Microsoft Word S. Nergiz dissertasiya doc



Yüklə 0,6 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə24/24
tarix08.10.2017
ölçüsü0,6 Mb.
#3836
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   24

 

72

 



lkin  informasiyanın  toplanması  və  işlənməsi  məsələsini  həll  edən 

informasiya sistemi; 

  Tədqiqat  obyekti  haqqında  əldə  olunmuş  informasiyaya  əsasən  qərar 

qəbulu və ya məsələlərin verilməsi üçün qaydaları müəyyən edən qərar 

qəbulu sistemi; 

 

stifadəçilərə  lazımi  informasiyanın  təqdim  olunması  üçün  sorğuların 



giriş – çıxış sistemi; 

  M S  əsas  vəzifəsi  bazardakı  vəziyyət  haqqında  əldə  edilmiş 

informasiyanın 

vəziyyətin 

inkişafının 

qiymətləndirilməsi 

və 

dəyişikliklərin  modelinin  hazırlanması  üçün  lazımi  formaya 



salınmasıdır. 

           Bu sistemdə informasiya üzərində aşağıdakı əməliyyatlar həyata keçirilir: 

            •     informasiyanın toplanması, ilkin işlənməsi ( həqiqiliyinin, tamlığının 

yoxlanması  )  maşında  uzunmüddətli  saxlanma  üçün  yararlı  formaya 

salınması; 

            •  vəziyyətin qiymətləndirilməsi üçün ilkin informasiyanın yenidən təşkili; 

            •   vəziyyətin real təsvir olunması üçün  vəziyyətin qiymətləndirilməsinin ( 

məsələn,qiymət şkalasından istifadə etməklə ) yenidən təşkili;  

            •   qarşıya qoyulmuş məqsəd ( məqsəd funksiyalarının ), mövcud resurslar 

( insani, material, enerji, informasiya, maliyyə, zaman və s. ) əsasında daha 

effektiv qərarın axtarışı aparılır;  

            •  seçilmiş  qərarların  insan  tərəfindən  anlaşıla  bilən    dilə                   

çevrilməsi ( qrafiklər, sxemlər, mətn şərhlər, təsvirin ixtisaslaşmış dilləri ); 

            •    məsul şəxs tərəfindən təklif olunan qərarlar ( həllər ) çoxluğuna düzəliş 

edilməsi, prioritetlər sisteminin, məqsəd funksiyalarının dəyişdirilməsi; 

Burada  informasiyanın  yenidən  təşkilinin  əsasında  xüsusi  qaydalar,  yəni, 

çıxış  informasiyasının  keyfiyyətinin  qiymətləndirilməsi  və  onun  əsasında 

nəticələrin  çıxarılması  üsullarını  müəyyənləşdirən  modellər  durur.  Bu  modelləri 

aşağıdakı qruplara bölürlər: 



 

73

          •          Dinamik  interpretasiya  modelləri.  Bu  model  bəzi  başlanğıc  şərtlər 



ə

sasında öz formasınıı dəyişir. Onlara sinxron və asinxron dinamik prosesləri 

qiymətləndirməyə ( modelləşdirməyə ) imkan verən modeləri aid etmək olar. 

Onlar 


müxtəlif 

proseslərin 

modelləşdirilməsi 

zamanı 


ə

vvəlcədən 

müəyyənləşdirilmiş siyahı əsasında qərarların seçimini həyata keçirir. 

             •        Analitik tipli modellər. Bura çoxsaylı meyar məkanında analitik və ya 

evristik  metodlar  əsasında  vəziyyətin  (  obyektin  )  qiymətləndirilməsini, 

alınmış  nəticələrin  əvvəlcədən  müəyyənləşdirilmiş  qiymət  şkalası  əsasında 

interpretasiyasını həyata keçirən modelləri aid etmək olar. Meyar qismində ( 

həlli tələb olunan məsələdən asılı olaraq ) bazar payı, bazrın həcmi, rəqabətin 

səviyyəsi, firmanın imici, bazarın cəlbediciliyi və s. istifadə oluna bilər.  

           

Sistemin fəaliyyətini sxematik olaraq belə təsvir etmək olar: 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



                      nformasiyaya olan tələb

  

Hazırlıq informasiyası

   

 

 



 

 

 



Ə

traf – mühit 

haqqında 

informasiya 

Bazar haqqında 

informasiya 

Firmanın daxili 

mühiti haqqında 

informasiya 

  

Modellə



Metodlar 

stifadəçi     

interfeysi 

Məsul şəxs 

 

Verilənlər  

bazası 


 

74

Yuxarıda  sadalanan 



texnologiyalar 

bazarın 


öyrənilməsinilə 

həm 


istehlakçıların istəklərini və deməli, tələbi, həm də, rəqibləri və deməli, təklifi hər 

tərəfli öyrənməyə imkan verir.  

 

 



 

75

 



NƏT CƏ VƏ TƏKL FLƏ

 

Müasir intellektual informasiya texnologiyaları süni intellekt sahəсində əldə 



edilmiş nailiyyətlərə söykənən informasiyanın (o cümlədən, iqtisadi və idarəetmə 

informasiyasının)  işlənməsi  və  məsələlərin  hesablayıcı  maşınların  köməyilə  həll 

edilməsi  texnologiyalarından  ibarətdir.  Süni  intellekt  üzrə  tədqiqatların  nəticələri 

intellektual  sistemlərin  konkret  predmet  oblastına  aid  edilən  yaradıcılıq 

məsələlərini həll etməyi bacaran proqam və texniki altsistemlərində istifadə edilir. 

Süni intellekt sahəsindəki tədqiqatlar ötən əsrin ortalarında başlasa da, bu sahədə 

kifayət qədər uğurlar əldə edilmişdir.  

ntellektual sistemin fəaliyyəti demək olar ki, predmet oblastı haqqında olan 

biliklər üzərində qurulur.  ntellektual sistemin təyinatından və burada həll olunacaq 

məsələlərin  növündən  asılı  olaraq  biliklərin  təqdin  edilməsi  modelləri  işlənib  – 

hazırlanır.  ntellektual sistemlər müxtəlif – məsləhət vermə, təhlil, təsnifatlaşdırma, 

diaqnostika,  nəzarət,  proqnozlaşdırma,  planlaşdırma,  seçim  etmə  və  s. 

funksiyaların yerinə yetirilməsində insana yardımçı rolunda çıxış edə bilər.  

Yeni məhsulun bazara çıxarılması və ya artıq mövcud məhsulun ( xidmətin ) 

yaxşılaşdırılması  kifayət  qədər  baha  başa  gələn  və  riskli  iş  hesab  olunur.  Bunun 

üçün  bazarda  həmin  məhsula  (xidmətə)  olan  tələbin  və  təklifin 

müəyyənləşdirilməsi  və  gələcək  üçün    proqnozlaşdırılması  böyük  əhəmiyyət  ksb 

edir. Bu hər bir müəssisəyə təsərrüfat fəaliyyətini planlaşdırmaq və səmərəli idarə 

etmək  üçün  lazımdır.  Bu  məqsədlə  son  dövrlərdə  daha  çox  iri    müəssisələrdə 

intellektual  sistemlərin  əsasında  yaradılmış  texnologiyalardan  istifadə  olunur.  Bu 

texnologiyalar  eyni  zamanda  çoxamilli  təhlili  həyata  keçirməyə,  hər  bir  amilin 

vəziyyətin hazırki inkişafına necə təsir göstərdiyini aşkar etməyə şərait yaradır. 

Tələb 

və 


təklifin 

tədqiqində 

intellektual 

sistemlərdən 

istifadə 

proqnozlaşdırmanın  dəqiqliyini  artırmağa,  informasiyanın  kompüterdə  keyfiyyətli 

emalına  və  əldə  olunmuş  nəticələr  əsasında  müəssisənin  təsərrüfat  fəaliyyəti  ilə 

bağlı səmərəli qərarların qəbul edilməsinə imkan verir. 




 

76

Dövlət  quruculuğu,  güclü  iqtisadiyyatın  yaradılması,  cəmiyyətin 



demokratikləşməsi,  əhalinin  rifahının  yüksəldilməsi  və  insan  inkişafının  təmin 

edilməsi,  ölkənin  müdafiə  qabiliyyətinin  artırılması,  ərazi  bütövlüyünün  bərpa 

edilməsi  və  qorunub  saxlanılması,  davamlı  inkişafın  təmin  edilməsində  yeni 

informasiya  emalı  texnologiyalarının  xüsusi  yeri  vardır.  Müxtəlif  dövlətlərdə, 

xüsusən  də  inkişaf  etmiş  dövlətlərdə  bu  məqsədlə  informasiya  cəmiyyətinin  və 

biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın formalaşdırılmasına səy göstərilir və bu fəaliyyət 

BMT-nin  Minilliyin  Sammitində  müəyyən  edilmiş  inkişaf  məqsədləri  ilə  tam 

uzlaşır. 

Bildiyimiz kimi intellektual sistemlər müxtəlif əlamətlərə görə təsnifləşdirilir:  

 Qurğuya  görə  intellektual  sistemlər  neyron  şəbəkələr  və  ekspert  sistemlərə 

bölünür. Neyron şəbəkələrin və ekspert sistemlərin qurulması müxtəlifdir. 

Tətbiq olunma sahəsinə görə intellektual sistemlər iqtisadi məsələlərin həllinə 

yönələn,  marketinq  tədqiqatları  üçün  hazırlanan  və  hüquqşünaslıqda  qərarların 

qəbul edilməsi üçün nəzərdə tutulan sistemlərə bölünür. 

Məsələlərin  həllinə  görə  intellektual  sistemlər  məsləhət  verən,  test  edən, 

diaqnostika edən və s. sistemlərə bölünür. 

darəetmədə  qərar  qəbul  edilməsi  məsələsi  insanların  gündəlik  həyatındakı 

qərar qəbuletmədən daha sistemli bir prosesdir. Şəxsin qəbul etdiyi qərarlar əsasən 

onun  özünə,  bir  az  da  ona  yaxın  olan  adamlarla  əlaqəli  olur.  Müəssisənin 

menecerləri isə nəinki  özü üçün,  həm  müəssisəyə,  həm  də  digər  işçilərə  aid  olan 

qərarları  qəbul  edirlər.  ri  müəssisələrin  daha  yuxarı  təbəqələrində  olan  işçilərin 

qərarları isə daha böyük dairəni – pulla ifadə edilərsə, milyonlarla manatlıq işləri 

ə

hatə edir. Bundan daha da vacib olan məqam odur ki, rəhbər işçilərin qəbul etdiyi  



qərarlar  bir  çox  insanların  taleyinə  təsir  göstərə  bilirlər,  ən  azı    onunla  birlikdə 

işləyən  işçilər  belə  qərarların  təsiri  altında  olurlar.  Məsələn,  bir  müəssisə  rəhbəri 

beş dəqiqə gecikən işçini mükafatdan məhrum edə bilər, digəri isə hesab edər ki, 

belə  ciddiyət  müəssisədə  işçilərin  mənəvi  problemlərinin  yaranmasına  səbəb  olar 

və  bunun  nəticəsində  də    müəssisədə  kadrların  axını  çoxalar,  eyni  zamanda 

istehlakçılara  xidmət  səviyyəsi,  əmək  məhsuldarlığı,  istehsal  olunan  malların 




 

77

keyfiyyəti  aşağı  düşər  və  s.  Məsələn,  bu  halda  inzibati  cəzadan    imtina  edən 



müəssisə rəhbəri belə halların qarşısının alınması üçün həmin işçi ilə ciddi söhbət 

etməyə  qərar  verə  bilər.  Hər  iki  halda  müəssisə  rəhbərinin  məqsədi  gecikmənin 

qarşını almaqdır. Lakin hər iki halda müəssisədə belə halları müntəzəm təkrar edən 

işçiyə  qarşı  onun  işdən  azad  olması  haqqında  qərar  qəbul  edilə  bilər.  Əgər 

müəssisə  çox  böyükdürsə,  onun  ali  rəhbərliyinin  qərarları  müəssisədən  kənarda 

olan mühitə də hiss oluna biləcək dərəcədə təsir göstərə bilir. Elə qərarlar da var ki, 

onlar tarixdə bütün cəmiyyətə təsir göstərə bilirlər. 

  Qərar qəbuletmə metodologiyası elə texnologiya və metodlara əsaslanır ki, 

onları  hissə - hissə  və ya tamamilə formalaşdırmaq mümkün olar. Hazırda qərar 

qəbuletmə  prosesinə  hesablama  texnikalarının  tətbiqi  haqqında  kifayət  qədər 

dərindən öyrənilmiş nəzəri baza və geniş təcrübə mövcuddur. 

Herbert  Saymon  iddia  etmişdir  ki,  tam  rasional  olan  qərarların  qəbul 

edilməsi  aşağıdakı  səbəblərdən  mümkün  deyildir:  bütün    zəruri  məlumatları 

yığmağa və ehtimal olunan bütün nəticələri söyləməyə müəssisələrin həm vaxtının, 

həm də vəsaitinin olması heç zaman mümkün deyildir, həmçinin  problemin bütün 

tərəflərinə eyni zamanda baxmağa insan beyninin imkanları da çatmır. H.Saymon 

bu  şərti  məhdud  rasionallıq  şərti  adlandırır.  O  iddia  edir  ki,  qərar  qəbuletmədə, 

hətta  ən  optimal  olmasa  da,  birinci  əlverişli  variantın  secilməsini  ən  səmərəli 

strategiya hesab etmək olar. 

ntellektual  sistemlərin  layihələşdirilməsinin  və  onların  arxitekturasının 

seçilməsində  sadəcə  mövcud  istehsal  obyektini  qiymətləndirən  müstəqil  proqram 

təminatı  hazırlamaq  lazım  deyil.  ntellektual  sistemlərin  prosesin  müxtəlif 

elementlərinə  yaxınlaşmasına,  idarəetmə  və  təşkilatın  texnoloji  zəncirin  əsas 

həlqəsi kimi çıxış etməsinə cəhd etmək lazımdır. 

ntellektual  sistemlərin  yaradılması  zamanı  tədqiqat  sahəsi  haqqında 

biliklərin  təqdim  olunma  üsulu  və  insanın  xəyalının  modelləşdirilməsi,  düşüncə 

metodları  və  qərar  qəbulunda  seçimlər  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  ntellektual 

sistemin  yaradıcısı  (biliklər  mühəndisi)  uzun  müddət  BB-nin  yaradılması  üçün 

informasiya mənbəyi rolunu oynayan mütəxəssis-ekspert ilə həmin sahə üzrə birgə 



 

78

işləyir.  Bir  neçə  iterasiya  (təkrar)  nəticəsində  sistemdə  biliklərin  təqdim  olunma 



sxemi və məntiqi çıxarış strategiyası seçilir. 

Qərar  qəbuletmənin  obyekti  müəssisələrin  mülkiyyət  formasından  asılı 

olmayaraq  onların  fəaliyyətinin  coxtərəflı  sahələridir.  Xüsusı  halda  müəssisənin 

aşağıdakı fəaliyyət sahələri qərar qəbuletmənin  obyektləridir: 

• 

Texnoloji inkişaf;  



• 

Ə

sas və köməkçi istehsalın təşkili;  



• 

Marketinq fəaliyyəti;  

• 

qtisadi və maliyyə inkişafı;  



• 

Ə

mək haqqı və mükafatların təşkili;  



• 

Sosial inkişaf; 

• 

darəetmə;  



• 

Mühasibat fəaliyyəti;  

• 

Kadrla təmin etmə;  



• 

Digər növ fəaliyyətlər.  

Qərar  -  müxtəlif  variantlardan,  alternativlərdən  birinin  seçilməsinin  

nəticəsidir, iş planı və ya işlənmiş layihə əsasında fəaliyyət üçün bir təlimatdır. 

ntellektual  sistemlər  proses  və  obyektlər  haqqında  öz  biliklərini  sistemə 

ötürən  mütəxəssislərlə  birgə  hazırlanır.  Ekspert  və  ya  mütəxəssislə  iş  prosesi 

biliklərin  çıxarılması  və  ya  biliklərin  daha  düzgün  və  korrekt  əldə  olunmasından 

ibarətdir.  Bu  texniki,  psixoloji,  istehsal  və  sosial  xarakter  faktorları  özündə 

saxlayan  çətin  və  zəhmət  tələb  edən  bir  prosesdir.  Sözügedən  prosesdə  biliklər 

mühəndisi əsas rol oynayır. Uzun zaman kəsiyində biliklər mühəndisi tapşırıqları 

müəyyənləşdirmək,  mühüm  anlayışları  aydınlaşdırmaq  və  bu  anlayışlar  arasında 

qaydaların  müəyyənləşdirilməsi və  formalaşdırılması üçün  ekspertlə  birgə işləyir. 

Biliklər  mühəndisi  tədqiqat  sahəsini  yaxşı  bilməli,  biliklərin  formalaşması  və 

təqdim olunması metodlarına malik olmalı və müxtəlif vəziyyətlərə tez oreintasiya 

olunan psixoloq olmalıdır. 



 

79

 



stifadə ediləədəbiyyat siyahısı 

 

1.



  Abbasov Ə.M.     ntellektual informasiya sistemlərində qərar qəbul etmə 

üsulları.  Bakı,  2003. 

2.

  Abbasov Ə.M.     qtisadi informasiyanın işlənməsinin kompüter 



texnologiyaları.  Bakı,  “ qtisad Universiteti”,  2002. 

3.

  Абдикеев Н.М., Данько Т.П.  Реинжиниринг бизнес – процессов: Полный 



курс

 МБА.  Москва, «Эксмо»,  2005. 

4.

  Буренина Т.А.   Маркетинг на базе интернет – технологий.   М., 



«Благовест – В»,  2005. 

5.

  Грабауров В.А.   Информационные технологии для менеджеров.  М.,  



«Финансы и статистика»,   2001. 

6.

  Луценко Е.В.  Интеллектуальные информационные системы.   Краснодар,   



2006. 

7.

  Матюшка В.М.   Информатика для экономистов.   М.,  «Инфра – М»,  



2006. 

8.

  Симионов Ю.Ф.   Информационные технологии в экономике.  Ростов – на 



– Дону,  «Феникс»,   2003. 

9.

  Титоренко Т.А.   Автоматизированные информационные технологии в 



экономике

.  М.,  «Юнити»,   1998. 

10.   http:// 

www.neuroproject.ru

  

11.  http:// 



www.wardsystems.com/learnmore.asp

  

12.  Rafiq Əliyev, Rəşad Əliyev     “Soft Computing”         Bakı-2003  



13.  Əli Abbasov, Mətləb Əlizadə, Etibar Seyidzadə, Mahilə Salmanova 

“ nformatika və kompüterləşmənin əsasları”                    Bakı-2006 

14.   Г.А.Титоренко “Информационные технологии управления” Москва-2003      

15.   nternet saytlar: 

http://ru.wikipedia.org 

http://www.dist-edu.ru 

http://www.hse.ru 



 

80

http://ito.bitpro.ru 



http://www.ui.usm.ru 

http://biro.ufanet.ru 

http://kampi.kcr.ru 

 



 

81

 



РЕЗЮМЕ

 

 

Конечная



  цель  любого  бизнеса  в  условиях  рыночной  экономики, 

конечно


,  чтобы  получить  больше  прибыли.Точность  предсказаний 

работодателем

  и  выбранной  стратегии  в  значительной  степени  зависит  от 

решений


,  принимаемых  в  области  оптимизации.  Компании  в  целях 

обеспечения

  эффективности  таких  решений  часто  приходится  обращаться  к 

специалистам

  в  соответствующей  области,  и  он  получает  регулярный 

характер


, требует значительного объема финансовых ресурсов. 

Вопрос


 

управления

 

процессом



 

принятия


 

решений


 

более


 

систематической

  повседневной  жизни  принятия  решений  людей.  В 

соответствии

  с  решениями,  принятыми  самим  человеком,  становится 

немного


  о  людях,  которые  рядом  с  ним.  Руководители  предприятий  не 

только


 за себя, но и для предприятия, а также другие решения, касающиеся 

их

 сотрудников.Применение интеллектуальных систем к процессу принятия 



бизнес

-решений  приводит  к  повышению  качества  этих  решений.  Таким 

образом

, предлагаемый дипломная тема имеет большое значение. 



Магистерская

 

диссертация



 

изучить


 

теоретические

 

основы


 

интеллектуальных

  систем,  изучал  факторы,  которые  влияют  на  процесс 

принятия


  решений,  укрепления  и  расширения  участия  в  механизмах 

принятия


 решений были изучены в интеллектуальных системах. 

 

 

  



 

82

 



ABSTRACT 

 

At this situation the final goal of every firm is to access a lot of revenue. But 



amount of revenue is depending on precise of prediction and decision metod. For 

ensuring  efficiency  of  this  decision  firms  are  need  to  appeal  to  the  professional 

experts.  

Decision in the menegement is very essential than decision in the dairy life. 

Decision  of  the  man  or  woman  is  connecting  to  him  or  her  life  and  people  near 

them.  Menegements  decision  is  connecting  not  only  for  him,  even  for  other 

employees.  Applying  intellectual  systems  on  the  decision  prosess  it  will  be  very 

efficiency. For this regard context of the master dissertation is very important. 

At  this  master  thesys  theoretic  bases  of  the  intellectual  systems  was 

researched,  factors  that  improving  prosess  of  the  decision  has  studied  and 

increasing  of  the  participation  of  intellectual  systems  in  the  decision  was 

investigated.  



 

 

 



 

Yüklə 0,6 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   24




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə