Microsoft Word S?M?D vurgun doc



Yüklə 1,59 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/43
tarix28.06.2018
ölçüsü1,59 Mb.
#51983
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   43

13 
Digər tərəfdən, "Xanlar"ı "Vaqif"lə və bütünlükdə Vurğunla birləşdirən əsas tel 
burada Xanlar deyil, bəlkə doktor Söhbətdir. Şairin əbədi-əzəli əxlaq, vicdan idealı 
və mövqeyi burada məhz onun simasında öz davamını və inkişafnı tapır: 
Yoxdur məslində nə ölüm, nə qan,  
Vicdan düzəkləcək həyatı, vicdan!.. 
"Xanlar"ın  bir  fəlsəfi-ideya  dramı  kimi  ən  güclü  cəhəti  -  Söhbətlə,  ən  zəif 
cəhəti  -  Şaumyanla,  Koba  ilə,  Vanya  ilə  bağlı  cəhətlərdir.  Onların  adları  kimi, 
özleri də əsərdə yad səslər, xarici notlardır. 
"Vaqif"də  Vidadi  Tanrıya  üsyan  etdiyi  kimi,  "Xanlar"da  da  Söhbət  Vətənə
xitab və etirafını bildirir: 
Ə
gər gec tapdınsa haqqın yolunu,  
Bağışla, ey Vətən, şair oğlunu! 
Vidadi nahaqqa üsyan və etiraz kimi, bir anlığa Tanrıdan "üz döndərməkdə" nə
qədər haqlı idisə -Söhbət də mənəvi-milli dəyərlərdən üz çevirməkdə, bolşevik qan 
və sinif təliminə iman gətirməkdə bir o qədər haqlı idi. 
Lakin  şair  özü  kommunist  dünyagörüşü  üçün  "bağışla,  vətən"  etirafı  ilə  xalqa 
xitab etməyib. Bu, doğru da olmazdı. Kommunizmin ideologiyasının mədhi altında 
öz ənənəvi-milli fəlsəfi kredosunu Vurğun alt qatda həmişə qoruyub saxlayırdı. 
Eyni  sözləri  " nsan"  dramı  və  Şahbaz  obrazı  barədə  demək  olar.  " nsan"da 
Hürmüz-Əhrimən,  xeyir-şər,  Odisseya,  Faust,  Hamlet  sualı  və  fəlsəfəsi  ilə  bağlı 
ə
bədi  düşüncə  davam  edir.  Əql  (Şahbaz),  Qılınc  ( slam),  Əxlaq  (Səhər)  üçlüyü 
hətta Şərq irfan və təsəvvüf idealını yada salır. 
" nsan"  haqqında  ədəbi  tənqidin  səhifələrində  "Qalib  gələcəkmi  cahanda 
kamal?" - sualını primitiv sayıb, Şahbazı isə fəlsəfə maraqlısı sayanlar da, onu XX 
yüzilliyin  Habili,  Fauslu.  Hamleti  hesab  edənlər  də  olub.  Şübhəsiz,  həqiqələ
ikincilər daha yaxın olub. 
Ə
sər  -  müharibədən  otuz  il  sonranın  təsviri  ilə  bitir  -  beynəlmiləl,  ideal 
"Qardaşlıq şəhəri"nin! Otuz yox, altmış il keçib, amma şair xəyalının utopik şəhər 
axtardığı  eyni  ərazidə,  coğrafi  məkanda  bu  gün  biz  məhz  "qardaşlıq  şəhərinə" 
parodiya  olan  "işğal  şəhərlərini"  görürük.  Elə  bu  gerçəklik  özü  "Qalib  gələcəkmi 
cahanda kamal?" sualına həyatın özündəki bir cavabdır. 
"Fərhad və Şirin" (1941) dramatik poeması isə Səməd Vurğun sənətinin şəksiz 
uğurları  sırasına  daxildir.  1941-1945-ci  illər  müharibəsinin  ən  ağır,  dramatik  bir 
çağında şair sanki həm məzmun, həm də tarixcə zamandan uzaq 
  


14 
bir keçmişə müraciət edir, lakin müasir və aktual, romantik və vətənpərvər bir əsər 
yaradır.  Şərq  şerinin  klassik  eşq  dastanına  müəllif  yeni  məna  verir  və  bu  zaman 
süni, zahiri, modern ifratlardan təmamilə yan keçə bilir. 
Səməd Vurğun məhəbbət süjetinin əxlaqi mahiyyətini ön plana çəkərək, müasir 
bir sosial-vətənpərvərlik istiqaməti aşılayır. Fərhad - qudrətli daşyonan-memardır. 
Vətənə,  xalqa  məhəbbəti  yolunda  çapa  bilməyəcəyi  qaya  və  dağ  yoxdur.  Eyni 
qayaları  Fərhad  külüngü,  Azər  baba  isə  müdrikliyi  ilə  fəth  edə  bilir  və  bu  iki 
silahın  hər  ikisi  torpağın,  Vətənin  ağır  günündə  xalqa  eyni  dərəcədə  lazım  olur. 
Səməd Vurğun Şirin naminə  eşq rəqabətinin də mənasına yeni sosial çalar artırır. 
Ş
irini sevən Xosrov qanlı bir fateh,  müstəbid və tirandır. Fərhadın qoruduğu qala 
isə  Vətənin  namusunu  yad  əllərdən  və  nəfəsdən  qoruyan  bir  məhəbbədir.  Vətən 
qızı Şirinin də məhəbbətində ikilik yoxdur. Onun Xosrova və Fərhada münasibəti 
tərəddüdsüz  olaraq  yeganə  meyarda  -xalqa,  torpağa  məhəbbətlə  müəyyənləşir. 
Nizamidə  qəhrəman  -  Şirin  aşiqi  Xosrov,  Vurğunda  qəhrəman  -  Fərhad  aşiqi 
Ş
irindir. 
Məhəbbətdə  də  şah  olmaq  istəyən  Xosrov  məğlub,  eşqinə  qul  olmağa  hazır 
Fərhad qalib gəlir. 
Eşq  və  hakimiyyət  problemi,  hakimiyyət  əlində  əsil  sənət  problemi  (Şapur), 
mənəvi yoxsa fiziki güc qarşıdurması mövzusu - bunlar müxtəlif fəlsəfə idi. Dövr 
üçün dağ yaran Fərhadla qala tikən Fərhad arasında fərq də mənalı idi. 
* * * 
Ömrünün  son illərində şairi əbədi insani problemlər, həyatın və taleyin fəlsəfi 
və tragik  məqamları düşündürür. O, ömrün amansızcasına  tez ötüb  keçdiyini  hiss 
edir,  lakin  həyat  eşqini,  fəlsəfi  nikbinliyini  yenə  də  itirmir.  Əksinə,  əsl  bir  dirilik 
aşiqi və Faust təmkini ilə bir daha və ucadan bildirir ki, "heç yerə, heç yana mən 
tələsmirəm". 
Görkəmli  ədiblərdən  biri  deyir  ki,  ölüm  sənətkar  həyatına  əlyazmasının  son 
səhifəsi  kimi  daxil  olmalıdır.  "Gödəkçə",  "Şair,  nə  tez  qocaldın  sən?".  "Yada  sal 
məni",  "Mən  tələsmirəm"  hələ  təzə  başlanan  yeni  bir  əlyazmasının  sonu  yox,  ilk 
səhifələri idi. Yeni sosial, mənəvi əxlaqi mühitlə birlikdə yenidən doğulan Səməd 
Vurğunun  ilk  proqram  şeirləri  idi.  Səməd  Vurğunun  yenidənı  doğumu  ilə  ölümü 
eyni vaxta düşmüşdü - bəlkə də bu, Azərbaycanda milli poeziyanın tarixində böyük 
təbii ədalətsizlik və faciə ifədə edən ən dramatik məqamlardan biridir. 
Lakin bütövlükdə Səməd Vurğun  fenomeni poeziyanın ölümə qalib gəldiyinə, 
ə
bədi yaşadığına nümunə kimi daha mənalı və nikbin bir həqiqətin ifadəsidir. 
  
  


15 
* * * 
Bu  gün  müasir,  azad,  suveren  Azərbaycanda  milli  idealın,  ideoloji  və  mənəvi 
həyatın  bütün  sahələrində  qlobal  siyasətin  baş  xəttinə  çevrildiyi  bir  dövrdə
Vurğunun poeziyası öz tarixi vətəndaşlıq missiyasını bir daha, yenidən təkrar edə
bilir. Məhz əxlaq və mənəviyyat saxtalığına, mənəvi ətalətə qarşı bədii mübarizədə
həmişə  cəngavər  və  sərkərdə  şairin  mübariz  poeziyası,  onun  xalqa  və  Vətənə, 
ictimai  ədalət  və  humanizm  ideallarına  romantik  və  fədakar  bir  sədaqətlə  xidmət 
edən  siqlətli,  monumental  qəhrəmanları  bu  gün  də  müasir  ideoloji  döyüşlərdə
bizimlə bir sırada addımlaya və vuruşa bilirlər. 
Səməd  Vurğun  Vətən  və  poeziya  sözlərini  həmişə  bir  yerdə,  sinonim  kimi 
işlətmiş, bir sənətkar və ictimai xadim kimi bu təlimin cəngavər carçısı, əsgəri və
sərkərdəsi  olmuşdur.  Odur  ki,  bu  gün  "Vurğun"  sözünün  özünü  də  "Vətən"  və
"poeziya"  sözlərinə  qaynayıb-qarışmış  şəkildə  görürük.  Onları  da  bir-birindən 
ayırmaq  qeyri-mümkündür.  Nə  üçün?  Çünki,  yenə  də  şairin  öz  sualı  ilə  cavab 
vermək olar: "Ayrılarmı könül candan!" 
Yaşar Qarayev 
Bakı, 2002-ci il 
  


Yüklə 1,59 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   43




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə