2
Güneş saati, kum saati, kol saati gibi çok çeşitli saatler vardır. Hayatımız
zaman dilimlerine göre ayarlanmış olup, bunun için dünya bile dilim dilim edilip
meridyenlere bölünmüştür.
Bir gün, her saati 60 dakikadan ve her dakikanın 60 saniyesinden oluştuğu 24
saatten meydana gelir. Her yeni gün gece yarısında 00’da başlar. 24 saatte yani
23.59.59 da biter. Her gün 1 saati 60 dakikadan 1440 dakika ve her dakika 60
saniyeden 86400 saniye eder. Her saniye ise kendi ondalıklarına bölünür. Saniye,
Systeme International d’Unites’in bir birimidir. İlk olarak 1 güneş gününün 86400 de
biri olarak kabul edilmiştir.
Sözkonusu tarif, yerkabuğu seviyesi ya da aysberglerin parçalarına göre bazı
küçük düzensizliklere yol açması, dünyanın hız seviyesi farkları yaratması nedeniyle
sorgulanmıştır. Zaman, modern teknoloji ile atomik bir işlemci gibi ölçülmektedir.
Böylece standart metre de yeniden atomik saatin kullanılması tariflenmiş olup
1983 yılından beri, metre havasız bir tüp içerisindeki ışığın kat ettiği mesafe olarak
1/299.792.458 saniyedir.
Eşitlenmiş Evren Zamanı (UTC), Uluslararası Atomik Saat (IAT) dünyanın tüm
köşelerindeki 150 adet Atomik Saat makinesi tarafından alınan ortalama değer
demektir. Bu saatler yılda 2 saniyeden fazla hata yapmamaktadır. Böyle küçük
dalgalanmalı farklar (muhtelif dünya köşelerindeki saatler) pratik bir zaman skalasının
takdimi olup, UTC nerede olursa olsun IAT’nin 1 saniyesi UTC’nin 1 saniyesidir. Bu
zaman hesabının 30 Haziran ve 31 Aralık’ta 1 saniye eklenerek ya da çıkarılarak
Astronomik Saate uydurulması gerekmektedir.
UTC, 0 meridyen referans olarak alınmakta (GREENWICH), GMT çok fazla
kullanılmamaktadır. Uluslararası anlaşma 1972 yılında İsviçre’de onaylanmıştır.
I.3.2. Zaman Bölgeleri
Gezegenimizde gün ortası, güneşin meridyen karşısında herhangi bir noktada
durduğu andır. Bundan dolayı, her yerin ayrı bir gün ortası olacaktır. Öyleyse, Kuzey,
Güney yönü hariç dünyanın doğu ya da batısında ilerliyorsak, sürekli saatimizi
ayarlamamız gerekmektedir. Yerel zaman ise, yerin herhangi bir parçasındaki
zamana uydurulması kolay olmayan ve üstelik UTC’nin herhangi verilmiş bir
meridyen için kullanılması da uygun bulunmayan bir durumdur. . Örneğin, Greenwich,
tüm gezegen için gün ortasında güneşin gökteki pozisyonuna uymamaktadır. Ortak
bir nokta bulunarak küre her biri 15 derecelik 24 bölgeye bölünmüştür. Greenwich
Meridyen, birinci bölgenin ekseni olup adı, Batı Avrupa Bölgesidir.
Bir bölgedeki bütün zamanlar aynıdır. Gerçekte ülkeler, baş ve bitiş sınırları ile
uygun zamanı kullanırlar. Hatta bazı koşullarda yaz ya da kış saati adı altında ileri ya
da geri alırlar. Prensipte dakika ve saniye aynı kalıp, saat değişecektir. Bunun adı
Zaman Farkı’dır. Meridyen hesabına göre doğu yönünde ileri seyahat ediyorsak
saatin 1 veya daha fazla ileri alınması gerekirken, batıya yolculuk yaparken de geri
alınması gerekmektedir.
3
Doğuya doğru giden bir yolcu, geçtiği her bölgede saatini 1 saat geri almalıdır.
Greenwich (İngiltere)’den yola çıkan ve 12. bölgeye varan kişi 12 saat ilerlemiş
sayılarak, saatini ileri almış olur. Tersi durumda ise her yeni bölgeye ulaşıldığında 1
saat geri gidilmiş olup 12. bölgeye varıldığında 12 saat geri gidilmiş olacaktır. İki
yolcunun arasındaki fark artık 1 gün olmuştur. Burada hayali bir hat kuzeyden güneye
varır (Pasifik Okyanusu boyunca) ve adı Uluslararası Gün Hattı’dır ki gün burada
değişir.
Güneş cihazları, prensipte güneş ışığının gün içerisinde değişen
pozisyonlarının derecelenmiş bir yüzey üzerindeki gölgesiyle çalışmaktadır.
Saat çeşitleri aşağıda sıralanmıştır:
- kol saati
- duvar saati
- masa saati
- atom saati
- kum saati
- güneş saati
- uyku saati
- yaz saati
- su saati
- elektrik saati
- cep saati vb...
I.3.3. Dünden Bugüne Kullanılan Saatler
Gnomon: Çin ve Mısırlılarca kullanılmış bulunan Gnomon, dikey bir ahşap
çubuktan, kolon ya da tay sütun gösterge ile buna dik yatay yüzeyden yapılmıştır.
Gnomon, güneş ışığının, çubuk üzerinden yerdeki yatay yüzey üzerine günün
parçalarına denk gelen bölümlerinde oluşturduğu gölgelere (örneğin, en kısa ve
çubuğun dibine yakın gölge öğle saatini) göre zamanı göstermektedir. Gün gölgenin
değişik açılarına göre eşit aralıklara bölünmüştür.
Güneş Kadranı: Gnomona benzer fakat daha karışık versiyondur. Yatay ya
da dikey olabilen ancak dünyanın eksenine paralel bir cihaz tipidir. Mısırlılardan çok
sonra Yunanlılar ve Romalılar da kullanmışlardır. En parlak kullanılma dönemi
Ortaçağ ve Rönesans olsa da günümüzde de kullanılmaktadır. Güneş kadranlarında
gerçek zaman ve yaklaşık zamanı gösteren dairesel göstergeler bulunmaktadır.
Diğer zaman ölçme cihazları ise Altimetrik Güneş Çemberi, Sheppard Saati ve
Polos sayılabilir.
Akışkan Prensipli Saat Ölçüm Cihazları: Prensip olarak bir zaman
parçasının karşılığı kum tanesi, su ya da yağ miktarının bir kapta, çapı belirlenmiş
delikten akmasına dayalı güneş yokken de çalışabilen cihazlardır.
Kum saati: Birbirlerine bir delikle bağlı olan iki cam kabın içlerinde önceden
bilinen bir süre karşılığında kum hacmi bulunmakta ve üst kaptan akmaya başlayan
kum alt kapta birikince ters çevrilerek ölçüm yapılmaktadır.