8
sən, onların fətvaları arasında ehtiyat etməlidir. Əgər ehtiyata əməl etmək
mümkün olmasa, digər müctehidlərdən ələm olduğu ehtimal olunan müctehi-
din fətvasına əməl etməlidir. Əgər hər ikisinin ələmliyi eyni səviyyədə oldu-
ğuna ehtimal verərsə, onlardan birinin fətvasına əməl edə bilər.
Məsələ 5: Müctehidin fətvasını əldə etməyin dörd yolu vardır:
1. Müctehidin özündən eşitmək.
2. Müctehidin fətvasını nəql edən iki ədalətli şəxsdən eşitmək.
3. İnanılmış bir şəxsdən eşitmək.
4. Müctehidə aid edilən və düzlüyünə əmin olunmuş risalədə görmək.
Məsələ 6: İnsan müctehidin fətvasının dəyişdiyinə əmin olmayana qədər
onun risaləsində göstərilmiş fətvalara əməl edə bilər. Əgər hökmün dəyişdi-
yinə ehtimal edərsə, axtarış aparması lazım deyildir.
Məsələ 7: Ələm müctehidin verdiyi bir məsələdə o müctehidin müqəllidi
(yəni, ona təqlid edən şəxs) başqa müctehidin fətvasına əməl edə bilməz.
Amma ələm müctehid həmin məsələdə fətva verməsə və “ehtiyat belə əməl
etməkdir” – deyərsə, məsələn, “ehtiyata əsasən insan namazın birinci və
ikinci rükətində “Həmd” – surəsini oxuduqdan sonra bir “surə” tam oxuma-
lıdır” deyərsə, ona təqlid edən şəxs ya “vacib ehtiyat” adlı ehtiyata əməl
etməli, ya da daha elmli bir müctehidin fətvasına əməl etməlidir. Bu zaman
əgər həmin müctehid də “Həmd” – surəsini yetərli hesab edərsə, müqəllid
surəni tərk edə bilər. Əgər daha elmli müctehid bir məsələnin “düşünülməli”
və yaxud “mübahisəli” olduğunu deyərsə, bu da eyni hökmü daşıyır.
Məsələ 8: Ələm müctehid bir məsələdə fətva
verdikdən sonra və fətva
verməzdən əvvəl, o məsələdə ehtiyat bir hökmü açıqlayarsa, məsələn, nəcis
bir qab kür suda bir dəfə yuyularsa pak olar, amma ehtiyat odur ki, üç dəfə
yuyulsun – deyərsə, onun müqəllidi bu ehtiyatı tərk edə bilər və buna müstə-
həb ehtiyat deyilir.
Məsələ 9: Əgər insanın təqlid etdiyi müctehid dünyasını dəyişərsə, onun
hökmü vəfatından sonra da dirilik hökmünü daşıyır. Buna əsasən, əgər o, diri
olan müctehiddən daha elmli olarsa, ehtiyac duyulan məsələlərdə fətva fərq-
ləri olsa belə vəfat etmiş müctehidə təqlidi davam etdirə bilər. Amma diri
müctehid ondan daha elmli olarsa, təqlidini dəyişərək diri müctehidə təqlid
etməlidir. Əgər onların arasında hansı birinin daha elmli olması müəyyənləş-
məsə yaxud hər ikisi elmdə bərabər olsalar, daha təqvalı olduğu sübuta ye-
tən, yəni, fətva məqamında daha çox ehtiyat edən müctehidə təqlid etmək
lazımdır. Əgər bunu da isbat etmək mümkün olmazsa, öz əməlini onlardan
birinin fətvasına uyğun yerinə yetirə bilər. Amma namazı bütöv yaxud qəsr
qılmaq kimi ixtilaflı hallarda vəzifəsi barədə ümumi məlumatı və ya dəlili
olarsa, vacib ehtiyata əsasən, hər iki fətvaya riayət etməlidir. Məsələnin
əvvəlində qeyd olunan təqliddən əsas məqsəd, müctehidin fətvasına əməl
etmək deyil, təqlid edən şəxs üçün müəyyən bir müctehidin fətvalarına əməl
etməkdə iltizamlı olmasından ibarətdir.
9
Məsələ 10: Əgər mükəlləf bir məsələdə bir müctehidin fətvasına əməl
edərsə, onun ölümündən sonra eyni məsələdə diri müctehidin fətvasına əməl
etdiyi təqdirdə artıq həmin məsələni ölən müctehidin fətvasına uyğun yerinə
yetirə bilməz.
Məsələ 11: İnsanın eytiyac duyduğu məsələni öyrənməsi vacibdir.
Məsələ 12: İnsan hökmünü bilmədiyi bir məsələ ilə qarşılaşarsa, ya ehti-
yata əməl etməli, ya da qeyd edilmiş şərtlərə əsasən bir müctehidə təqlid
etməlidir. Amma həmin məsələdə müctehidinin fətvasını öyrənmək mümkün
olmasa, daha elmli olmayan müctehidə təqlid edə bilər. Belə ki, o, daha elmli
müctehiddən sonra elmli müctehid sayılan şəxsə təqlid edə bilər.
Məsələ 13: Əgər bir şəxs müctehidin fətvasını başqa bir şəxsə söylədiyi
zaman həmin müctehidin fətvası dəyişərsə, ona müctehidin fətvasını dəyişdi-
yini xəbər verməyə ehtiyac yoxdur. Amma fətvanı söylədikdən sonra səhv
etdiyini başa düşərsə və eyni zamanda fətvanı səhv deməsi o şəxsin şəri vəzi-
fəsinə əks əməl etməsilə nəticələnərsə, vacib ehtiyata əsasən, imkan daxilin-
də həmin səhvi aradan qaldırmalıdır.
Məsələ 14: Mükəlləf bir müddət əməllərini təqlidsiz
yerinə yetirdikdən
sonra müctehidə təqlid edərsə və əgər həmin müctehid də onun təqlidsiz et-
diyi bu əməllərin düzlüyünə hökm verərsə, əməlləri düzgündür. Əks
təq-dirdə, həmin əməllər batil hökmünü daşıyır.
Təharətin (paklığın) hökmləri
Saf və qarışıq su
Məsələ 15: Su ya saf (mütləq) ya da qarışıq (muzaf) olur. Qarpız və gül
suyu (gülab) kimi bir maddədən alınan su ilə, yaxud su deyilməyəcək şəkildə
gil və bu kimi bir maddəyə qatqılı olan suya “qarışıq su” deyilir. Bunlardan
başqa bütün sular saf sudur. Saf su beş qismə bölünür:
1. Kür su.
2. Az su.
3. Axar su.
4. Yağış suyu.
5. Quyu suyu.
1. Kür su
Məsələ 16: Məşhur rəyə əsasən, kür su – uzunluğu, genişliyi və dərinli-
yindən hər biri üç qarış yarım olan bir qabı dolduracaq miqdardakı sudur.
Başqa sözlə desək, həmin qabın miqdarı 42 qarış və bir qarışın 7/8 – i qədər
olmalıdır. Amma zahirə əsasən, 36 qarış olsa da kifayət edər. Kür suyu miq-
darının ağırlıq baxımından müəyyən olunması mübahisəlidir.