Microsoft Word Sadi Gulustan doc
Yüklə 4,55 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Sədi Şirazi GÜLÜSTAN 1 Sədi Şirazi Gülüstan Bakı-2004 2 Farscadan tər- cümə edənlər: Şərh: Rəssam: Məmmədağa Soltan –şerlər Rəhim Sultanov və İsmayıl Şəms – nəsr Şamil Cəmşid Mikayıl Abdullayev Sədi Şirazi Gülüstan –3-cü nəşr. –… Firdovsi, Xəyyam, Hafiz, Nizami, Fizuli kimi Sədi Şirazi də dünya mədəniyyət xəzinəsində özünə məxsus yer tutan cahanşünas və görkəmli şairlərdəndir. Faydalı nəsihəətlər, zərbüməsəllər, nəcib duyğularla zəngin olan inun «Gülüstan» və «Büstan» əsərləri Yaxın və Orta Şərq xalqları rasında xüsusi şöhrətə malikdir. Sədinin «Gülüstan» əsəri 1962-ci ildə görkəmli Azərbaycan şərqşünas alimləri R.Sultanov və M.Sultanov tərəfindən tərgüm və nəsr edilmişdir. Oxucuların rəğbətini qazanmış bu əsəri müəlliflər onun elmi-tənqidi mətni əsasında daha da təkmilləəşdirən 1987-ci ildə yenidən nəşr etdirmişlər. Oxuculara təqdim olunan yeni üçüncü nəşri qabaqkı nəşrdə yol verilən bəzi çatışmamazlıqlar (çətin fars və ərəb sözlərinin lüğət bəhsinə əlavəsi, günün təlbinə uyğun bir sıra ifadə və tarixi rəqəmlərin düzəlişi) aradan qaldırılmışdır. 1 Sədi Şirazi və onun «Gülüstan» əsəri Sədi Şirazi Şərq ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndələrindən Firdovsi Xəyyam, Nizami, Hafiz və Füzuli kimi əsərləri bütün dünya mədəniyyəti xəzinəsinə daxil olan şairlərdəndir. O, hələ öz zəmanə- sində Hindistandan tutmuş Misrə qədər Yaxın və Orta Şərqin bütün xalqları arasında böyük şöhrət qazanmışdır. Sədi «Gülüstan» əsərinin müqəddiməsində 1 «öz adının dillərdə əzbər olduğunu, sözlərinin bütün dünyanı tutduğunu» qeyd edir. Sədi Şirazinin tərcümeyi–halı haqqında qısaca olaraq aşağıdakı- ları demək olar: Müşərrəf ibn. Müsləhəddin Abdulla, «Sədi» təxəllüsünü Şiraz hakimi Atabəy Əbubəkr Səd ibn Zənginin 2 adı ilə əlaqədar qəbul et- mişdir. Sədi təqribən 1184–cü miladi ilində İranın qədim mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Şiraz şəhərində bir ruhani ailəsində anadan olmuşdur. Bəzi mənbələrin göstərdvyinə görə, məşhur münəccim və böyük alim Qütbəddin Şirazi Sədinin dayısıdır. Sədi kiçik yaşlarında ikən atası Müsləhəddin vəfat etmişdir. Atasının ölümü Sədiyə böyük təsir etmiş, onun kədərlənməsinə səbəb olmuşdur. O, atasının xatirəsini uzun zaman unuda bilməmişdir. «Bustan» və «Gülüstan»da atasına həsr edilmiş bir sıra təsirli şerlər bunu açıq sübut edir. Sədi hələ gənc yaşlarında ikən monqol hücumları başlamış və bütün Yaxın Şərq, o cümlədən şairin vətəni olan Şiraz da təcavüzlərə məruz qalmışdır. Bu dövrdə şair öz vətənini tərk edib İraqi–Ərəbə, Bağdada getmiş, orada məşhur «Nizamiyyə» məktəbində öz dövrünün böyük alimləri Əbu İshaq Şirazi, Əbülfərəc Əbdürrəhman ibn Cövzi və sonra Şəhabəddin