Microsoft Word ++++Secki huququ\3005. doc
Yüklə 2,88 Kb. Pdf görüntüsü
|
176 График 2.1 Инсан щцгугуларынын тяснифатыны якс етдирян схем Азадлыг щцгугу; сярбяст ирадя ифадя етмяк щцгугу Сийаси мязмун кясб едян щцгуглар Аиля-никащ щцгугу Сечки (актив вя пассив) щцгугу Ямяк щцгугу- ишлямяк вя тятил етмяк щцгугу Йашамаг щцгугу Сосиал-игтисади, щуманитар вя мядяни щцгуглар Тящсил щцгугу Елм вя йарадыжылыг щцгугу Сосиал йардым алмаг щцгугу (фялакятляр заманы) Фялакятлярдян мцдафия олунмаг щцгугу вя с. Вятяндашлыг щцгугу Дювлят щцгугу Дювлят щакимиййятинин щцгугу Йашайыш йери ялдя етмяк щцгугу Пенсийа вя сосиал мцавинят щцгугу Вятяндашын щцгугу Цмумиййятля, инсанларын бцтцн фяалиййят просесляри онларын щцгугларынын ясасларыны йарадыр. Фяалиййят истигамятляри вя сащяляри инсанларын щцгугу сащялярини мейдана эятирир. Щцгугун обйекти фяалиййятин ясас обйекти щесаб олунур. Мараг вя щярякят истигамятляри щцгугун истигамятляридир. Дювлятин дювлятдахили щцгугу Дювлятин бейнялхалг мцнасибятляр щугугу Дювлятин мякан- обйект цзря щцгугу Истиращят, мязуний- йят, мцалижя алмаг, саьлам ятраф мцщитдя йашамаг щцгуглары Дювлятин субйект- сялащиййятли шяхс цзря щцгугу 177 Сечки щцгугунун тяснифаты (бюлэц бахымындан) График-3 Сечки щцгугу Гадынларын сечки щцгугу Кишилярин сечки щцгугу Сясвермя щцгугу Намизяд кими тясдиглянмяк вя сечилмяк щцгугу Али щакимий- йятя сечки щцгуглары Йерли идаряетмя гурумларын а сечки щцгуглары Дювлят рящбяринин сечилмяси цчцн щцгуглар Сечки щцгугунун субйекти Сечки щцгугунун обйекти Мцяййян лайищялярин якс олундуьу сянядляр Референдум лайищяси Конститусийа лайищяси Ганун лайищяси Сечкили гурумлара намизяд кими тясдиг олунмуш шяхсляр Сясвермя щцгугу олан шяхсляр – физики шяхсляр вя физики шяхслярин жямляшдийи гурумлар-щцгуги шяхсляр жямиййятляр, бирликляр) 178 График-4 Сечки щцгугу анлайышынын фялсяфя вя елмин обйекти олмасыны якс етдирян схем Сечки щцгугу анлайышы цмумиляшдирилмиш мяфщум Инсан щцгугларынын тяркиби олараг цмуми сечки щцгугу – фялсяфянин обйекти Инсан щцгугларынын тяркиби олараг сечки щцгугу- елмин обйекти Фялсяфи идрак олараг бу анлайышын бир истигамят кими эениш мязмуну, дярин мащиййяти дярк олунур. Тяркибляри олан цмуми истигамятин айры-айры щиссяляри дярк олунмаг цчцн обйект ролуну ойнайыр – тезися чеврилир Сечки щцгугунун тяркибинин ясас хассяляри – елмин обйекти Сечки щцгугуну цмумиляшдирилмиш мяфщум шяклиндя фялсяфи идрак дцшцнцр Сечки щцгугу дедуксийанын (цмумидян хцсусийя кечмянин) обйекти-синтез вя анализин ялдя олунмасы Сечки щцгугу анлайышы мянтиги ямялиййатларын обйекти-мяфщум, анлайыш олараг тяфяккцрдя тяркиб щиссяляря бюлцнмя Мянтиг-анлайышын тяркибини юйрянмя цсулларынын жямидир Сечки щцгугу индуксийанын (хцсусидян цмумийя кечмянин) обйекти –синтез вя анализдян тезисин ялдя олунмасы Мянтиг- обйекти юйрянмяк цчцн елмин методолоэийасы Елмин методолоъи хассяляри- сечки щцгугунун (юйрянмя обйектинин) тяркиб щиссялярини, мязмун вя мащиййятини, тяркиб щиссялярля бцтюв арасында сых ялагяни, бу мяфщумун заман вя мяканда, еляжя дя диэяр категорийаларла ялагяли ясасларда тятбигини, реаллашдырылмасы цсулларыны, цмумиликдя ися системляшдирижи ясасларыны, о жцмлядян субйектлярин вя обйектлярин ясасларыны юйрянмякля мцяййян олунур Метод-тезис, синтез, анализ йолу иля сечки щцгугунун тяркиби вя бюлэц ясаслары юйрянилир 179 График-4.1 Сечки щцгугу мяфщумунун елмин обйекти олмасыны якс етдирян схем Субйектин яламятляриня эюря ейнилик принсипи- гадынларын, кишилярин сечкилярдя бярабяр сясвермя (бир сяс щцгугу) вя намизяд кими иштирак етмяк щцгуглары Уйьунлуг вя ейнилик (бярабярлик) принсипляри иля юйрянмя-мяканда уйьунлуг, заманда уйьунлуг, субйектин яламятиня истинадда уйьунлуг, шяраитдя уйьунлуг вя с. Фялсяфи категорийаларла юйрянмя Норма ейнилийи принсипи-ейни йаш нормасы иля сечкилярдя иштирак етмяк щцгугу (актив вя пассив сечки щцгугу) Замана эюря ейнилик принсипи- ейни бир заманда сечки щцгугларынын реаллашмасы – цмумхалг сясвермяси; ейни заманда йерли гурумлара сечкиляр вя с. Мякана эюря ейнилик принсипи- ейни бир мяканда, мясялян, бир дювлятдя вя йа дювлятин бир яйалятиндя, вилайятиндя вя дийарында кечирилян сечкилярдя щямин мяканын субйектляринин ейни ясасларла сечкилярдя иштиракы Шяраитя эюря ейнилик принсипи- мцяййян бир мяканда сечкилярин кечирилмяси цчцн мцвафиг шяраитин йетишмяси. Бу, щям заман ардыжыллыьы (мярщяля ардыжыллыьы) иля баш веря биляр, щям дя яввяллжядян мцяййян олунмуш заманы щям габаглайар, щям дя ютя биляр. Сечки обйектиня эюря ейнилик принсипи- бурада васитялярин ващидлийи ясас рол ойнайыр. Бир васитяйя, мясялян, конститусийайа щцгуглары олан щяр кяс сяс веря биляр Цмуми кямиййят принсипи цзря юйрянмя- обйектя мцнасибятдя субйект нятижяляринин щесабланмасы. Чохлуьун галиб нятижя кими гябул олунмасы 180 График-5 Сечки щцгугларынын цмуми тяснифатыны якс етдирян схем Универсал сечки щцгуглары Щяр кясин иштирак едя биляжяйи сечкиляря эюря щцгуглар Цмумхалг сясвермясиндя иштирак етмяк щцгуглары Конкрет мясяляляр вя сащяляр цзря (субйектя мцнасибятдя) сечки щцгуглары Ихтисас вя пешя цзря мювжуд олан щцгуглар- фяалиййят сащясиндяки сечки щцгуглары Мясялян, алимлярин академийа президентинин сечмяк (вязифяйя сечилмяк) щцгуглары; мцяллимлярин кафедра мцдирини сечмяк (бу вязифяни тутмаг) щцгуглары; ганунверижи орган цзвляринин сядр сечилмяк вя сечмяк щцгуглары; завод вя фабриклярдя ишчилярин щямкарлар иттифагы сядрини сечмяк (бу вязифяйя сечилмяк) щцгуглары; партийа цзвляринин партийа сярдирни сечмяк (сечилмяк) щцгуглары; ижтимаи бирликлярин сядрини сечмяк вя бу вязифяйя сечилмяк щцгуглары; ветеранлар, идманчы бирликляри; елми бирликляр вя бу кими сечкили органлара цзв кими сечилмяк вя сядр вязифясиня сечилмяк щцгуглары вя с. Субйектин яламятляриня эюря мювжуд олдуьу сечки щцгуглары Гадынларын гадын бирликляриня (цзв вя сядр) сечилмяк щцгуглары Йашлы инсанларын- ветеранларын ижтимаи бирликляря сечилмяк (цзв вя сядр) вя сечмяк щцгуглары Эянжлярин мцвафиг бирликляря (цзв вя сядр ) сечилмяк вя сечмяк щцгуглары 181 График-6 Сечки щцгугунун тямин олунмасы цчцн дювлятин ясас функсийаларыны якс етдирян схем-база истигамятляр олараг Дювлятин идаряетмя- тянзимлямя функсийасы Вятяндашын сечки щцгугларынын нормаларла танымасы Дювлятин тяшкилетмя функсийасы Норма- йаратма Нормаларын ижрасыны тяминетмя Позулмуш щцгуглары бярпа етмя Сечки ганунверижилийи- нин йарадылмасы Позулмуш щцгуг нормаларынын мящкямя вя инзибати йолларла бярпасы вя тяминатынын йериня Сечки ганунверижилийи- нин тятбиги Нормайаратма просеслярини щяйата кечирмяк цчцн мяжлислярин тяшкили Сечки комиссийаларынын, даиряляринин вя мянтягялярин йарадылмасы вя сясвермя васитяляринин (гутуларын, бцллетенлярин, сясвермя отагларынын) тяшкили Мящкямя фяалиййятинин тяшкил олунмасы вя мящкямя гярарларынын ижрасынын тямини цчцн фяалиййяти щяйата кечирян гурумларын тяшкили Сечки щцгугунун тямин олунмасы цчцн дювлятин база функсийаларынын тяркиби олараг, сечки нятижяляринин танынмасы (бурада сяслярин наимзядяляря уйьун олараг щесабланмасы) вя тясдиг олунмасы да мцщцм ящямиййят кясб едир. Ганунверижилик лайищяляриня сясвермя заманы да нятижя олараг сясвермянин йекун просесляри щяйата кечрирлир. Дювлятин ясас функсийалары мязмун вя форма етибариля нязяри, нязяри-практики вя практики ящямиййятя малик олур Сечкигабаьы тяблиьат вя тяшвигатын щяйата кечирилмяси Жямиййятдя баш верян ижтимаи-сийаси просесляря шяраитин йарадылмасы; ижтимаи асайишин горунмасы 182 Сечки - дювлятля жямиййяти баьлайан васитя кими 183 Инсан щцгугларынын юйрянилмяси истигамятлярини якс етдирян схем График-8 Цмуми нязяри истигамят – идеал фялсяфи-елми ясаслар Реал-тяжрцби истигамят – заман етибариля практики сийасятя сюйкянян ясаслар Юйрянмянин (тядгигатын) база ясаслары Тарихи нязяри-фялсяфи-елми бахышлар вя онларын системляшдирилмяси Тарихин кечмиш анында практики олараг сийасятля мцяййян олунан инсан щцгугларынын ясаслары Мювжуд заманда инсан щцгугларынын тямин олунмасы истигамятиндя щяйата кечян сийасят вя щцгуг позунтулары йюнцндя баш верян щадисяляр Эяляжяйя доьру щесабланмаыш лайищяляр-програм вя консепсийалар, ганунверижилик сянядляринин гябул едилмяси вя щяйата кечяжяк реал сийасятин эяляжяк орийентирляри Дцнйа тяжрцбяси ясасында юйрянмя Цмуммякан етибариля юйрянмя Юлкя дахилиндя юйрянмя Харижи юлкя тяжрцбясини юйрянмя Бейнялхалг тяжрцбяни юйрянмя Метод олараг – системли йанашма- мязмунун ачылмасы 184 NƏTİCƏ: İ nsan hüquqlarının bölgü ünsürü olan siyasi hüquqlar içərisində dərəcələnmə həyata keçirsək, onda qənaətə gələ bilərik ki, seçki hüququ mütləq və nisbi əsaslarla pilləkənin yuxarı pillələrində yer almışdır. Bu baxımdan da təşkiledici ə həmiyyətə malikdir. İnsan hüquqlarının təsnifatında mövcud olan komponentlərin mərkəzi təşkiledici (siyasi proseslərin təşkili zamanı) ünsürlərindən biridir. İnsan hüquqlarının təmin olunması prosesləri həm məlumluluqdan (hüquqları yerinə yetirənin şəxsən məlum olması), həm də məchululuqdan (icra edənin məlum olmaması-məsələn, faydalı vəziyyətlərin məchul qaydada meydana gəlməsi) meydana gəlir. İnsan hüquqlarının təmin olunması proseslərində qayıdışlıq (qayıdışlıqda hüquq və məsuliyyət bir-birini şərtləndirir. Məsələn, kimisə görmək hüququ, kiməsə görünmək məsuliy- yətini şərtləndirir), qarşılıq-birgəlilik (məsələn, yazmaq- yazışmaq, görmək –görüşmək) və icbarilik (işi görmək, işi gördürmək-burada da hüquq və məsuliyyət şərtləndiriciliyi meydana gəlir) mövcuddur. Ümumiləşdirilmələr və xüsusiləşdirilmələr aparmaqla, sintezdən ortaya çıxan analizlər nəticəsində belə qənatə gəlindi ki, seçki hüququ insan hüquqlarının tərkibi olaraq geniş məzmuna (mənanı əmələ gətirən tərkib komponentlərinə) və bölgü ünsürünə malikdir. Seçki hüququnun insan hüquqlarının ümumsistemində bağlayıcı, təşkiledici, istiqamətləndirici, eləcə də vasitələr yaradıcı əhəmiyyəti vardır. Seçki hüququ həmçinin azad hüquqların bölgü ünsürüdür. Seçki hüququ dövlətin daimi quruluş forması kimi mövcudluğuindan irəli gələrək, insanların siyasi hüquqlarının tərkibi olaraq daimi əsaslara malikdir, yəni daimi olaraq vətəndaşlara məxsus olan hüquqdur, həm də realizə baxımından müyyən müddətdə tətbiq olunduğundan nisbi və keçici əsasları özündə əks etdirir. Seçkilər də 185 insanların təşkil etdikləri digər proseslərin tərkibi olduğundan, bu proseslər zamanı da hüquqlar formalaşır. Seçki hüquqlarının təmin edilməsi sağlam cəmiyyətin və dövlətin formalaşmasının ə saslarını təşkil edir. Seçki hüquqları insanları öz cəmiyyətlərinə və dövlətlərinə sıx şəkildə bağlayır. Dövlət hakimiyyətinin mənbəyinin xalq olması prinsipi əslində vətəndaşların seçki hüquqları ilə müəyyən olunur. Xalqın siyasi hüquqları onun üzvlərinin seçki hüquqları ilə də realizə olunur. Seçki hüquqları siyasi hüquqların tərkibi olaraq təşkiledici ə həmiyyət də kəsb edir. Seçki hüququ insanıarın siyasi hüquqlarının reallaşmasında əsas vasitə və istiqamət müəyyən etmək funksiyasını da daşıyır. Analizlər sayəsində, eləcə də tezisdən ümumi mətnlərin yaradılmasından belə qənaətə (təfəkkür prosesi olaraq) gəlindi ki, seçki hüquqları insanların xoşbəxt həyatlarının təmin edilməsində öz dövlətlərinə bağlanması üçün ə sas istiqamətverci və bağlayıcı hüquq kimi böyük önəmə malikdir. Seçki hüquqları vətəndaşların siyasi statuslarını müəyyən etməklə, vətəndaşların bütövlüyünu, hüquq bərabərliyini yaradan əsas vasitə rolunda oynayır. Dövlət hakimiyyəti ilə vətəndaşlar arasında siyasi əlaqələrin yaranmasında insanların seçki hüquqları böyük önəm kəsb edir və burada bağlayıcı və birləşdirici rolu oynayır. Seçki hüquqlarının tərkibi insanların seçki iradələrindən və seçki obyektinə münasibətlərdə (burada insanlar və insanların seçmək istədikləri cansız vasitələr obyekt rolunda çıxış edir) azadlıqlarından ibarətdir. Seçki azadlığı və iradəsi elə əslində insanların ümumi azadlqları və iradələrinin bölgü tərkibi ilə sıx bağlıdır. İradənin ifadə olunması və azadlıqların ifadə olunması təsnifatında seçkilərin azad şəkildə yerinə yetirilməsi və azad şə kildə seçkilərdə iştirak təbii ki, bir təsnifat bölgüsünün ünsürünə çevrilir. 186 İ 187 ELŞƏN MİSİR OĞLU NƏSİBOV Seçki hüququ insan hüquqlarının bölgü ünsürü (komponenti) kimi (Fəlsəfi-elmi aspektlərlə təhlil) 188 Kağız formatı 60x84 1 / 16 . Ş.ç.v. 11,75. Tiraj 100. Sifariş 70. Китаб «Елм вя Тящсил» няшриййат-полиграфийа мцяссисясиндя чап олунмушдур Yüklə 2,88 Kb. Dostları ilə paylaş:
|