Microsoft Word Shehriyar Chapa doc
Yüklə 461,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
M ə s i a ğ a M ə h ə m m ə d i
24 Məlikküş-şüəra Bahar ki, Şəhriyarın ilk kitabına – 1931-ci ildə çap olunmuş divanına heyranlıqla dolu ön söz yazmış və Şəhriyarı «təkcə İranın deyil, bütün Şərq aləminin iftixarı» adlandırmışdı; gənc şairin klassik formanı gözləməklə yazdığı ye- ni ruhlu şeirlər Baharın zövqünü oxşamış və o hət- ta Şəhriyarın əsərlərindən yaradıcı impuls aldığını etiraf etmişdi. Baharla yanaşı, Səid Nəfisi və Pejman Bəx- tiyari kimi ədiblərdən yüksək qiymət alan Şəhri- yar, bununla belə, ədəbi-estetik mübahisələrdə mühafizəkarların səngərində yer almadı və təkcə Nimanın yaradıcılığında deyil, bütövlükdə XX əsr İran poeziyası tarixində yeni səhifə açan «Əfsa- nə»ni böyük coşqu və həyəcanla qarşıladı. «Əf- sanə» poeması Şəhriyara elə güclü təsir bağış- lamışdı ki, şahidlərin dediyinə görə, kitabı əlindən yerə qoymur, ondan danışmaqdan doymurmuş. Nəhayət, Şəhriyar əsərin müəllifi ilə şəxsən tanış olmaq üçün İranın şimalına – Barfüruşa yol- lanır. Nima ilə görüşmək Şəhriyara nəsib olmur, əvəzində onun qələmindən farsdilli poeziya üçün tamamilə yeni bir hadisə olan «Do morğe-beheşti» («İki cənnət quşu») adlı bir əsər çıxır. Şəhriyarın özünün də etiraf etdiyi kimi, həmin əsər Nimanın
Ş ə h r i y a r v ə z ə m a n ə m i z 25
təsiri ilə yazılmışdır, lakin bu, Nimanın birbaşa davamçılarında gördüyümüz təsirdən fərqli – yeni poetik formaya deyil, yeni poetik təfəkkürə təkan verən, bədii təxəyyülü qanadlandıran bir təsirdir. Nimanın təsirini Şəhriyarın sonralar yazdığı «Həzyane-del» («Qəlbin sayıqlaması») «Ey vay madərəm» («Vay, anam»), «Mumiyayi» («Mumi- yalanmış adam»), «Pəyam be Eynşteyn» («Eynş- teynə müraciət»), «Əfsaneye-şəb» («Gecənin əfsanəsi») kimi əsərlərində müşahidə etmək mümkünsə də, məhz təsirin qeyd olunan səciyyəsi nəticəsində bunlar Şəhriyarın öz üslubunda olan əsərlər sayılır. Şəhriyar haqqında ən qiymətli araşdırmalardan birinin müəllifi olan Hüseyn Münzəvi (1946-2004) haqlı olaraq yazır: ««İki cənnət quşu» «Əfsanə»nin təsiri altında yazılsa da, insafən, Şəhriyar öz axıcı və lirik dili, canlı və gözəl təbiət təsvirləri, eləcə də dialoqları qurmaq və duyğuları bəyan etmək bacarığı ilə... «Əfsanə»- dən irəli getmişdir. Məşhur ifadə ilə desək, «birincilik üstünlüyü» Nimaya məxsus olsa da, «üstünlük birinciliyi» Şəhriyara məxsusdur». Adı çəkilən əsərlər İranda yeni şeirin ən dəyərli nümunələri olmaqla, Şəhriyarın ədəbiyyat- da ənənə və novatorluğa baxışının özünəməxsus-
M ə s i a ğ a M ə h ə m m ə d i