Söhrvərdidən dərs almış, ərəb dilini və öz dövrünün başqa elmlərini mükəmməl öyrənmişdir. Coşğun qəlbə malik olan bu istedadlı gənc, müəllimlərinin təlimi və Bağdadın ab– havasilə kifayətlənməyib Yaxın və Orta Şərq ölkələrini diyar–diyar dolaşmaq qərarına gəlmiş, Azərbaycan, Kiçik Asiya, Həbəşistan, Mi- sir, Suriya, Fələstin, Hindistan və İran torpağını əksərən piyada sə- yahət etmiş, Xəlici–fars, Ümman dənizi, Hind okeanı və Aralıq də- nizini ticarət gəmilərində keçmişdir. Buna görə də bəzi mənbələr Sədini eyni zamanda orta əsrin böyük səyyahlarından biri hesab etmişlər. Sədi öz səyahəti zamanı müxtəlif vəziyyətlərə düşmüş, gah dər- 2 viş libasında yazdığı şerləri oxuyaraq, xalqa xeyri–şəri başa salmağa çalışmış, gah şeyxlərə, sufilərə qoşulmuş, gah azadixahlarla oturub durmuş, bəzən karvana qoşulmuş, bəzən muzdla xurma dərmiş, su paylamış., bir sözlə o, müxtəlif sənətə malik olan şəxslərlə, alim və avamlarla, dövlətli və yoxsullarla, mülkədar və kəndlilərlə oturub durmuş, onlarla yaxından tanış olmuşdur. Bu səyahət Sədinin dünya- görüşündə böyük dəyişiklik yaratmışdır. Şairin itigörən nəzəri xalqlar arasında mövcud olan əlaqələri, bu xalqların adət və ənənələrini bütün dərinliyi ilə görmüş, əsərlərində onlardan yeri gəldikcə istifadə etmiş və hikmətli nəticələr çıxarmışdır. Sədi səyahətləri zamanı Şərqdə davam edən səlib müharibələrindən birində iştirak edərək əsir alınmış və bir təsadüf nəticəsində ölümdən xilas olmuşdur. Vətənini qızğın məhəbbətlə sevən, həmişə vətən həsrətilə yanan şair deyir: «Mən istərdim ki, Bəsrədə və ya Bağdadda qalım, lakin Rüknabad suyu və Şiraz torpağı məni özünə tərəf çəkir». Arasıkəsilməz səyahətdən yorulan Sədi nəhayət XIII əsrin orta- larında vətəni Şiraza döndükdə artıq böyük həyat təcrübəsinə malik, kamil bir şair idi. Bu zaman monqol istilasının ağır, dağıdıcı hücum- ları sakitləşmiş ; Atabəy Əbubəkr Səd ibn Zəngi Şirazda hakimiyyət başında qalmışdı. O, monqol sərkərdələrinə bac–xərac verib, ölkəni və əhalini qətl və qarətdən xilas etmiş və beləliklə, çoxlarının; o cüm- lədən vətənpərvər şairin də rəğbətini qazanmışdı. Buna görə də şair özünün məşhur «Gülüstan» əsərini ona ithaf etmişdir. Sədi tarix üçün misilsiz qiymətə malik olan əsərlər yadigar qoy- muşdur. O, şahların qəzəbindən, hökmdarların zülmündən qorxmaya- raq öz əsərlərində müstəbidlərə qarşı çıxmış, məzlumların tərəfini saxlamış, ədaləti tərənnüm etmiş, heç bir bəxşiş və mükafat qarşısın- da həyatının sonuna qədər bu mövqeyini, əldən verməmişdir. Onun qəsidələri də əsasən şahlara və böyüklərə nəsihət və məsləhətdən ibarət olmuşdur. Sədi ömrünün son günlərini kuşənişinliklə keçirərək, Şirazın şi- mal–qərbində bir dağ ətəyindəki xanəqahda yaşamış və ölməz əsər- lər, qəzəllər, qitə və rübailər yazıb yaratmışdır. Təsadüfi