərasim – etnosun müəyyən sosial, ailə və mənəvi həyatı ilə bağlı olan reqlamentli hadisələrdir. Bunları bir- birindən fərqləndirmək üçün onlar aşağıdakı söz birləşmələri şəklində işlədilir: dəfn mərasimi, toy mərasimi, qonqpərvərlik adəti, oğulluğa götürmə adəti və s. 14. Qalıq – ictimaivə mənəvi həyatın müasir vəziyyətinə yabançı olan, keçmiş mədəni mərhələlərdən bu günə qədər gəlib çatan və etnik birliyin üzvləri tərəfindən bir vərdiş kimi icra edilən mədəni amildir. Bunlar qədim mərasim və adətlərin qalığı kimi yaşaya bilir. 15. Ənənə - (latınca “traditsiya”- ötürülən, keçirilən deməkdir) etnosun həyatını qoruyub saxlamaq üçün maddi və mənəvi mədəniyyətin, ailə və ictimai həyatın elə bir amilidir ki, cəmiyyətin üzvləri onu nəsildən-nəslə keçirirlər. Bəzən insanların məqsədyönlü fəaliyyəti nəticəsində maddi və mənəvi mədəniyyətin yeni formaları meydana çıxır ki, bunlara yenilik, innovasiya deyilir. Tədricən bunlar ənənəyə çevrilir. İCTİMAİ HƏYAT TERMİNLƏRİ Nəsil- Sosial həyatın ən mühüm anlayışlarında biridir . O, sinfi cəmiyyətəqədərki dövrün əsas ictimai-iqtisadi hüceyrəsidir. Nəsil öz mənşəyini vahid bir əcdaddan götürən qan qohumlarının ittifaqıdır. Antik dünyada nəsil sözünə “gens” anlayışı uyğun gəldiyindən kentil quruluş, kentil təşkilat terminlərindən də istifadə olunur. www.behruzmelikov.com _______________Milli Kitabxana______________ 12 Ana nəsli – ana xətti ilə qohum olan qan qohumlarının ittifaqıdır. Ata nəsli – isə ata xətti ilə qohum olan qan qohumlarının ittifaqıdır. Qərbi Avropa ədəbiyyatında “klan” termini ata nəsli termini ilə sinonim sayılır. Məsələn, Şotlandiyada ata nəsli quruluşu klan quruluşu kimi xarakterizə olunur. Matriarxat – (latınca “mater”-ana, yunanca “arxe”- hakimiyyət) hərfi mənada ananın hakimiyyəti deməkdir. Ananın hökmüranlığı bəşəriyyət tarixinin o dövrünə aiddir ki, bu vaxt qadınlar sosial quruluşun yüksək pilləsində dururdular və bir qayda olaraq rəhbərlər onların içərisindən seçilirdi. Müasir etnoqrafiyada matriarxat dedikdə qadınların hökmüranlığının o dövrü başa düşülür ki, insanların ictimai mövqeyi və hüquqları ana xətti ilə cərəyan edən qan qohumluğu ilə müəyyən olunurdu. Nəsli hakimiyyətin icraçıları isə çox vaxt hakimiyyəti ana xətti ilə keçən kişilərdən ibarət olurdu. Patriarxat – (yunanca “patriarxe”-nəslin başçısı) kişilərin hakimiyyəti mənasında işlədilir. Etnoqrafiyada bu quruluş sinifsiz cəmiyyətdən sinifli cəmiyyətə keçid dövrü kimi xarakterizə olunur. Burada qohumluq ata xətti ilə müəyyənləşdirilir. Bununla belə ana nəsli qalıqları güclü olur. Xronoloji baxımdan patriarxatın təşəkkülü dünyanın bir çox xalqlarında müşahidə olunan ilk tunc dövrünə, yəni maldarlığın əkinçilikdən ayrılması dövrünə təsadüf edir. İnsanların təsərrüfat fəaliyyətinin müxtəlifliyindən asılı olaraq demək lazımdır ki, patriarxatın yaranması ana nəslindən ata nəslinə keçilməsini zəruri edən iqtisadi təlabatın yaranması dövründən başlanmışdır. Patriarxat sinifsiz cəmiyyətin son pilləsi, sinifli cəmiyyətin ilk pilləsi hesab olunur. Ekzoqamiya (yunanca “ekzo”-xarici, “qamos”-nigah) – hərfi mənada kənardan nikah olmaqla nəslin mühüm əlaməti sayılır. Ekzoqamiya prinsipinə əməl edilməsi nəslin üzvlərinin təsərrüfat və ailə-nikah münasibətlərində böyük rol oynayırdı. www.behruzmelikov.com _______________Milli Kitabxana______________ 13 Endoqamiya (yunanca “endoi”-daxili, “qamos”-nikah) – hərfi mənada daxili nikah deməkdir. Endoqamiya, nəinki bir etnik birlik kimi, habelə sinifsiz cəmiyyətin sosial təşkilatının yüksək forması kimi qəbilənin çox mühüm əlaməti olmuşdur. Qəbilə etnik və təsərrüfat baxımından nəsil kimi mikrostrukturanı endoqamiya yolu ilə özündə birləşdirən ali makrostruktura idi. Fratriya – qarşılıqlı nikah əlaqəsində olan bir neçə nəsilləri birləşdirən qəbilə bölgüsü idi. Bunlar çox vaxt bir nəslin sonrakı inkişafı nəticəsində yaranmışdı. Qəbilənin ən ilkin başlanğıcı azı iki nəslin mövcud birliyi şəklində olmuşdur. Nəslin və ya qəbilənin təsərrüfat fəaliyyəti ümumi təsərrüfat formasına – icmaya əsaslandığı üçün bunu həm də nəsli icma və ya arxaik icma adlandırırlar. Məlum olduğu kimi bütün ibtidai icma dövründə, yəni sinifsiz cəmiyyətdə əmək alətləri və istehsal vasitələri üzərində icma mülkiyyəti mövcud olmuşdur. Bu cür icmalar bir qayda olaraq qohumluq münasibətlərinə əsaslanırdı. Əmlak bərabərsizliyinin yaranması, qan qohumluğu əlaqələrinin sarsılması və ərazi əlaqələrinin yaranması nəticəsində nəsli icmalar kənd icmalarına və ya əkinçilik icmalarına çevrilirdi. Bu da öz dualizmi ilə seçilirdi. Belə ki, torpaq, otlaq və biçənəklər üzərində icma-kollektiv mülkiyyət saxlanılır, istehsal vasitələri üzərində isə ayrı-ayrı ailələrin xüsusi mülkiyyəti təşəkkül tapırdı. Deməli ailələrin istifadə etdiyi əkin sahələri və otlaqlar icmaya məxsus idi. Oradan götürülən gəlir isə fərdi xarakter daşıyırdı. Sinifsiz cəmiyyət dövründə yaranan bu qayda son günlərə qədər davam etmişdir. Patronimiya – sinifsiz cəmiyyətin son dövründə, patriarxal ailələrin dağılması zamanı daha yaxın qohumluq telləri ilə bir-birinə bağlı olan ailələr vahid birlik təşkil edirdilər ki, bu cür ailə qrupları patronimiya adlanırdı. Patronimiyanı 1931-ci ildə M.O.Kosven kəşf etmişdir. Kosvenə görə patronimiya da nəsil kimi ekzoqam olmuşdur. www.behruzmelikov.com Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|