Microsoft Word S?BN?M s docx
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
41 Hər kəsin sahibkarlıq və başqa iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olmaq üçün öz baca- rığından və əmlakından azad istifadə hüququnu təsbit edən Azərbaycan Respub- likasının 1995-ci il Konstitusiyasının qəbul edilməsi bu hüququn cinayət-hüquqi mühafizənin müstəqil obyekti hesab edilməsini zəruri etmişdir. Azad sahibkarlığın vəzifə cinayətlərinə görə məsuliyyət haqqında ümumi normalar çərçivəsində cinayət- hüquqi müdafiəsini nəzərdə tutan çar Rusiyasının qanunvericiliyindən və belə müda- fiəni, ümumiyyətlə, istisna edən sovet cinayət qanunvericiliyindən fərqli olaraq, Azərbaycan Respublikasının yeni CM ilk dəfə olaraq “qanuni sahibkarlıq fəaliyyətinə mane olma” adlı xüsusi cinayət tərkibi müəyyən etmişdir. Sahibkarlıq və qanunla yol verilən başqa iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olmaq üçün öz bacarığından və əmlakından istifadə etmək hüququnun cinayət-hüquqi müdafiəsi müəyyən növ vəzifələrin olmasını nəinki istisna etmir, hətta onların icra edilməməsinə görə məsuliyyət nəzərdə tutur. Bu baxımdan Azərbaycan Respub- likasının yeni CM-nin həmin hüquqdan sui-istifadənin müxtəlif formalarına görə cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutması tamamilə aydındır. Əgər bu mövqedən iqtisadi fəaliyyət sahəsində olan cinayətlərin başqa növlərinə yanaşılsa, onda bu cinayətlər arasında ilk növbədə həmin konstitusion hüquqdan müvafiq qaydada qeydiyyatdan keçmədən və ya xüsusi razılıq (lisenziya) almadan, habelə qadağan edilmiş fəaliyyəti gizlədərək istifadə etmə yolu ilə törədilən əməlləri göstərmək lazımdır. Azərbaycan Respublikası CM-nin “qanunsuz sahibkarlıq”, “yalançı sahibkarlıq” əməllərinin ə lamətlərini əks etdirən maddələrində məhz bu nəzərdə tutulur. Bir prinsipial faktı qeyd etmək lazımdır ki, sui-istifadənin belə forması yalnız o halda cinayət məsuliy- yətinə cəlb etmə üçün əsas ola bilər ki, bu əməllərin nəticəsində vətəndaşlara, təşki- latlara və ya dövlətə xeyli miqdarda ziyan vurulsun. Qanunsuz əldə edilmiş əmlakdan və ya əmlaka olan hüquqdan istifadə etmə, yəni bilə-bilə cinayət yolu ilə əldə edilmiş əmlakı alma və ya satma, qanunsuz kredit alma və ya kreditdən təyinatı üzrə istifadə etməmə, kreditor borclarını ödəməkdən qəsdən yayınma tərkiblərini yaradan əməlləri törətmə iqtisadi fəaliyyət sahəsində sui- istifadənin digər forması hesab edilə bilər. Sonuncu tərkibdə nəzərdə tutulan əmələ 42 görə cinayət məsuliyyətinin yaranması üçün zəruri şərtlərdən biri müvafiq məhkəmə aktının qanuni qüvvəyə minməsidir. qtisadi fəaliyyətdə iştirak hüququndan sui-istifadənin nisbi müstəqil növlə- rindən biri də hazırda “əmtəə nişanlarından qanunsuz istifadə etmə”, “bilə-bilə yalan reklam etmə”, “kommersiya və ya bank sirri olan məlumatları qanunsuz yolla əldə etmə və ya yayma” adlanan əməllərdir. “Pul nişanlarının, qiymətli kağızların və müxtəlif növ ödəniş sənədlərinin” hazırkı cinayət hüquqi mühafizəsinin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bununla əlaqədar törədilən bütün qəsdlər, o cümlədən satış məqsədilə saxta pul, metal sikkələr, Azər- baycan valyutasında və ya xarici valyutada dövlət qiymətli kağızları və ya başqa qiy- mətli kağızlar və ya xarici valyutada