deyildir ki, onun şairlik şöhrətini eşidən böyük şəxsiyyətlər uzaq vilayətlərdən Sədinin ziyarətinə gəlmiş, ona qiymətli hədiyyələr gətirmişlər. Lakin Sədi dünya malı toplamamış, əksinə, əlinə düşənləri ehtiyacı olanlara paylamışdır. Xalq arasında Sədi haqqında belə deyilirdi: «Sədi»nin bir qapısından nemət daxil olur, o biri qapısından ehtiyacı olanlara 3 paylanır». Mənbələrin dediyinə görə Sədi yüz ildən artıq yaşayaraq 1291–ci miladi ilində vəfat etmişdir. Sədinin vəfatından təqribən 30 il sonra onun əsərlərini Əli ibn Əhməd ibn Əbubəkr Bistun adlı bir ədəbiyyatşünas toplayıb nizama salmışdır. Bistun topladığı əsərlərin hamısını «Külliyyat» şəklində tərtib edərək ona geniş bir müqəddimə də yazmışdır. O, Sədinin əsərlərini əlifba üsulu ilə düzdüyünü və onu bir necə kitaba ayırdığını bu müqəddimədə qeyd edir. Bistunun tərtib etdiyi «Kül–liyyat» 1791–ci ildə Hindistanın Kəlküttə şəhərində daş çapı ilə nəşr edilmişdir. Bu «Külliyyat»ın əvvəlində Sədinin müxtəlif mövzuda 6 risaləsi də vardır. «Külliyyat»da bu risalələrdən sonra Sədinin ən qiymətli və şah əsəri olan «Gülüstan» və «Bustan» gəlir. «Gülüstan» 8, «Bustan» isə 10 babdan ibarətdir. Sədinin bu iki əsəri ona dünya şöhrəti qazandırmışdır. Bu əsərlər yeddi əsrə yaxın bir müddətdə dünyanın bütün mədəni xalqlarının sevə–sevə oxuduğu kitablardır. «Gülüstan» latın, ingilis, fransız, alman, ərəb, türk, rus və MDB ölkələri xalqlarının əksərinin dillərinə təkrar–təkrar tərcümə edilmişdir. «Gülüstan» 100 dəfədən artıq çap edilmişdir. Bu əsərlərin sürətlə artan şöhrətini görən şairlər bu kitablara bir çox nəzirələr yazmışlarsa da onlardan heç biri bu səviyyəyə qalxa bilməmişlər. Sədinin həmin əsərləri Avropa dillərinə tərcümə edildikdən sonra bu ölkələrin bəzi məşhur şairləri öz əsərlərində Sədinin ifadə və fikirlərindən istifadə etmişlər. Misal olaraq Volter, Lafonten, Göte kimi adı dünya şöhrəti qazanmış böyük şairləri köstərmək olar. Sədinin «Külliyyat»ında «Gülüstan» və «Bustan» əsərlərindən sonra, şairin ərəb və fars dilində yazdığı qəsidələr dərc edilmişdir. Bu qəsidələr, yuxarıda deyildiyi kimi, poeziyada klassik ənənənin əksinə olaraq, mədhnamədən çox didaktik məzmuna malikdir. Sədinin elə bir qəsidəsi yoxdur ki, orada o şahlara və görkəmli saray xadimlərinə nəsihətlər verib, onları ədalətə cağırmasın. «Külliyyat»da qəsidələrdən sonra Sədinin qəzəliyyatı gəlir. Bu qazəliyyat isə «Təyyibat», «Bədaye», «Xəvatim» və «Qəzəlliyati– qədim»–deyə dörd hissəyə bolünür. Qəzəliyyatdan sonra Sədinin monqol hökmdarı Abağa xanın vəziri olan məşhur Şəmsəddin sahibi– divanın adı ilə baqlı olaraq yazdığı «Sahibiyyə» (və ya «Sahib namə») adlı şerləri, sonra şairin «Məsnəvilər»i, «Qitələr»i, «Rübailər»i və «Müfrədlər»i toplanmışdır. Yüklə 4,55 Kb. Dostları ilə paylaş:
|