TBB/Yeni Çek Kanunu ve Hukuki Değerlendirmesi Toplantısında Yapılan Sunum/ Prof. Dr. Seza Reisoğlu/29.12.2009
1
YENİ ÇEK KANUNU VE HUKUKİ SORUNLAR
Prof. Dr. Seza Reisoğlu
I-
Giriş
5941 sayılı Çek Kanunu (RG 20.12.2009) 20.12.2009
tarihinde yürürlüğe giren yeni bir yasadır, yürürlükten kaldırdığı 3167 sayılı
Çek Ödemelerinin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin korunması hakkında
kanunun hemen hemen tüm hükümleri değiştirilmiştir.
Buna karşılık 3167 sayılı Kanunda yer alan (Md 1/2) “Bu kanunda hüküm
bulunmayan hallerde genel hükümler uygulanır” hükmü yeni Yasada da
korunmuş olup, (Md. 1/2) Çek Yasasında açıkça düzenlenmeyen konularda
T. Ticaret Kanununun Çeklerle ilgili maddeler uygulanmaya (Madde 692-
735) devam edecektir. Belirtelim ki Meclisin gündeminde olan yeni Türk
Ticaret Kanunu Tasarısı (Madde 780-823) çeklerle ilgili hiçbir önemli
değişiklik öngörmemektedir.
Çek Kanunu Tasarısı Meclise sevk edildikten sonra Adalet Komisyonu
tarafından alt komisyona havale edilmiş; alt komisyon Tasarıda önemli
değişiklikler yapmış; Tasarı aylar sonra Adalet Komisyonunda ele alınmış;
Alt Komisyon tarafından kabul edilen metin esas alındıktan ve alt
komisyonun görüşleri benimsendikten sonra; önemli hiçbir değişiklik
yapılmadan meclis gündemine alınmıştır. Mecliste bu defa iktidar partisi -
milletvekilleri tarafından yapılan bazı değişiklik önerileri – Bankaların yasal
yükümlülük miktarının 1000 TL den 600 TL ye indirilmesi, hamilin kısmi
ödemeyi kabul etmesi halinde çekin aslının bankada kalması, eski çeklerin
3167 sayılı Kanuna tabi olmasına devam edilmesi – kabul edilerek Tasarı
Yasalaşmıştır.
II-
Kayıt dışı ekonominin denetim altına alınması önlemlerine katkıda bulunma
Çek Yasasının amaçları (Md. 1/1) arasında “Kayıt dışı ekonominin denetim
altına alınması önlemlerine katkıda bulunma” da yer almaktadır.
Bu amacın gerçekleşmesi için Çek Yasasında aşağıda değinilen çeşitli yeni
düzenlemeler yapılmış olup, bu önlemler
Bankalar için yükümlülükler
getirdiği gibi Banka personeli için cezai yaptırımlar da öngörmektedir.
a)
Tacir olan ve tacir olmayan kişilere verilecek çekler ile hamiline
düzenlenecek çekler (Md. 2/6)
Tacir olan ve tacir olmayan kişilere verilecek çekler ile hamiline
verilecek çekler açıkça ayırt edilebilecek şekilde bastırılacaktır.
aa) Tacir olan ve tacir olmayan kişilere verilecek çekler
Çek hesabı açılmasını veya çek defteri verilmesini isteyen kişi her
defasında tacir veya esnaf ve sanatkar olup olmadığını beyan
edecektir (Md. 2/3). Gerçek dışı beyanda bulunan kişi üç aydan iki
yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacaktır (Md. 7/3).
TBB/Yeni Çek Kanunu ve Hukuki Değerlendirmesi Toplantısında Yapılan Sunum/ Prof. Dr. Seza Reisoğlu/29.12.2009
2
Mecliste Yasaya eklenen bir hükme göre Esnaf ve sanatkarlar
odalarına kayıtlı olanlardan, tacir kişilere özgü çek hesabı
açtıranlar hakkında bu kanunun tacirlere ilişkin hükümleri
uygulanacaktır (Md. 2/11). Fıkranın lafzından esnaf ve
sanatkarların tacir kişilere özgü çek hesabı açtırmak zorunda olup
olmadıkları kesin olarak anlaşılamamakta, “tacirlere özgü çek
hesabı açtıranlar” ibaresinden bir hak tanındığı sonucuna
varılabilmektedir.
Tacir veya esnaf olduğunu beyan eden kişiye tacir çeki
verilecektir. Tacirin Ticari İşletmesi ile ilgili iş ve işlemlerde, tacir
çeki kullanması zorunlu olup tacir olmayan kişinin çek defterini
kullanarak çek defteri düzenleyen ve düzenleten kişi altı aydan iki
yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacaktır (Md. 7/1).
Tacir olan kişinin, kendi özel ihtiyaçları için tacir olmayan kişilere
verilen çek defteri alıp alamayacağı konusunda yasada bir
düzenleme yoktur. Açılacak ayrı bir çek hesabı ile tacire bu tür çek
defteri verilmesine yasal bir engel bulunmamaktadır. Buna karşılık
tacir olmayan kişiye tacir çek defteri veren banka görevlisi elli
günden yüzelli güne kadar para cezası ile cezalandırılacaktır (Md.
7/2).
bb) Hamiline
yazılı çek
Hamiline çek verilmesi konusunda tacir olan ve olmayan ayrımı
yoktur. Tacir olan veya olmayan kişi hamiline yazılı çek defteri
kullanabilecektir. Ancak hamiline verilecek çekler için ayrı çek
hesabı açılacak, hamiline çek yapraklarının üzerinde mutlaka
“hamiline” ibaresi matbu olarak yer alacaktır. (Md 2/6)
Hamiline çek hesabı sahiplerinin açık kimlikleri, vergi kimlik
numaraları, bu hesaplardan ödeme yapılan kişilere
ait bu bilgiler
ile bu kişilere yapılan ödemelerin tutarları ve üzerinde kimlik
numarası bulunmayan çeklere ilişkin bilgiler ilgili bankalar
tarafından dönemler itibariyle Gelir İdaresi Başkanlığına elektronik
ortamda bildirilecektir (Md 4/1). Ancak bu konuda banka veya
banka görevlileri için bu Yasada cezai yaptırım öngörülmemiştir.
Hamiline çek defteri yaprağını kullanmadan, hamiline düzenlenen
çeklerin geçerli olup olmadığı konusunda Yasada açık bir
düzenleme yoktur. 2. maddenin 9. fıkrasında “Türk Ticaret
Kanunundaki unsurları taşıması kaydıyla, düzenlenen çekin bu
maddede yer alan koşullara aykırı olması çekin geçerliliğini
etkilemez” denildiğinden; matbu “hamiline” ibaresi taşımayan
hamile yazılı çekler, T. Ticaret Kanunu hükümlerine uyulması
şartıyla geçerli sayılacaktır. Ancak hamiline çek defteri yaprağını
kullanmadan hamiline çek düzenleyen kişi, bu aykırılığı içeren her