qiymətli kağızlar hazırlama və ya satma iqtisadi sahədə törədilən cinayət hesab edilir. Bununla belə, artıq qeyd edildiyi kimi, saxta pul kəsmə bizim ölkəmizdə həmişə dövlət əleyhinə olan cinayət hesab edilmişdir. Həqi- qətən də saxta pul hazırlamanın iqtisadi fəaliyyət sahəsində cinayət hesab edilməsi ilə razılaşmaq çətindir. Pulun hər bir emissiyasının fiziki və hüquqi şəxslərin mənafeləri ilə bağlılığı şübhəsizdir. Pulun köməyi ilə cəmiyyət həyatının iqtisadi sahəsinin tənzimlənməsi həyata keçirilir. Dövlətin pul hazırlamaq üzrə müstəsna hüququna müdaxilə edilməsi iqtisadi fəaliyyət sahəsində deyil, iqtisadiyyatın idarə edilməsi sahəsində törədilən cinayətdir. Qeyd edilənlər iqtisadi fəaliyyət, o cümlədən kommersiya fəaliyyəti iştirak- çısının hüququndan sui-istifadənin başqa formalarının xarakterizə edilməsi zamanı da prinsipial əhəmiyyətə malikdir. Onların arasında aşağıdakı əməllər nisbi müstəqil rol oynayır: 1) xarici iqtisadi fəaliyyət iştirakçısının hüquqlarından sui-istifadə (qaçaq- malçılıq, Azərbaycan Respublikasının və xarici ölkələrin incəsənət, tarixi, arxeoloji sərvəti olan əşyaları Azərbaycan Respublikasına qaytarmama); 2) valyuta dəyərləri ilə davranma qaydalarını pozma (xarici valyuta vəsaitlərini xaricdən qaytarmama); 3) yaranmış əmlak öhdəliklərini yerinə yetirilməməsinə yönəlmiş hərəkətlər (gömrük ödənişlərinin ödənilməsindən yayınma, müflisləşmə zamanı sui-istifadələr, vergi ödəməkdən yayınma, istehlakçıları aldatma). 43 AR-nın hal-hazırda qüvvədə olan 1999-cu il 30 dekabr tarixli CM-nin 24-cü fəsli “ qtisadi fəaliyyət sahəsində cinayətlər” adlandırılmaqla bu fəsildə iqtisadi cina- yətkarlıq formalarının hüquqi təsbiti və onlara görə tətbiq olunacaq cəza tədbirləri əks olunmuşdur. 190-213-cü maddələri əhatə edən bu cinayət əməllərini aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar: 1. Vəzifəli şə xslər tərəfindən törədilən iqtisadi fəaliyyət sahəsində olan cinayətlər: − Qanuni sahibkarlıq fəaliyyətinə mane olma (maddə 190); − Torpaqla əlaqədar qanunsuz əqdlərin qeydiyyatı (maddə 191); 2. qtisadi fəaliyyətin həyata keçirilməsi hüququndan qanunsuz olaraq istifadə etmək yolu ilə törədilən iqtisadi fəaliyyət sahəsində olan cinayətlər: − Qanunsuz sahibkarlıq (maddə 192); − Yalançı sahibkarlıq (maddə 193); − Cinayət yolu ilə əldə edilmiş pul vəsaitlərini və ya digər əmlakı leqallaşdırma ( maddə 193-1); 3. Qanunsuz əldə edilmiş, alınmış və ya saxlanmış əmlakdan istifadə etməklə törədilən iqtisadi fəaliyyət sahəsində olan cinayətlər: − Bilə-bilə cinayət yolu ilə əldə edilmiş əmlakı alma və ya satma (maddə 194); − Qanunsuz kredit alma və ya kreditdən təyinatı üzrə istifadə etməmə; − Kreditor borclarını ödəməkdən qəsdən yayınma (maddə 196); 4. Aldatmadan və ya ələ almadan istifadə etməklə törədilən iqtisadi fəaliyyət sahəsində olan cinayətlər: − Əmtəə nişanlarından qanunsuz istifadə etmə (maddə 197); − Bilə-bilə yalan reklam etmə (maddə 198); − Kommersiya və ya bank sirri olan məlumatları qanunsuz yolla əldə etmə və ya yayma (maddə 202); − xrac nəzarətinə aid sənəd və məlumatları yayma (maddə 202-1); 5. Bazardakı inhisarçı mövqeyindən və ya məcburetmədən istifadə etməklə törədilən iqtisadi fəaliyyət sahəsində olan cinayətlər: Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|