2
SƏDİ ŞİRAZİ
BUSTAN
Redaktor
Nəşriyyat
3
Tərtibatçıdan
Şərqin müdrik şairi Sədi Şirazi 800 ilə yaxındır ki, dünya
ədəbiyyatının ən parlaq ulduzu kimi yaşayır,
özünün bəşəri
duyğuları, fikir və əqidəsi ilə insanların qəlbinə yol tapır,
onların şüurunun formalaşması, dünya, insan və cəmiyyət
haqqındakı düşüncələrinə təsir edir. İnsan onun əsərlərini
oxuyarkən dərk edir ki, o təbiətin ən ülvi, ən kamil varlığıdır və
onun bu varlığa layiq olması üçün hansı məziyyətlərə malik
olmalı, hansı ictimai amilləri özündə tərbiyə etdirməlidir. Başqa
sözlə desək, Sədi sanki insan faktorunu
həm fəlsəfi və həm də
ictimai baxımdan xarakterizə edir. O, öz məqsədini ən sadə və
ən çətin üsullarla həyata keçirir, oxucusunu dünya görmüş,
ölkələr gəzmiş, həyatın saysız səhnələri ilə qarşılaşmış müdrik
bir filosof şair və insan kimi müxtəlif şərait və vəziyyətlərlə
üzləşdirir, ona bu həyat imtahanından çıxmaq
üçün öz əqli,
zəkası, tərbiyə və insanlığı ilə kömək edir, yol göstərir.
Sədi üçün insan faktoru ən yüksək, ən ali, ən kamil
zirvədir. O ada yalnız ədalət, insaf, səxavət, təvazö, sadəlik,
tərbiyə və böyük eşqlə layiq olmaq mümkündür. Göstərilən
amillər isə heç vaxt köhnələn, lazımsız olan deyil, insanın var
olduğu hər an onunla olmuş və olmalıdır.
Buna görə də Sədi
sözləri, Sədi əqidəsi həmişə yaşardır, insanlar üçün gərəkdir.
Deyilən cəhətlərin dövrümüzlə həmahəngliyi Sədi
əsərlərinin, o cümlədən «Bustan»ın müasir oxucuya çatdı-
rılmasını bir daha şərtləndirir, onun latın əlifbası ilə yeni
çapının zəruriliyini göstərir.
«Bustan»ın latın əlifbası ilə yeni çapını hazırlayarkən onun
1964-cü ildə Bakıda Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı tərəfindən
çap olunmuş nüsxəsi əsas götürülmüşdür.
Çapa hazırlanarkən «Bustan»da işlənmiş, lakin
«Qeydlər»də və «Lüğət»də öz əksinitapmamış bəzi sözlər, bəzi
coğrafi və tarixi adlar oraya əlavə edilmişdir.
4
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, müasir latın əlifbasında
apostrofun olmaması klassik əsərlərin, o cümlədən Sədi
Şirazinin «Bustan»ının yeni çapında çətinlik törədir. Belə ki,
elə sözlər vardır ki, onlar ərəb dilindən Azərbaycan dilinə
keçmiş və burada bəzi hərflərin tələffüzü
apostrofla verilmiş və
verilməlidir. Başqa şəkildə, yəni apostrofsuz işlənərkən onun
mənası anlaşılmaz qalır. Başqa bir cəhət isə özünü orada
göstərir ki, apostrofun yazıda verilməməsi şer vəznlərinin
pozulması ilə nəticələnir.
Odur ki, dünya ədəbiyyatının digər inciləri kimi, Sədi
Şirazinin «Bustan» əsərinin yeni,
üçüncü nəşrində apostrofun
işlənməsi istisna hal kimi zəruridir.
Fil. elm. nam., dos. M.H.Məmmədova
5
SƏDİ VƏ ONUN «BUSTAN» ƏSƏRİ
Şeyx Sədi Şirazi İran ədəbiyyatının dünya ədəbiyyatına
vermiş olduğu ən böyük şairlərdən biridir. Onun ölməz əsərləri
yeddi əsrdir ki, Yaxın Şərq xalqlarına ağıllı nəsihətlər, bəşəri
düşüncələr, nəcib duyğular aşılayır.
Sədinin tərcümeyi-halı nə özü, nədə müasirləri tərəfindən
yazılmışdır. Bəzi alimlər onun XIII əsrin əvvəllərində
doğulmuş olduğunu iddia edirlər. Fəqət əksəriyyətin qəbul
etdiyi
fikrə görə o, 1184-cüildə doğulmuş və 1291-ci ildə 107
yaşında vəfat etmişdir. Onun həyatı haqqında ağızdan-ağıza
dolaşan, lakin heç bir vəsiqəyə əsaslanmayan bir sıra rəvayətlər
var ki, bunlara elmi qiymət vermək mümkün deyildir. Onun
həyatı haqqında inandırıcı məlumatı biz yalnız öz əsərlərindən
əldə edirik ki, bu da xüsusən «Gülüstan» və «Bustan»da
dağınıq, rabitəsiz bir şəkildə verilən məlumatlardır.
Sədinin uşaqlıq illəri və ilk gəncliyi ana yurdu olan Şirazda
keçmişdir. Şair qocalarkən həyatının bu dövrləri, ata-anası ilə
rəftarı,
ilk sevgisi, ilk dostluğu və s. haqqında əsərlərində
müxtəlif epizodlar şəklində yazmışdır.
Sədi ilk təhsilini Şirazda almış, sonra Bağdada gedərək, XI
əsrin ikinci yarısında məşhur Nizamülmülk tərəfindən təsis
edilmiş orta əsrlərin müsəlman universiteti olan
Nizamiyyəyəgirmiş, burada o, Əbu İshaq Şirazi, Əbülfərəc ibn
Cuzi, Şəhabəddin Söhrvərdi
kim on üçüncü əsrin böyük
alimlərinin tələbəsi olaraq, ali təhsilini bitirmişdir.
1226-cı ildə tamamlanan bu dövr Sədi həyatının birinci
dövrü sayılır. Bu dövrdə o istər Məkkə ziyarətinə və istər 1210-
cu ildə Kaşğara səyahətə getmişsə də, onun həyatının əsil
səyahət dövrü bundan sonra başlanır.
Sədi Bağdad təhsilindən sonra 1227-ci ildən 1256-cı ilə
qədər otuz il ömrünü səyahətdə keçirmiş, Bəlxi, Qəznəni,
Pəncabı, Sumnatı, Ümmanı, Yəməni, Hicazı, Fələstini, Misrin
və Həbəşistanın
bir çox yerlərini, Dəməşqi, Bəlbəki, Kiçik