Microsoft Word S. Nergiz dissertasiya doc



Yüklə 0,6 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/24
tarix08.10.2017
ölçüsü0,6 Mb.
#3836
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24

 

10

 Ekspert  və  intellektual  sistemlərin  digər  proqram  vasitələrindən  fərqi 



biliklərin  tədqiqat  sahəsinin  mütəxəssisi  tərəfindən  başa  düşülən,  ona  əlavə  və 

dəyişikliklər  edilə  bilən  formada  saxlanılan  BB-nin  olmasıdır.  Bu  elə  biliklərin 

təqdimolunma dilidir (BTD).  

Intelletual sistemlərin inkişafında süni intellektin rolu 

Süni intellekt

 təxminən 40 ilə yaxındır ki, bir elm kimi mövcuddur. Bu elmin 

ə

sas problemi kompüterin köməyilə insan kimi davranmağı, mühakimə yürütməyi, 



qeyri-müəyyən  və  qeyri-dəqiq  mühitdə  qərar  qəbul  etməyi  bacaran  maşının 

yaradılmasıdır.  Süni  intellekt  termini  ilk  dəfə  1956-cı  ilin  yayında  Stenford 

Universitetində  (ABŞ)  keçirilən  seminarda  Con  Makkarti  (John  McCarthy) 

tərəfindən  işlədilmişdir.  O  bu  termini  1950-ci  ildə  Alan  Türinq  (Alan  Turing) 

tərəfindən  verilmiş  kompüter  intellekti  (computer  intelligence)  anlayışı  əsasında 

irəli sürmüşdür. Əksər hallarda süni intellektin əhatə dairəsinə elə sahələr aid edilir 

ki, orada dəqiq modellər, həll alqoritmi və metodlar yoxdur. 

Süni intellektin metodları iki xarakrerik xüsusiyyətə əsaslanıb: 

1.

 

Simvol şəkilli (hərf, söz, ifadə, işarə, şəkil) informasiyadan istifadə;  



2.

 

Simvol məntiqindən istifadə ilə axtarış.  



Bütün  ənənəvi  süni  intellekt  sistemləri  Hard  Computing  (“Sərt”  -  dəqiq 

hesablama) texnologiyasına əsaslanıb ki, bu da onların imkanlarının kifayət qədər 

məhdudlaşdırıb.  “Computing”  –  hərfi  mənada  izah  etsək,  ingilscədən  tərcümədə 

hesablamaq  mənasını  verir.  Digər  tərəfdən  ənənəvi  süni  intellekt  yuxarıda  qeyd 

edilən xüsusiyyətlərinə görə qeyri-müəyyənlik və qeyri-dəqiqliyi nəzərə alan ədədi 

üsulları  müəyyən  dərəcədə  qəbul  etmir.  Göstərilən  cəhətlərinə  görə  ənənəvi  süni 

intellekt  sistemlərinin  maşın  intellektinin  səviyyəsi  –  M Q  (Machine  Intelligence 

Quotient  –  Maşın  ntellekti  Qabiliyyəti)  heç  də  yüksək  deyil.  Buna  görə  də 

intellektual  sistemin  M Q-nin  yüksəldilməsi  məsələsi  ortaya  çıxdı.  Burada  qeyri-

səlis  məntiq,  neyron  şəbəkələri,  təkamül  hesablama  və  s.  kimi  yeni  ədədi 

metodlardan  ayrılıqda  və  xüsusilə  də,  birgə  istifadəni  nəzərdə  tutan  hesablama 

intellekti  əsas  metodologiya  kimi  çıxış  edir,  belə  ki,  o  ənənəvi  süni  intellekt 




 

11

metodları və ümumiyyətlə, digər metodlarla həlli mümkün olmayan gerçək aləmin 



bir çox vacib problemlərini həll etməyə imkan verir.  

Ə

nənəvi  hesablamadan  (HC  -  Hard  Computing)  fərqli  olaraq  SC  (Soft 



Computing

  -  “Yumşaq”  (çevik)  kompütinq)  son  istifadəçi  üçün  effektivliyi, 

məhsuldarlığı  itirmədən  qismən  həqiqət,  qeyri-müəyyənlik,  qeyri-dəqiqlik 

şə

raitində hesablamalar aparmağa imkan verir. Bu zamanın işidir, ola bilsin ki, heç 



10 il keçməyəcək ki, biz süni intellektin ənənəvi Hard Computing texnologiyasına 

deyil, Soft Computing texnologiyasına əsaslandığının şahidi olacağıq. 

Mürəkkəb  məsələlərin  həlli  üçün  insan  zəkasına  uyğun  bir  sistemin 

yaradılması  qədim  zamanlardan  insanları  düşündürmüşdür.  lk  dəfə  bu  R.Lulliy 

(1235-1315)  tərəfindən  müxtəlif  mürəkkəb  məsələlərin  həlli  üçün  bir  maşının 

yaradılması kimi irəli sürmüşdür. 

XVIII əsrdə Leybnis və Dekart bir-birilərindən asılı olmayaraq bütün elmlərin 

universal  təsnifat  dilinin  yaradılması  fikrini  irəli  sürmüşlər.  Bu  fikirlər  süni 

intellektin yaradılmasının nəzəri əsaslarını təşkil etmişdir. 

Süni intellektin bir elm kimi inkişafı EHM-in yaradılmasından sonra mümkün 

olmuşdur.  Elə  həmin  vaxtlarda  Norbert  Viner  (1894-1964)  yeni  bir  elmin, 

kibernetika elminin əsasını qoydu. Süni intellektin bir elm kimi qəbulundan sonra 

o iki istiqamətdə – neyrokibernetika və “qara qutu” kibernetikası istiqamətlərində 

inkişaf etməyə başladı. Hal-hazırda isə bu iki istiqamətin yenidən bir vahid şəklinə 

düşürülməsi tendendiyası müşahidə olunur.  

Neyrokibernetikanın  əsas  ideyasını  belə  təsvir  etmək  olar:  “Yeganə  düşünə 

bilən obyekt insan beynidir”. Buna görə də “düşünən” qurğu hər hansı yolla olursa 

olsun insan beyninin quruluşun bənzər olmalıdır. 

Beləliklə,  neyrokibernetika  beyinin  quruluşuna  oxşar  aparatın  yaradılmasına 

yönəldildi.  Fizioloqlar  tərəfindən  çoxdan  təsbit  olunmuşdur  ki,  insan  beyninin 

ə

sasını  çoxlu  miqdarda  öz  aralarında  və  əsəb  hüceyrələri  ilə  qarşılıqlı  bağlı  olan 



neyronlar

 təşkil edir. Buna görə də neyrokibernetikanın səyləri neyronlara analoji 

olan  sistemin  yaradılmasına  yönəldi.  Belə  sistemlərə  neyron  şəbəkə  və  ya 

neyroşəbəkə

  adı  verildi.  Birinci  neyron  şəbəkələr  50-ci  illərin  sonu  amerikan 




 

12

alimlər  Rozenblatt  və  Makkiqyuk  tərəfindən  hazırlanmışdır.  Bu,  insan  gözünü 



modelləşdirən  və  onu  beyinlə  əlaqələndirən  sistemin  yaradılmasına  bir  cəhd  idi. 

Onlar  tərəfindən  yaradılan  qurğuya  perseptron  adı  verildi.  Bu  qurğu  əlifbanın 

hərflərini fərqləndirə bilir, lakin hərflərin yazılmasına çox həssas idi. Məsələn, bu 

qurğu  üçün  А,  А  və  А  hərfləri  ayrı-ayrı  məna  kəsb  edirdi.  70-80-ci  illərdə  süni 

intellektin  bu  istiqamətdə  işləri  getdikcə  azalmağa  başladı.  Çünki  ilkin  nəticələr 

təsəlliverici  deyildi.  Müəlliflər  bu  uğursuzluğu  kiçik  yaddaş  və  o  vaxtkı 

kompüterlərin sürətinin aşağı olması ilə izah edirdilər.  

Lakin 80-ci illərin ortalarında Yaponiyada V nəsil kompüterlərin yaradılması 

üzərində  aparılan  işlər  zamanı  yeni  bir  nəsil,  VI  nəsil  kompüterlər  – 

neyrokompüterlər  meydana  gəldi.  Bu  zamana  kimi  yaddaş  məhdudluğu  və 

kompüterlərin sürət problemləri praktiki olaraq aradan qalxmışdı. Transpüterlər – 

çoxlu miqdarda prosessoru olan paralel kompüterlər yarandı. Transpüterdən insan 

beyninin 

quruluşunda 

olan 

neyrokompüterə 



bir 

addım 


qalmışdı. 

Neyrokompüterlərin əsas tətbiq sahəsi surətin, simanın təyin edilməsidir. 

1963-1970-ci  illərdə  məsələlərin  həlli  üçün  riyazi  məntiq  metodlarından 

istifadə  etməyə  başladılar  və  1971-1972-ci  illərdə  Fransanın  Lumini  (Marsel 

şə

həri)  Universitetində  Alen  Kolmeroe  (Alain  Colmerauer)  və  Filipp  Rassel 



(Philippe  Roussel)  tərəfindən  Prolog  dili  yaradıldı.  Bundan  sonra  bu  dili  bir  çox 

kollektivlər  inkişaf  etdirdi  ki,  burada  da  Edinburq  Universitetindən  olan  qrupu 

xüsusi  qeyd  etmək  lazımdır.  Bu  dilin  adı “məntiqi  terminlərdə  proqramlaşdırma” 

(Programmation en Logique) söz birləşməsindən yaranıb. 

Süni  intellektin  təcrübi  tətbiqində  ən  böyük  addım  70-ci  illərin  ortalarında 

təfəkkürün  universal  axtarış  alqoritminin  yerinə  konkret  mütəxəssis-ekspert 

biliyinin modelləşdirilməsi ideyası oldu. ABŞ-da ilk dəfə kommersiya sistemləri – 

biliklərə əsaslanan ekspert sistemlər yarandı. Beləliklə, süni intellekt məsələlərinin 

həllinə  yeni,  biliklərin  təqdim  olunması  yanaşması  yarandı.  Tibb  və  kimya  üçün 

yaradılmış  MYCIN  və  DENDRAL  artıq  klassik  bir  ekspert  sistemlər  sayılır. 

ntellektual  texnologiyaların  inkişafı  üçün  bir  neçə  qlobal  proqram  –  ESPRIT 

(European  strategic  programme  of  research  and  development  in  information 




Yüklə 0,6 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   24




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə