Microsoft Word Shehriyar Chapa doc
Yüklə 461,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
M ə s i a ğ a M ə h ə m m ə d i
34 iranizə etməyə – M.M.) çalışdım və müəyyən həddə buna nail oldum. Ona görə də məndən sonra gələn Nadirpur, Sayə, Müşiri kimi şairlərin üslubu Nima ilə mənim aramda yerləşən bir şey olmuşdur». Beləliklə, Şəhriyar nə «yenilikçilər» kimi Avropa şeirinə təqlid edir, nə də «ənənəçilər» kimi onu süngü ilə qarşılayır: şair Şərq bədii təcrübəsini Avropa ədəbiyyatının nailiyyətləri ilə birləşdirmək yolunu tutur və bu da onun yaradıcılığının əlahid- dəliyini təmin edən ikinci səbəb kimi çıxış edir. Qeyd edək ki, Şəhriyar təkcə ədəbi-estetik baxım- dan deyil, ümumi ictimai və kulturoloji planda da bu mövqedə dayanır və Avropa mədəniyyətinə nisbətdə böyük İran yazıçısı Cəlal Ale-Əhmədin məşhur «Qərbzədegi» («Qərbçilik») əsərində nü- mayiş etdirdiyindən fərqli bir yanaşma sərgiləyir. 1950-ci illərdə, xüsusən 1953-cü il çevrilişin- dən sonra «yeni şeir» böhran mərhələsi yaşayır, Şəhriyarın təbirincə desək, «bayağılaşma dönə- minə» qədəm qoyur (bu böhran, heç şübhəsiz, həm də ideoloji səbəblərlə bağlı idi). Şəhriyar isə bu dövrdə fars divanının dalbadal çap olunan cildləri bir yana, ana dilində «Heydərbabaya salam» kimi möhtəşəm bir əsər yaradır və az bir zamanda onun
Ş ə h r i y a r v ə z ə m a n ə m i z 35
şöhrəti İran hüdudlarını aşaraq, keçmiş SSRİ məkanına, Avropa və Amerikaya çatır. «Heydər- baba»nı yazmaqla Şəhriyar orta əsrlərdən gələn ikidillilik (həm farsca, həm türkcə yazmaq) ənənə- sində yeni bir səhifə açır, Pəhləvi rejiminin susdur- duğu dilin varlığını bütün əzəməti ilə ortaya qoyur. Bu, Şəhriyara İran ədəbi mühitində əlahiddə status qazandıran üçüncü səbəbdir. Şəhriyarın ana dilində yazdığı əsəri təkcə Azərbaycanda və Türkiyədə deyil, İranın farsdilli ədəbi mühitində də böyük maraq doğurur. O qədər ki, fars dilinin qızğın təəs- sübkeşi, böyük İran yazıçısı Məhəmmədəli Camal- zadə «Heydərbaba»nı orijinalda oxumaq üçün Azərbaycan türkcəsini öyrənmək istəyinə düşür. Şəhriyar ana dilində milli ruhun ifadəsi, milli adət-ənənələrin ensiklopediyası sayılan «Heydər- baba» kimi bir əsər yazmaqla kifayətlənmir, yuxa- rıda adları keçən şeirləri ilə farsdilli poeziyada gördüyü işi ana dilində də həyata keçirir, tezliklə ədəbi-tarixi və bədii-estetik baxımdan ondan heç də geri qalmayan «Səhəndiyyə»sini qələmə alır. «Səhəndiyyə», bizim ədəbiyyatşünaslıqda yetə- rincə diqqət verilməsə də, məzmununa, formasına, ritminə, ahənginə görə nəinki Güney, hətta sovet M ə s i a ğ a M ə h ə m m ə d i
36 dönəmi Quzey Azərbaycan ədəbiyyatında da misli-bərabəri olmayan poetik nümunədir, Şəh- riyar dühasının əlçatmaz məhsuludur:
