Microsoft Word S?BN?M s docx
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
20 dilli ədəbiyyatda da “kompüter cinayətkarlığı” termininə üstünlük verilir. Bununla yanaşı Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 1999-cu il 30 dekabr tarixli ilk redaktəsində də belə cinayət halları ilə əlaqədar yeganə bölmə də “Kompüter informasiyası sahəsində cinayətlər” adlanırdı. Həqiqətən də, bu terminlər bir-birinə çox yaxındırlar. Lakin onları sinonim ifadələr kimi qəbul etmək düzgün olmaz. Belə ki, “kibercinayətkarlıq” anlayışı (ingilis dilli variantda-cybercrime) “kompüter cinayətkarlığı” (computer crime) anlayışından daha geniş olmaqla informasiya mühitində törədilən cinayətlərin təbiətini daha aydın əks etdirir. Oksford izahlı lüğətinə görə “cyber” sözü informasiya texnologiyaları, internet şə bəkəsi, eləcə də virtual reallığa aid olan mürəkkəb sözün bir hissəsi kimi izah olunur. Kembric izahlı lüğəti də buna yaxın izah verərək onu “kompüterlərin eləcə də internet şəbəkəsinin istifadəsi ilə əlaqədar” mənasını verən söz kimi təqdim edir. Bu lüğətdə “cybercrime” –kibercinayətkarlıq kimi tərcümə olunaraq, kompüterlərin, eləcə də informasiya texnologiyaları və qlobal şəbəkənin istifadəsi ilə əlaqədar olan cinayətkarlıq kimi izah edilir. Bununla yanaşı “computer crime” termini ancaq kompüter və kompüter məlumatları əleyhinə törədilən cinayətlərə aid edilir. Yüksək texnologiyalar sferasında cinayətkarlıq haqqında xarici müəlliflərin işlərində də “cybercrime” - kibercinayətkarlıq termininə üstünlük verilir. Bu “kibercinayətkarlıq” termininin kompüter cinayətkarlığı və eləcə də informasiya texnologiyaları sahəsində cinayətkarlıq anlayışlarından daha geniş bir anlama sahib olması ilə izah olunur. Belə ki, amerika tədqiqatçıları Syuzan Brenner və Mark Qudmanın fikrincə kibercinayətkarlıq termini daha üstündür, çünki bu termin özündə kompüter vasitəsilə törədilən ənənəvi cinayətlərlə (oğurluq, dələduzluq, fırıldaqçılıq) yanaşı, cinayət obyekti qismində kompüter sistemləri və məlumatlarının çıxış etdiyi cinayətləri də birləşdirir. Beynəlxalq qanunvericilikdə də kibercinayətkarlıq termini istifadə olunur. Belə ki, 2001-ci ilin noyabr ayında Avropa Şurası tərəfindən qəbul olunmuş konvensiyanın adı da məhz “Kibercinayətkarlıq haqqında” Konvensiyadır. Beləliklə, kibercinayətkarlıq dedikdə, kibermühitdə törədilən cinayətkarlıq başa düşülməlidir. Kibermühit termini isə ilk dəfə 1984-cü ildə Uilyam Qibson tərəfindən istifadə olunmuşdur. Daha sonra YUNESKO 2000-ci ildən etibarən 21 kibermühitin hüquqi aspektləri haqqında xüsusi nəşrlər çap etməyə başladı. Paris Universitetinin beynəlxalq hüquq və Avropa hüququ üzrə professoru və YUNESKO- nun informasiya cəmiyyətinin hüquqi aspektləri üzrə mütəxəssisi T. Fuentes- Kamaçonun yanaşmasına görə isə kibermühit özündə daima informasiya ilə təmin edən və onu axtaran bütün ölkələrin əhalisi, mədəniyyəti, dili, yaşı və peşələrini, eləcə də informasiyanın rəqəmsal işlənməsinə və göndərilməsinə xidmət edən və bir- birilə kommunikasiya vasitələri ilə bağlı olan ümumdünya kompüter şəbəkəsini birləşdirir. T.Fuentes-Kamaçonun fikrincə “kibermühit” termininin sinonimi kimi “infosfera” çıxış edir. Kibermühiti həmçinin “virtual və ya alternativ reallıq”, eləcə də “ümumdünya hörümçək toru” və “qlobal informasiya infrastrukturu” da adlandırırlar. K. V. Qryulix kibermühiti bütün dünyanı əhatə edən və hətta onun hüdudlarından kənara çıxa bilən siqnal, dalğa və informasiya elementlərinin məcmusu