26 luğunu da ortaya qoyur. Bu özünəməxsusluğu şairin aşağıdakı sözlərində aydın görmək müm- kündür: «Şeirin mayası qeyri-iradi şəkildə insanın sinirlərində yaranan incə bir titrəyişdir – şairin sinir sistemi onu təbiətdən təhvil alıb bəsləyir və sonra onu şeir şəklində başqalarına təhvil verir. Şeirin vəzni, melodiyası, şeirdə sözlərin uyuşması insanın paltarı kimidir və şeir adətən bu paltarda rəsmən tanınır… Qafiyə şəklin salındığı çərçivə kimi bir şeydir ki, şeiri onunla bağlayırıq…, şeirin şəkli və ya forması onunla müəyyənləşir. Paltarın forması dəyişdikdə insanın mahiyyəti dəyişmədiyi kimi, şəklin dəyişməsi ilə şeirin mahiyyəti də dəyişməz. Şeir şair üçün ideal məqamında olan bir məqsədi izləyir… Poetika elmi şeiri təhlil və dərk etmək üçün yaranıb, şeir yaratmaq üçün yox! Poetika şeirdən törəyib, şeir poetikadan törəmə- yib… Şair bilməlidir ki, əgər mənzum söz quraş- dırma yolu ilə, yaxud qaydalar əsasında yaranarsa, saxta bir sözdür və şeir deyil…». Poetik sözün təbiətinə bu cür baxışın nəticə- sidir ki, Şəhriyar digər ənənəçilərdən fərqli olaraq, Nima və ardıcıllarının yeniliklərinə dözümlü mü- nasibət sərgiləyir, özü də onlardan istifadə edirdi,
Ş ə h r i y a r v ə z ə m a n ə m i z 27
eyni zamanda yeniliyi formal parametrlərə müncər edənlərlə razılaşmırdı. Şəhriyar bədii yaradıcılıqda təxəyyülə, fantaziyaya müstəsna əhəmiyyət verirdi və Nimanın poetik şəxsiyyətində ən çox bu cəhəti qiymətləndirirdi. Onun fikrincə, yeni sözü köhnə «paltar»da da söyləmək mümkündür. Çünki şeirdə əsas olan fikirdir, məzmundur. Çox sevdiyi və bəhrələndiyi Saib Təbrizinin dediyi kimi:
ﺖﻔﮔ رﺎﻳ ﻒﻟز زا ﻦﺨﺳ ناﻮﺘﻴﻣ ﺮﻤﻋ ﮏﻳ ﺖﺳا ﻩﺪﻧﺎﻤﻧ نﻮﻤﻀﻣ ﻪﮐ شﺎﺒﻣ نﺁ ﺪﻨﺑ رد
Elə düşünmə ki, [deyilməmiş] məzmun qalmayıb!
Şəhriyar klassik ənənələri dövrünün yenilik- ləri ilə uğurla birləşdirməyi bacarmış, ənənə və novatorluq arasında düzgün nisbəti, «etidalı», «qızıl ortanı» tapmağa və yaradıcılığında gerçək- ləşdirməyə nail olmuşdur. Bu, XX əsr İran poezi- yasında onun əlahiddəliyini şərtləndirən birinci səbəbdir. Təsadüfi deyil ki, Nima Yuşic Şəhriyarı «İranda gördüyüm yeganə şair» adlandırmışdı. Şəhriyar kimi əsasən klassik formalarda, ilk növbədə, qəzəldə yazıb-yaradan bir şairin Nimaya
M ə s i a ğ a M ə h ə m m ə d i
28 (və bütövlükdə «yeni şeirə») verdiyi dəstəyin İran ədəbi mühitində xüsusi əhəmiyyəti və mənası vardı. Bu dəstək iki şair arasında səmimi dostluq münasibətlərinin yaranmasına təkan vermişdi, Tehranda və Təbrizdə görüşən iki şair bir-birinin yaradıcılığı haqqında fikirlərini açıqlamış, bir- birinə şeirlər həsr etmişdi. Şəhriyarın Nimaya müraciətlə yazdığı çox təsirli şeirdən aşağıdakı misralar diqqəti çəkir:
ﻢﻴﻳﺮﮕﺑ ﻪﻧﺎﺒﻳﺮﻏ ﻪﮐ ﻮﮔ لد ﻢﻏ ﺎﻤﻴﻧ و ﻢﻳرﺁ ﻢه ﺶﻴﭘﺮﺳ ﻢﻴﻳﺮﮕﺑ ﻪﻧاﻮﻳد ود
فﺎﻗ نﺁ ﮥﻠﻗ زا ﻮﺗ و رﺎﻏ ﻦﻳا لد زا ﻦﻣ ﻢﻴﻳﺮﮕﺑ ﻪﻧﺎﻧﺎﺟ ﻪﺑ و ﻢﻴﺘﻓا ﻢه ﻪﺑ لد زا ...
ﻢﻴﻳﺮﮕﺑ ﻪﻧﺎﺴﻓا ﺮﻋﺎﺷ ﯼا ﻢه ﻪﺑ ﯼﺁزﺎﺑ
Nima, ürəyinin qəmini de, qərib kimi ağlayaq, Bir-birimizə baş əyib iki divanə tək ağlayaq Mən bu mağaranın içindən, sən o Qafın zirvəsindən Ürəkdən qucaqlaşıb candan ağlayaq… Mən də sənin kimi öz əfsanəmin şairiyəm, Gəl, ey əfsanə şairi, bir-birimizin halına ağlayaq! Yüklə 461,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|