Microsoft Word S?M?D vurgun doc



Yüklə 1,59 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/43
tarix28.06.2018
ölçüsü1,59 Mb.
#51983
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   43


ə
vvəl irəli sürür! Bu gün həmin mövzu xüsusilə aktual səslənsə də, sonrakı ikinci 
" nsan"ı səhnəmiz və poeziyamız hələ də gözləməkdədir. 
Səməd  Vurğunun  poeziyası  da,  bioqrafiyası  da  bilavasitə  xalqın  tarixinin  və
taleyinin  iradəsidir.  Onun  gəncliyi  müsibətdə,  ölüm  və  qanlı  keçmişindən  ayrılan 
və əzablar içində təzədən doğulan ölkənin ilk gəncliyi ilə eyni tarixi dövrə təsadüf 
edir.  Yenj  epoxa  ictimai-siyasi  həyatda  aprel  çevrilişi  ilə,  çağdaş  milli  poeziyada 
isə  Səməd  Vurğunla  və  onun  təmsil  etdiyi  ədəbi  nəsillə  başlayır.  Şəxsiyyətinə  və
yaradıcı  lığma  məxsus  bədii  və  inqilabi  miqyaslar  şairin,  bütünlükdə  milli 
poeziyanın  da  bioqrafiyasında  tarixi  yerini  və  xidmətini  müəyyənləşdirir. 
Nizaminin və Xaqaninin, Nəsiminin və Füzulinin, Vaqifin və Sabirin böyük varisi 
və xləfi rolunda indi o tayda Şəhriyar, bu tayda Vurğun çıxış edirdi! 
Azərbaycan xalqının milli-ictimai düşüncə, əxlaq və mənəviyyat, bədii təfəkkür 
və  intellekt  ənənəsi  XX  yüzilin  ortalarında  öz  təkrarsız  əksini  bu  bədii-tarixi 
fenomendo  -  Səməd  Vurğun  poeziyasında  tapır.  Qanadlı  və  romantik  bir 
vətəndaşlıq  amalına,  bədii-estetik  və  ləlsəfi  ideala  xidmətdə  miqyaslı,  qlobal 
meyarlar və hüdudlar onu yalnız böyuk sələfləri ilə yox, həm də böyük müasirləri 
ilə müqayisə edəndə görünür, 
Xüsusən, o dövrün böyük romantik ənənəsi hamıdan çox Səməd Vurğunun adı 
ilə  bağlı  idi.  Füzulidən  və  Hafizdən,  Bayrondan  və  Puşkindən,  Əbdülhəqq 
Hamiddən  və Namiq Kamaldan, Məhəmməd Hadidən və Hüseyn  Caviddən sonra 
romantik  poeziyada  ən  böyük  yeri  Səməd  Vurğun  tuturdu.  Romantika  ona,  o, 
romantikaya  yaraşırdı.  Poetik  ərşə  və  zirvəyə  yüksəltdiyi  Vaqiflə,  Fərhadla, 
Ş
ahbazla birlikdə o, özü də romantik ucalığı və zirvəyə yüksəlirdi. 
Özünün möhtəşəm nəzəri-estetik irsində və poeziyasında Səməd Vurğun bütün 
sovet  ədəbiyyatının,  dünya  və  Şərq  şerinin  problemlərini  həll  edirdi.  Sovet 
dövründə yeganə şair idi ki, xaricdəki, Londondakı çıxışına K.Simonov özü poema 
həsr  etmişdi.  Bütün  keçmiş  sovet  məkanında  poetik  fikrin  axtarışı,  hərəkəti  və
perspektivliyi  haqda  manifesti  -  II  Qurultayda  hesabat  məruzəsini  ona  etibar 
etmişdilər. 
Səməd  Vurğunun  müharibədən  sonrakı  ilk  epik  dastanları  ("Leninin  kitabı", 
"Muğan",  "Aygün",  "Zamanın  bayraqdarı"  poemaları)  xalis  mündəricə,  bilavasitə
movzu, obraz, ideya və fikir baxımından olmasa da, sənətkarlığın, poetikanın, bədii 
dil  və  üslubun  nəzərə  çarpacaq  dərəcədə  yeniliyi,  novatorluğu  baxımından  həm 
özünün,  həm  də  bütünlükdə  poeziyanın  inkişafında  yeni  mərhələnin    əsərləri  və
hadisələri  kimi  səslənirdi.  Növbəti  mərhələ - 
  



