1
AZƏRBAYCAN RESPUBL KASI TƏHS L NAZ RL Y
AZƏ
RBAYCAN DÖVLƏ
T QT SAD UN VERS TET
MAG STRATURA MƏ
RKƏ
Z
Ə
lyazması hüququnda
Aliyə Şahmarova Əjdər qızı
(MAG STRANTIN A.S.A.)
«
BAZAR MÜNAS BƏ
TLƏ
R N N FORMALAŞ
MASINDA
B RJALARIN ROLU
»
mövzusunda
MAG STR D SSERTAS YASI
xtisasın şifri və adı:
060411 «Kommersiya»
xtisaslaşma:
«Birja fəaliyyəti»
Elmi rəhbər
Magistr proqramının rəhbəri
i.ü.f.d. Rzayeva N.M.
dos. M.Q.Ə
kbə
rov
______________________
_______________________
Kafedra müdiri
v
dos. M.Q.Ə
kbə
rov _______________________
BAKI - 2015
2
MÜNDƏR CAT
G R Ş .............................................................................................................................. 3
FƏS L I. Bazar münasibətləri şəraitində birjaların yeri və rolu .............................. 6
§ 1.1. Birja satışinin mahiyyəti, əmtəə birjasının yaranması, növləri və onların
funksiyaları ........................................................................................................... 6
§ 1.2. Birja əməliyyatlarının növləri və onların hüquqi tənzimlənməsi
texnologiyası ....................................................................................................... 16
FƏS L II. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində respublikada birja satışinin müasir
vəziyyəti və əmtəə bazarının səmərəli təşkilində onun rolu ................ 29
§ 2.1. Əmtəə bazarının təşkili qaydaları və onun idarəetmə strukturu .................. 29
§ 2.2. Fond birjalarının təkamülü və formalaşması istiqamətləri ........................... 36
§ 2.3. Fond bazarları və NASDAQ birjadakənar əhəmiyyətli fond bazarı kimi ... 50
FƏS L III. Bazarın fundamental təhlili və texniki təhlil mexanizmlərinin
təkmilləşdirilməsi .............................................................................. 65
§ 3.1. Səhmlər bazarının kompleks təhlilində beta-əmsaldan istifadə
olunmasının bəzi xüsusiyyətləri ....................................................................... 65
§ 3.2. Beta-əmsalın hesablanması üsulları və ondan tətbiqinin praktiki
əhəmiyyəti ........................................................................................................... 77
NƏT CƏ VƏ TƏKL FLƏR ....................................................................................... 88
stifadə olunan ədəbiyyat ............................................................................................ 90
Резюме
Resume
3
G R Ş
Mövzunun aktuallığı. Çoxillik fəaliyyət müddətinə malik olan birjalar bazar
iqtisadiyyatının əsas ünsürlərindən birini təşkil edir. nkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatı
şə
raitində əksəriyyət satış əməliyyatları birjalar vasitəsilə həyata keçirilir. Sözün tam
mənasında birjabazarı, bazar birjanı tamamlamaqla biri digərindən kənarda qalmır.
Bazar iqtisadiyyatına keçidlə əlaqədar dünyanın beynəlxalq bazarlarına inteqrasiya
edən respublikamızda da birjalar inkişaf etməkdədir.
nkişaf etmiş iri kapitalist ölkələrində, beynəlxalq dünya bazarlarında, əsasən,
bir neçə birja fəaliyyət göstərir.
Hazırda dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində birja fəaliyyətinin inkişafına xüsusi
fikir verilir. Çünki birja fəaliyyəti iqtisadiyyatın bütün sahələrinə təmas edə bilər.
Birja fəaliyyəti – müəyyən bir ərazidə təşkil olunmuş və müəyyən qaydalar
ə
sasında mütəmadi olaraq həyata keçirən topdansatış bazar olmaqla tələb və təklif
ə
sasında malların alışı-satışı (həm indiki zamanda və həm də gələcək dövrə) prosesini
reallaşdırır və dünya ticarət sistemində mühüm rol oynayır.
Bazar münasibətlərinin daim inkişafı, ictimai istehsalın sürətli artımı, əmtəə
dövriyyəsinin və ticarət-iqtisadi əlaqələrin strukturunun mürəkkəbləşməsi birja
fəaliyyətinin və birja növlərinin diversifikasiyasını (şaxələnməsini) şərtləndirmişdir.
Birja fəaliyyəti yerləşdikləri ərazilərdə qanunvericilik-hüquqi, vergi, valyuta
rejimlərinə ciddi əməl olunmasını təmin edir və konkret əmtəə bazarına xidmət
göstərilməsini, ayrı-ayrı ölkələrdən tərəf-müqabillərin birja fəaliyyətinə cəlb
olunmasını, arbitraj əməliyyatlarının həyata keçirilməsini, yəni müxtəlif ölkələrin
birjalarında qiymətlərin kotirovkasında olan fərqlərdən mənfəət əldə olunması üçün
sazişlər bağlanılmasını və s. bu kimi əməliyyatları özündə cəmləşdirir.
Ölkə iqtisadiyyatında elə dəyişilmə prosesləri baş verməlidir ki, bu dəyişilmələr
birja fəaliyyətinin canlanmasına və birjaların sayının artmasına gətirib çıxarmalıdır.
Ə
mtəə birjası təsərrüfat subyektlərinə xüsusi xidmətlərin göstərilməsi üçün
yaradıldığından özü də xüsusi təsərrüfatçılıq subyekti olmaqla mallara olan tələb və
təklifin araşdırılmasını, qiymətlərin formalaşmasını öyrənir, mal dövriyyəsini müəyyən