Microsoft Word Quliyeva Narqiz Dars vasaiti son doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Travestizm
- Matrilineynıy
- DÜNYA XALQLARININ TƏSNİFAT NÖVLƏRİ a) Coğrafi təsnifat
_______________Milli Kitabxana______________ 17 üçün bir yerdə yaşamasıdır. Ana nəslindən ata nəslinə keçid dövrünün ziddiyətlərini əks etdirən bir çox etnoqrafik anlayışlar diqqəti cəlb edir. Belə adətlərdən biri kuvada adətidir (fransızca “kuveyd”-qırt oturmaq). Bu adət kişilərin öz atalıq hüququnu təsdiq etdiyi mərasimdir. Travestizm – (fransızca-“travesti”-paltar dəyişmə) adətinin icrası zamanı kişilər arvad paltarı geyinir, öz cinsindən uzaqlaşır, qadın sayağı işlər görür. Avunkulat – (latınca “avankulus”-dayı) – dayı ilə bacı uşaqları arasındakı qarşılıqlı hüquq və vəzifələrdir. Atalıq – avankulatın xüsusi bir növü kimi, uşaqların kənar ailədə tərbiyə edilməsidir. Qardaşlaşma – qanların qarışdırılması yolu ilə və yaxud eyni bir qadınla yaşamaq yolu ilə müxtəlif mənşəli kişilərin qohumlaşması. Oğulluğa və ya qızlığa götürmə - ailənin və ya nəslin tam bərabər hüquqlu üzvü olma; Matrilineynıy – ana xətti; patrilineynıy – ata xətti; matrolokal - ərin nikah zamanı arvad nəslinə keçməsi; patrilokal – arvadın ərin nəslinə keçməsi; bilokal – növbə ilə gah ərin, gah da arvadın nəslində yaşamaq; neolokal - ər və arvad valideynlərindən ayrı yaşayır; dislokalər və arvad ayrı- ayrılıqda, hərə öz mənsub olduğu nəsildə yaşayır. www.behruzmelikov.com _______________Milli Kitabxana______________ 18 DÜNYA XALQLARININ TƏSNİFAT NÖVLƏRİ a) Coğrafi təsnifat Xalqları qruplaşdırmaq və müəyyən qanunauyğunluqları aşkara çıxarmaq üçün əsasən aşağıdakı təsnifat növlərindən istifadə olunur: 1) coğrafi təsnifat; 2) dil təsnifatı; 3) təsərrüfat- mədəni təsnifat və 4) antropoloji təsnifat; 5) dini təsnifat; 6) ictimai-iqtisadi inkişaf səviyyəsinə görə təsnifat; 7)etnik birliklərin tipinə görə təsnifat; 8) əhalinin miqdarına görə təsnifat. Bütün bu təsnifat növləri bir-birini tamamlayır və müxtəlif məqsədlər üçün istifadə olunur. Hər bir xalq öz etnik ərazisinə malik olduğu üçün onları bu əlamətə görə təsnif etmək mümkündür. Bu mənada “Afrika xalqları”, “Amerika xalqları”, “Asiya xalqları” kimi məvhumlardan istifadə edilir. Etnoqrafik xəritələrdə öz əksini tapan bu təsnifat xalqların əraziyə görə bölgüsünü göstərməklə bərabər, belə bir faktı sübut edir ki, xalqların müxtəlif ərazilərdə məskunlaşması hər hansı təsadüf üzündən baş verməmiş, əksinə uzun bir tarixi inkişaf prosesinin nəticəsidir. Məlum olduğu kimi yer kürəsinin insanlar yaşayan hissəsi eykumena adlanır. Eykumena tarixən dəyişmişdir. Halbuki insanın yarandığı dövrlərdə o, Afrika və Cənubi-Şərqi Asiyada cüzi bir ərazini əhatə edirdi. Yuxarı paleolitdə, sonra isə neolitdə məhsuldar qüvvələrin inkişaf səviyyəsinə uyğun olaraq eykumena genişlənmiş və Şimali Avropanı, Şimali Asiyanı, Amerikanı, Afrika və Avstraliyanı, Okeaniyanı əhatə etmişdi. Yalnız yaşayış üçün əlverişsiz olan yararsız kiçik sahələr məskunlaşmamış qalmışdı. Yeni-yeni torpaq sahələrinin mənimsənilməsi ilə yanaşı insan qruplarının yerdəyişmə prosesi də güclənmişdi. Əhalinin artması və təbii ehtiyatların tükənməsi kimi səbəblər üzündən qəbilə və tayfalar öz yerlərini tərk edir, başqa tayfaların ərazisini tutur və onlarla qarışırdılar. Bu vaxtlar nəinki quru, hətta dəniz yolları ilə köçmə olurdu. Tədricən ayrı-ayrı ölkələrin əhalisinin tərkibi də dəyişirdi. Məsələn, hələ bizim eradan əvvəl II minillikdə hindi- www.behruzmelikov.com _______________Milli Kitabxana______________ 19 çin əhalisinin xeyli hissəsi, əvvəllər qara dərili zənci-avstroloid tayfalarının yaşadığı İndenoziya adalarına köçmüşdülər. Buradakı zəncilər ya sıxışdırılmış, yaxud da, assimilyasiyaya uğradılmışlar. Gəlmələr indiki İndoneziyalıların əcdadları olmuşlar. Bizim eradan əvvəl II-I minilliklərdə isə Avropanın müasir xalqlarının əcdadları onlara qədər ki, əhalini sıxışdırmış və ya assimilyasiyaya uğratmışdılar. Qədim əhalidən indi Avropada yalnız basklar qalmışlar. Bəşər tarixinin bəzi dövrlərində etnik yerdəyişmələr xüsusilə güclü olmuşdur. Bunlar daha geniş və kütləvi yerdəyişmələr olmaqla başlıca olaraq kapitalizm dövründə cərəyan etmişdir. Bu vaxt Qərbi Avropa ölkələrindən Amerikaya, Cənubi Afrika və Avstraliya ölkələrinə əvvəlcə işğalçılar və müstəmləkəçilər, sonra isə işsizlər axışıb gəlmişdilər. Buna görə də son 3-4 əsr ərzində dünyanın bir sıra ərazisinin, xüsusilə Avstraliya və Amerikanın əhalisinin tərkibi kəskin surətdə dəyişilmişdir. Bütün bu deyilənlərdən o nəticə çıxır ki, xalqların coğrafi təsnifatı, təkcə insan qruplarının siyasi xəritədə yerləşməsi olmayıb, o, həm də insan tərəfindən yerin məskunlaşması prosesini göstərən başlıca amildir. Müxtəlif ölkələrin əhalisinin etnik tərkibi ilə tanış olarkən, yerli əhalini buraya çoxdan gəlmiş əhali qrupundan da fərqləndirməyi bacarmaq lazımdır. Məsələn, Şimali Amerikada yerli əhali sayca çox az qalmış hindu və eskimoslardır. Ağlar və zəncilər isə gəlmələr sayılırlar. Yerli əhalinin özü də məskunlaşma dövrü etibarilə bir-birindən seçilirlər. Məsələn, hinduların əcdadları Amerikada on minlərlə il bundan əvvəl məskunlaşdıqları halda, eskimoslar isə cəmi 2-3 min il bundan əvvəl həmin yerlərin daimi sakinləri olmuşlar. Yaxud Hindistanda dravidlər yerli əhali, arilər isə oraya yalnız 3-4 min il bundan əvvəl gələnlərdir. Qeyd etmək lazımdır ki, bir müddət eyni bir ölkənin ərazisində yaşayan xalqlar onların genezisindən asılı olmayaraq www.behruzmelikov.com Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|