altımışıncı  illər  -  bir  də  məhz  bədii  poetikada,  sənətkarlıqda  bu  nümunələrin 
imkanları zəminində formalaşa bildi. 
Dövrün  hakim  siyasi  ideya  dəbinin,  sosioloji  ritualın  onlarda  bu  və  ya  digər 
dərəcədə  öz  əksini,  izini  tapmasına  baxmayaraq,  bu  əsərlər  hamısı  həmin  illərin 
fitri istedad, sənətkarlıq səviyyəsinə qalxan poeziya  hadisələri, şerin daha sonrakı 
möhtəşəm  qalasının  bürcünə  va  divarına  qoyulan  daşlar  idi.  Bu  qalanın  bu  və  ya 
digər  divarını,  bürcünü,  tağını  uçurmadan,  onların  heç  birini  şerimizin 
xarakterindən  silmək,  binasından  qoparıb  atmaq  olmaz.  Zamanın  tarixi  salnaməsi 
olmaqla  yanaşı,  onlardan  hər  birinin  bədii  möhürü  və  izi  bugünkü  tərəqqinin  də
sənətkarlıq uğurlarında yaşayır. 
Bədii  dildə,  üslubda  belə  bir  təmizlənmənin  ("katarsisin"),  xüsusilə  qabarıq 
nümunəsi isə Səməd Vurğunun son fəlsəfi şeirləri idi. "Şair, nə tez qocaldın sən?!", 
"Gödəkçə",  "Unudulmuş  təkməzar",  "Mən  tələsmirəm"  kimi  nümunələr  hamısı 
ustad  şairin  həsrət  məqamından  ("Körpünün  həsrəti"  şerindəki  ayrılıq 
körpüsündən)  keçdikdən  sonra  yazdığı  nümunələr  idi.  Hələ  "Komsomol 
poeması"ndan,  "Zəncinin  arzuları"ndan,  "Ölüm  kürsüsü"ndən,  "Aygün"dən, 
"Muğan"dan  formalaşan  və  həqiqi  epizm  səviyyəsinə  qalxan  gərgin  psixoloji 
fabula, fikrin, dramatizmin va emosiyanın süjeti burada son həddə çatır və həmin 
nümunələri klassik miniatür şedevrə çevirirdi: 
Sellərdən, sulardan yeyin axsam da,  
Ş
imşəklə yanaşı göydə çaxsam da.  
Nə şadlıq səyirtsin atını, nə qəm,  
Heç yana, heç yerə mən tələsmirəm. 
Bütün  bu  nümunələr  hamısı  birlikdə  həyatın  dərkində  yeni  imkanlar  axtaran 
poetik  təfəkkürün  altmışıncı  illərə  doğru  yolda  artıq  arxada  qoyduğu  ilk  sınaqlar 
idi. 
Hər  halda  gərək  unutmayaq  ki,  hətta  "Zamanın  bayraqdan"nda  da  bizimlə
danışan,  əslində  poeziyanın  bayraqdandır.  Və  həmin  poema  dövrün  ədəbi 
zirvələrindən birini təşkil edən şeir incisi, peşəkar bədii sənət hadisəsidir. Sənət isə
ideologiyadan həmişə yüksək, həmişə dərindir. 
Ritorika ilə, ehkamla kəmistedadlıq həmişə bir yerdə olur. Konyunktura adətən 
orta  intellektə  yol  tapır.  Hakim  ehkama  və  dəbə  yalnız  ortabab  açıq  olur. 
Qrafomanın  özünü  təsdiq  edə  bilməsi,  irəli  getməsi  üçün  ayrı  imkan  və  vasitə 
ə
slində  heç  olmur  da.  Əsl  istedadın  (fenomenin!)  qələmində  isə  hətta  vulqar 
ehkamın, bolşevik ritorikanın da hədəfi və predmeti, normativ istilah sistemi, rəsmi 
ə
dəbi  mənada,  tərənnüm  leksikonu  nüvədə,  alt  qatda  (obrazlı,  fəlsəfi  mənada  və
məzmunda!)  hərfi  məzmundan  və  sənətə  yabançı  tullantıdan  mütləq  təmizlənir, 
böyük sənətin hədəfinə, fitri poetik stixiyanın 



  
predmetinə  çevrilir.  Məsələn,  elə  həmin  Səməd  Vurğuna  məxsu  istedadın,  poetik 
təfəkkürün  əsl  miqyası  və  möhtəşəmliyi  məşhur  "Dünya"  və  "Yadıma  düşdü" 
rədifli  qoşmalarda  yox,  məhz  "Zamanın  bayraqdarı",  "Komsomol  poeması", 
"istiqbal təranəsi" tipli böyük bədii strukturlarda axıra qədər gerçəkləşir və sonacan 
ə
yani  gorünür.  Həmin  əsərləri  zamanın  tozlu  arxivinə  verməyə  tələsmək  lazım 
deyil.  Əksinə,  zamanın,  günün  tozundan  yaranan  pərdəni,  empirik,  hərfi  qatı 
onlardakı  sözlərin  və  sətirlərin  üstündən  silmək,  daxildən,  içdən  gələn  saflığı 
özünün təmizlədiyi "təzə" mətni yenidən oxumaq lazımdır, bu gün əcdad Nizamini, 
Füzulini hakim rəsmi etiketdən təmizləyərək oxuduğumuz kimi! 
Nisbətən  sonrakı  nəsillərin  bu  dövrdəki  yaradıcılığına  gəldikdə  isə,  hətta 
onların bədii mətnlərinə münasibətdə də "toz silmə" əməliyyatına ehtiyac nisbətən 
az olsa da, tamam yox olmur. 
Təsadüfi  deyil  ki,  məhz  sənətkarlıq  xüsusiyyətlərinə  görə,  Azərbaycanda  ilk 
sovet poeziya məktəbi də "Səməd Vurğun məktəbi" kimi formalaşmışdı. Məhz bu 
məktəbin dərsləri bu gün də milli poeziya təhsilndə "ali kursları" təşkil edir. Onu 
ümumiyyətlə,  klassik  sovet  şeir  məktəbinin  ən  yaxşı  ənənələrindən  ayrı  təsəvvür 
etmək  mümkin  deyildir.  Belə  ki,  Səməd  Vurğun  hər  poemasında,  hər  pyesində  o 
dövrkü  "sovet  poeziyasının  problemlərini"  həll  edirdi,  dünya  şeir  hərəkatının  ən 
mütərəqqi  inqilabi  meyllərini  təsdiqləyir  və  aşkarlayırdı.  Məhz  onun  tərənnüm 
etdiyi  humanizm,  beynəlmiləlçilik  və  azadlıq  ideallarının  əsrlərdə  və  qitələrdə
davam edən yürüşü bu sözü indi də bir daha və ucadan deməyə haqq verir. 
Səməd  Vurğun  böyük  şair  və  böyük  poeziya  təcəssümü  idi.  Müasirləri  üçün 
"Vurğun" anlayışı poeziyadan da geniş idi. Vurğunla şeir arasında təmas qarşılıqlı, 
ikitərəfli  idi:  bu  təmasdan,  hər  şey  poeziyanın,  poeziya  isə  Səməd  Vurğunun 
səviyyəsinə  qalxırdı!  Vurğunun  poeziyası  həyat,  şəxsiyyət  və  şeriyyət  adlı  üç 
dünyadan ibarət idi. 
XX  yüzilin  və  planetin  qayğıları  bu  üç  dünyaya  sığışırdı.  Vurğun  ilhamının 
poetik  məcrası,  onun  sənətkar  marağının  bədii  əhatə  dairəsi  ən  geniş  fəlsəfi 
miqyasları, coğrafi üfüqləri birləşdirirdi. 
Bütün  yer  üzündə  -  "qara  qitə"də  və  Amerikada,  Avropa  və  Hindistanda, 
Arktika  buzlarında  və  Xəzər  dalğalarında,  ərəb  səhrasında  və  Muğan  düzündə, 
Bakıda  və  Təbrizdə  baş  verən  hadisələr  hamısı  bu  şeirdə  eyni  məhəbbət, 
nigarançılıq  və  hərarətlə  qələmə  alınırdı.  Onun  poetik  həssaslığının  səviyyəsi 
dünənlə sabah, bu günlə keçmiş arasındakı yollarda da dəyişməz qalırdı; ulu əcdadı 
Nizaminin orta əsrlərdən qalan ən qədim əlyazması da onun yazı stolunda eyni bir 
nəfəsin  hərarəti  ilə  isinirdi.  Ənənə  ilə  yeniliyin,  milliliklə  böyük  miqyasda 
vətəndaşlığın məhz belə bir qaynağı 
  


Yüklə 1,59 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   43




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə