Microsoft Word S. Nergiz dissertasiya doc
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
42 kəmiyyət informasiyaları Alternativin üstünlüyü haqqında informasiya Cüt-cüt
müqayisənin üstünlük qiymətləndirilməsi Riyazi
proqramlaşdırma metodu
Parametrlərini interaktiv üsullarla təyin edilən zaman xətti və qeyri-xətti burma metodu
üstünlük haqqında və sonuncu
alternativ informasiya Üstünlük haqqında məlumatın yoxluğu Nəticələr haqqında kəmiyyət və interval informasiyaları
Üstünlük üçün keyfiyyət, nəticə üçün kəmiyyət informasiyaları
Üstünlük və nəticə üçün keyfiyyət informasiyaları
Üstünlük və nəticə üçün kəmiyyət informasiyaları
Diskret qeyri-müəyyənlik metodu Stoxastik üstünlük metodu Qlobal kriteriyalar əsasında risk
və qeyri-müəyyənlik sərtində qərar
qəbuletmə metodu
yerarxiyanın analizi metodu Qeyri-səlis çoxluqlar nəzəriyyəsi metodu Praktik qərar
qəbuletmə metodu
Statistik etibarsız qərarın seçmə metodu Risk və qeyri-müəyyənlik sərtində laqeydlik ə yrisi metodu Qərarlar budağı metodu Gözlənilən faydalılıq nəzəriyyəsinin dekompozisiya metodu
Cədvəldən göründüyü kimi qərar qəbuletmə metodlarını dörd əsas qrupa bölmək olar. Birinci üç qrupda qərarlar müəyyənlik şəraitində, dördüncü qrupunda qeyri-müəyyənlik şəraitində qəbul olunan qərarlara aiddirlər. Bu buraxılış işində bütün metodları tam şəkildə təsvir etmək və onların tətbiqini araşdırmaq mümkün deyildir. Biz üçüncü və dördüncü qrupa aid olan metodların bəziləri haqqında burada məlumat verəcəyik qeyri-səlis çoxluqlar nəzəriyyəsinə əsaslanan metod haqqında isə üçüncü fəsildə daha geniş danışacağıq. Modelləşdirmə metodları bu sahədə araşdırma metdolarının ən vaciblərindən biridir. Bunun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, araşdırılan obyekt onun əsas xassələri saxlanılmaq şərti ilə müəyyən modeli ilə əvəz olunur real obyekt əvəzinə model araşdırılır. Qərar qəbuletmə prosesində faydalılıq nəzəriyyəsi metodlarına əsaslanan yaxınlaşmaya baxaq: Bu nəzəriyyənin əsas ideyası qərar qəbuletmə prosesində
43 mümkün nəticələrin faydalılığının kəmiyyət qiymətləndirilməsinin alınmasından ibarətdir və sonda bu qiymətləndirmələr əsasında ən yaxşı nəticə seçilir. Ən yaxşı nəticənin seçilmə məsələsi faydalılıq nəzəriyyəsinin aksiomatikasına əsasən aşağıdakı şəkildə göstərilə bilər:
max
A 1 є
burada u(k) – çox ölçülü faydalılıq funksiyası, K - kriterial fəzada nöqtə, f(K/A) - şərti A- alternativinin kriterial qiymətləndirmə paylanmasının sıxlıq funksiyasıdır. yerarxiyanın analizi metodu problemin iyerarxik formada daha kiçik tərkib hissələrinə bölünməsini nəzərdə tutur və burada qərar qəbul edən şəxsin hər bir hissə ücün mülahizələrindən istifadə edilir. Nəticədə iyerarxiyada olan bütün kriteriyalar üzrə bütün alternativlərin nisbi əhəmiyyəti təyin olunur. Bu nisbi ə həmiyyət prioritet vektoru kimi kəmiyyət formasında ifadə olunur. Beləliklə, alınan vektorun qiymətləri münasibətlər şkalasındakı qiymətlərlə müqayisə olunur və qərar qəbul edilir. yerarxiya qurulduqdan sonra onun elementlərinin cüt-cüt müqayisə matrisləri qurulur. Bu zaman iyerarxiyada əsasən iki növ element seçilir: «valideyn»-elementlər və «nəsil»-elementlər. Cüt-cüt müqayisə matrisləri özündən ə vvəlki pilləyə aid bir «valideyn»-elementə aid olan «nəsil»-elementləri arasında qurulur. «Valideyn»-elementlər iyerarxiyanın sonuncudan başqa bütün elementləri ola bilər. Müqayisə elementlər arasında üstünlük dərəcəsinin təyin olunması ilə aparılır. Alınan mühakimələr qiymətləndirmə şkalaları əsasında ədədlərlə ifadə olunur.
