7
Azərbaycan-Ermənistan sülhü
6. Azərbaycanla Ermənistana sülh lazımdır .................. 452-459
7. Ermənistanın işğalçılıq siyasəti və sülhə
maneçiliklər .................................................................. 459-470
8. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi və
beynəlxalq mövqe ......................................................... 470-476
9. Azərbaycanla Ermənistana sülh lazımdır
(davamı) ........................................................................ 476-480
10. Ermənistan işğalçılığı və ölkənin sosial-iqtisadi
vəziyyəti ....................................................................... 480-488
11. Azərbaycanla Ermənistana sülh lazımdır
(davamı) ....................................................................... 489-493
12. Azərbaycanla Ermənistana sülh nə üçün lazımdır?
Sülhün Cənubi Qafqaz regionu, həmçinin
Ermənistan və Azərbaycan üçün müsbət tərəfləri .. 494-523
13. Sülhün Cənubi Qafqazda maraqları olan dövlətlər
üçün müsbət tərəfləri ................................................. 523-529
14. Sülhün Cənubi Qafqazda strateji maraqları olan
Rusiya üçün müsbət tərəfləri ..................................... 529-534
15. Sülhün Cənubi Qafqazda strateji maraqları olan
ABŞ üçün müsbət tərəfləri ......................................... 534-539
16. Sülhün Cənubi Qafqazda strateji maraqları olan
Türkiyə üçün müsbət tərəfləri ................................... 539-543
Dünyanın sülh siyasəti sisteminin əsasları
17. Dünyanın sülh siyasəti sistemi anlayışı ..................... 543-549
18. Dünyanın sülh siyasəti sisteminin yaranmasının
tarixi dövrləri və mərhələləri. Qədim dövrlərdə
sülh (Qədim Şərqdə sülhün əsasları) ........................ 549-554
19. Qədim Şərq dövlətləri arasında sülh siyasəti ........... 554-561
20. Qədim Ön Asiyada sülh siyasəti ................................ 562-566
21. Sülh nədir? Sülh düsturları (formulaları) anlayışı ... 566-576
NƏTİCƏ ............................................................................ 577-581
İ
STİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT VƏ MƏNBƏ ...... 582-602
8
GİRİŞ:
Müasir zamanda dünya dövlətləri güclü inkişaf proseslərini
yaşamaqdadırlar. İnkişaf özü bir davamedici vəziyyət olaraq
daima vasitələrin (canlı və cansız) artım prosesləri ilə müşahidə
olunur. Hal-hazırda cəmiyyətlərdə mövcud olan vasitələr hərəkət
edir, hərəkətə gətirilir və proseslər nəticəsində çoxlu sayda yeni
vasitələr meydana gəlir. Vasitələrin sayı çoxaldıqca, onların
hərəkət trayektoriyası, hərəkət istiqamətləri də genişlənir. Vasitə-
lərin hərəkət istiqamətləri vasitələrin məqsədli şəkildə hərəkət
axınını əmələ gətirir. Hərəkət axınları da həcminə və ölçüsünə
görə müxtəlif olur. Hərəkət istiqamətlərinin sayının çoxalması,
hərəkət vasitələrinin artması proseslərinin meydana gəlməsi
əsasən zamandan asılı olaraq yaranan maraq və tələbatdan irəli
gəlir. Cəmiyyətlərdə vasitələrin sayı ilk növbədə maraqların təmin
olunması ehtiyacından artır. Vasitələrin artımı da yeni vasitələrin
törənməsini zəruri edir. Vasitələrin sayının artması hərəkət
axınının həcmindən asılı olaraq baza və üst qat trayektoriyalarını
əmələ gətirir. İnkişaf o zaman güclü olur ki, hərəkət vasitələrinin
baza trayektoriyalarının sayı daha da çoxluq təşkil edir. Baza
trayektoriyalarının çoxluğu üst qat trayektoriyaların çoxalmasını
zəruri edir.