olan “elektron sfera” və “şəbəkə strukturlu vahid planet” fenomeni kimi izah edir. Bu fenomenin görünən tərəfi özündə elektron sistemlərini: kabel, peyk, kosmik gəmilər, telekommunikasiya qüllələri, kommutasiya mərkəzləri, eləcə də telefon, televizor və kompüterləri birləşdirir. Sadalananlarla sıx bağlı olan görünməyən tərəflər qismində isə proqram təminatının müxtəlif formaları, brauzerlər, elektron cizahlarda naviqasiya alətləri, baza sistemlərində insan biliklərinin saxlanması və “süni intellekt” çıxış edir. 1 ABŞ Ali Məhkəməsinin şərhinə görə isə kibermühit - coğrafi məkanda yerləşməyən, lakin nternet vasitəsilə dünyanın istənilən nöqtəsində hər kəs üçün ə lçatan olan unikal bir mühitdir. Darrel Mentenin fikrinə görə də əksər hallarda sinonim kimi istifadə olunsalarda “kibermühit” termini həqiqətəndə “ nternet” anlamından daha geniş bir anlayışdır. Onun interpretasiyasında kibermühit bir-birilə qarşılıqlı əlaqədə olan bir neçə kompüterin birləşərək qlobal virtual əməkdaşlığa çevrildiyi konkret məkan kimi təqdim olunur. 1 Грюлих , К.В. «Киберпространство»: специфическое регламентирование и конкурентные нормы в европейских телекоммуникациях // Право и информатизация общества: сб. науч. тр. – М.: ИНИОН РАН, 2002. – С. 189 – 193. 22 Rus hüquq elmində kibermühit anlayışı hələ formalaşmamışdır. Hüquq və informasiya texnologiyalarının qarşılıqlı əlaqəsi probleminin tədqiqi ilə məşğul olan mütəxəssislər kibermühit anlayışına məna baxımından oxşar olan digər terminlərdən istifadə edirlər. Yuxarıda sadalananları nəzərə alaraq, kibercinayətkarlığa belə bir tərif vermək olar: Kibercinayətkarlıq – kompüter sistemi və şəbəkələrinin, həmçinin kibermühitə daxil olmağa imkan verən digər vasitələrin birbaşa və ya dolayı köməyi ilə kompüter sistemləri və şəbəkələri çərçivəsində, eləcə də onların əleyhinə olaraq kibermühitdə törədilən cinayətlərin məcmusudur. Bu şərh BMT mütəxəssislərinin məsləhətlərinə uyğun gəlir. Onların fikrincə “kibercinayətkarlıq” termini kompüter sistemləri və şə bəkələri vasitəsilə və ya kompüter sistemləri və şəbəkələri çərçivəsində, eləcə də onların əleyhinə törədilən istənilən cinayəti əhatə edir. Beləliklə, kibercinayətlərə elektron mühitdə törədilən istənilən cinayət aid edilə bilər. Kompüter və onunla əlaqədar cinayətləri, məlumatların avtomatik işlənməsi və göndərilməsi ilə əlaqədar olan istənilən qanuna zidd, qeyri-etik davranış kimi müəyyən edən qtisadi nkişaf və Əməkdaşlıq Təşkilatı da bu yanaşmanı üstün tutur. Təəssüflər olsun ki, kibercinayətkarlığın beynəlxalq sənədlərdə öz əksini tapmış rəsmi təyini yoxdur. Lakin bu, bu növ cinayətkarlığın nəinki milli səviyyədə, həmçinin qlobal səviyyədə qarşısının alınması və onunla mübarizənin hüquqi vasitələrinin hazırlanması baxımından çox zəruridir. Bununla belə BMT-nin cinayətkarlığın qarşısının alınması və qanunu pozanlarla davranış üzrə X Konqresi kibercinayətkarlıq probleminə toxunaraq kibercinayətkarlıq və kibercinayət anlayışlarının müəyyən olunması üçün məsləhətlər vermişdir. Kompüterlər, eləcə də kompüter şəbəkələri ilə əlaqəli cinayətkarlıq problemi üzrə simpoziumda BMT mütəxəssisləri tərəfindən kibercinayətlərin 2 cür - dar və geniş şərhi verilmişdir. 1. Kibercinayətlər dar mənada (kompüter cinayətləri): elektron əməliyyatlar vasitəsilə törədilən və əsas məqsəd kimi kompüter sistemləri, eləcə də onlar vasitəsilə işlənən məlumatların təhlükəsizliyi çıxış edən istənilən qanuna zidd əməllərdir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|