Alternativləri cüt-cüt müqayisə etmək çox zaman faydalı olmur. Adətən belə müqayisələr alternativlərin standartlarla müqayisəsi zamaı daha çox səmərə verir. Qərar qəbuletmə prosedurasının obyektivlik dərəcəsini artırmaq üçün təkcə qərar qəbul edən şəxsin deyil, bir necə ekspertin də mühakimələrini nəzərə almaq məqsədəuyğundur. Bu məqsədlə, müxtəlif ekspertlər ayrı-ayrı qruplara bölünməklə 44 ekspertiza aparılır. Kriteriyaların və alternativlərin çəki dərəcəsinin qiymətləndirilməsi ilə müvafiq qərar qəbul edilir. Ekspert mühakimələrini aqreqirə etmək üçün elementlərin aqreqirə olunmuş qiymətləndirmələrinin həndəsi ortası tətbiq olunur:
А
= ,
burada a А
— cüt-cüt müqayisə matrisinin i-ci sətrində və j-cu sütununda olan elementin aqreqirə olunmuş qiymətidir; п
hər biri ayrı-ayrı ekspert tərəfindən tərtib olunan cüt-cüt müqayisə matrislərinin sayıdır. Faydalılıq funksiyasının qurulması faydalılıq nəzəriyyəsi metodlarının əsas və çətin bir prosedurudur, bu funksiya qurulduqdan sonra istənilən sayda alternativi qiymətləndirmək mümkündür. Faydalılıq nəzəriyyəsi metodları müəyyənlik şəraitində qərar qəbuletmə metodları ilə qeyri-müəyyənlik şəraitində alternativlər seçilməsinə yönəlmiş metodlar arasında aralıq bir yer tutur. Bu metodları tətbiq etmək üçün giriş informasiyaları ilə alternativlər arasında kəmiyyət əlaqələri və həmçinin faydalılıq funksiyasını qurmaq üçün ekspert məlumatları olmalıdır. Bu şərtlər həmişə yerinə yetirilmədiyinə görə faydalılıq nəzəriyyəsi metodlarının tətbiqi məhdudlaşır. Qeyd edək ki, qərar qəbuletmə sistemləri kifayət qədər etibarlı modellərin (tələbat modeli, ehtiyyatların idarə olunması modeli və s. ) olduğu biznes sahəsində yaranmağa başlamışdır, sonradan qərar qəbuletmə sistemləri layihələndirmənin avtomatlaşdırılması, tibb və başqa sahələrdə, bir sözlə müxtəlif alternativlərin yaradılması, araşdırılması və seçilməsi tələbatı olan bütün sahələrdə yayılmışdır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, indiki zamanda qərar qəbuletmə sistemlərinin hamı tərəfindən qəbul olunmuş vahid tərifi mövcud deyildir, bu sistemlərin hansı xarakteristikaları onu tam etdiyi, idarəetmə fəaliyyətinin avtomatlaşdırılması sistemlərindən fərqliliyi tam aydınlaşmamışdır. Qərar qəbuletmə sistemlərinin mövcud tərifinin verilməsi üçün hazırda əsasən üç yanaşma mövcuddur: Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|