Başı tufanlı Səhəndim. Başda Heydərbaba tək qarla, qırovla qarışıbsan Sən ipək telli buludlarla üfüqdə sarışıbsan, Savaşırkən barışıbsan… Dağlı Heydərbabanın arxası hər yerdə dağ oldu, Dağa dağlar dayaq oldu. Arazım ayna çıraq qoymada aydın şəfəq oldu, O tayın nəğməsi qovzandı, ürəklər qulaq oldu. Yenə qardaş deyərək qaçmada başlar ayaq oldu Qaçdıq, üzləşdik Arazda, yenə gözlər bulaq oldu, Yenə qəmlər qalaq oldu… Lalə bitdi, yanaq oldu, Qönçə güldü, dodaq oldu, Nə sol oldu, nə sağ oldu, Hamısı bir sayaq oldu…
1960-cı illərdə İranda «yeni şeirin» ikinci dalğası meydana çıxdı, ədəbi mühitdə yeni adlar, yeni imzalar göründü, çeşidli estetik proqramlar, Ş ə h r i y a r v ə z ə m a n ə m i z 37
manifestlər irəli sürüldü, bəyanatlar verildi. «Yeni dalğa» («mouce-nou»), «xalis poeziya» («şere- nab»), «həcm şeiri» («şere-həcm») kimi konsep- siyaların meydana çıxması, Əhməd Şamlu, Foruğ Fərruxzad, Bijən İlahi, Mənuçöhr Atəşi, Söhrab Sipehri, Məhəmmədəli Sepanlu, Yədullah Royayi, Əhmədrza Əhmədi, Mehdi Əxəvane-Salis və s. kimi şairlərin məhsuldar yaradıcılıq axtarışları məhz bu dövrə təsadüf edir. Əks qütbdə, yəni «ənənəçilər»in cəbhəsində Əmiri Firzukuhi, Rəhi Müəyyiri, Əbülhəsən Vərzi kimi şairlər yazıb- yaratmaqda idi. Heç bir ədəbi qruplaşmaya qoşulmayan, şöhrətinin zirvəsində olan Şəhriyar faktoru ilə hər iki cəbhə hesablaşır, yeri düşdükcə onun yara- dıcılığı barədə fikirlərini açıqlayırdı. Məsələn, «yeni şeirin» ünlü nümayəndələrindən Mehdi Əxəvane-Salis ənənəvi janrlarda, xüsusən qəzəldə Şəhriyarın poetik qüdrətini etiraf edərək yazırdı: «Əgər adamın deməyə təzə sözü varsa, hələ də bu janrda (qəzəldə – M.M.) deyə bilər. Şəhriyar və Abbas Fərat hər ikisi qəzəl yazıb, amma onlar arasında nə qədər fərq var?! O gənc və coşqun ruhlu, fədakar və nalə çəkən bir aşiq, bu isə, özü M ə s i a ğ a M ə h ə m m ə d i
38 demişkən, hər gecə bir-iki qəzəl deməyə adət etmiş şəxs! Günah janrlarda deyil, bu janrlardan necə istifadə edən adamlardadır…». Məşhur şairə Foruğ Fərruxzad deyirdi: «Vəzn və dil bir-birindən ayrı deyil, birlikdə gəlirlər, onların açarları da özlərindədir. Mən bu zəmində yaranmış əsərlərdən sizə nümunələr gətirə bilərəm. Bəlli olanlardan keçək, məsələn, Şəhriyarın «Vay, anam» şeirinə diqqət edin. Şəhriyar kimi qəzəlxan bir şair üzləşdiyi məsələ qarşısında daha qeyri-səmimi olmağı bacarma- yanda, görün necə dil və vəzn öz-özünə bir-birinə uyğunlaşıb gəlirlər və nəticədə qətiyyən Şəhriyardan gözlənilməyən bir əsər yaranır». Bu sözlərdə tərifli məqamlarla yanaşı, Şəhri- yara soyuq münasibəti də (özü də daha çox qəzəl yazdığına görə!) sezməmək mümkün deyil, hətta Foruğ Fərruxzad dolayısı ilə Şəhriyarın şeirlərində qeyri-səmimi olduğuna da eyham vurur. Şəhriyarın bu şairlər haqqında fikirləri ilə tanış olsaq, həmin soyuqluğun qarşılıqlı olduğunu görərik. Məftun Əmini bu məsələdən danışarkən yazır: «Ümumiy- yətlə, demək lazımdır ki, Şəhriyar özünün şəhri- yarlıq səltənətində təqribən başqa heç bir müasir şairi ustad səviyyəsində qəbul etmirdi. Əlbəttə,
Yüklə 461,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|