Dövlətlər meydana gəldikləri qədim dövrlərdən hal-hazıra
qədər bir neçə inkişaf dövrlərini yaşamışlar. Bu inkişaf dövrləri
daima yeni-yeni vasitələrin meydana gəlməsi ilə müşahidə
edilmişdir. Çoxlu sayda baza vasitələr, baza trayektoriyalar
yaranmış və üst qat trayektoriyaların sayının çoxalması prosesləri
mövcud olmuşdur. Vastələrin hərəkətə gəlməsində, eləcə də yeni-
yeni zərurətlərin meydana gəlməsində qlobal, orta və kiçik
miqyaslı təsirlər (məsələn, müharibələr, münaqişələr, inqilablar,
siyasi mübarizələr, hətta təbii fəlakətlər və s.) səbəb olmuşdur.
Eyni zamanda yeni-yeni coğrafi kəşflər sayəsində əlavə vasitələrin
və məkanların əldə edilməsi də ümümdünya inkişafına təkan
vermişdir və baza rolunu oynamışdır. Vasitələrə edilən kənar
təsirlər maraq və tələbatın yeni-yeni şəraitini meydana
9
gərtirmişdir. Yeni canlı vasitələrin mövcudluğu, yeni tələbatlara
müvafiq olaraq tez-tez cansız vasitələrin yaradılmasını və hərəkətə
gətirilməsini zəruri etmişdir.
Nəzərə almaq lazımdır ki, dövlətlərdə və cəmiyyətlərdə
vasitələrin sayı çoxaldıqca yeni mühit və şərait də meydana gəlir.
Bu zaman canlı və cansız vasitələr müvafiq mühit və şəraitə
uyğun olaraq hərəkətə gəlirlər və hərəkətə gətirilirlər. Vasitələrin
hərəkətə gətirilməsi və hərəkətə gəlməsi sayəsində yeni-yeni
inkişaf prosesləri, inkişaf yolları meydana gəlir. İnkişaf prosesləri
zamanı hərəkətlər (fəaliyyət) də hər bir şəraitə uyğun olaraq
tənzimlənir. Canlı vasitələr çalışırlar ki, bütün mövcud vasitələri
öz maraqları istiqamətində hərəkətə yönəltsinlər. İnkişaf
proseslərində hərəkətlər fərqli və oxşar xüsusiyyətlərə malik olur.
Bu da onunla izah olunur ki, maraqlar müxtəlifdir, tələbat və
zərurət müxtəlifdir, rəngarəngdir. Bu baxımdan fəaliyyət də öz
rəngarəngliyini, geniş tərkibli məzmununu saxlayır. Dövlətlərdə,
cəmiyyətlərdə maraqlı olan müxtəlif tərəflər- fərdlər, təbəqələr,
qruplar mövcuddur. Hər bir fərd, qrup- tərəf öz marağı uğrunda
mübarizə aparır. Maraq fərdi (şəxsi) və kollektiv (ümumi)
olduğuna görə mübarizə də fərdi və kollektiv xüsusiyyətlərə malik
olur. Vahid marağın təmin edilməsi uğrunda vasitələrin qruplaş-
ması, birləşməsi, cəmləşməsi prosesləri baş verir. Qruplaşmış
vasitələr birgə şəkildə mübarizə aparırlar və vasitələrin eyni və
oxşar trayektoriya, eləcə də müxtəlif istiqamətli trayektoriya üzrə
hərəkəti meydana gəlir. Cəmiyyətlərdə inkişaf o halda baş verir ki,
çoxlu sayda vasitələr zamandan asılı olaraq, arası kəsilmədən
çoxlu sayda hərəkət trayektoriyası üzrə hərəkət vəziyyətində olur.
İnkişaf həm də o zaman meydana gəlir ki, vasitələrin trayekto-
riyaların birindən digərinə keçid prosesləri baş verir.
Müasir dövrdə dövlətlərin cəmiyyətlərində çoxlu sayda hərə-
kət istiqamətləri mövcuddur. Hərəkət istiqamətləri cəmiyyətlərin
tərkibi rəngarəng olan ümumi siyasi müstəvisini əmələ gətirir.
Dövlət hakimiyyəti ilə vətəndalar arasında (tərəflər arasında),
eləcə də dövlətlər aralarında (dövlətlər vasitəsilə cəmiyyətlər,
xalqlar aralarında) münasibətlərin tənzimlənməsi, münasibətlərin