Microsoft Word Sultan Huseyn Bayqara+
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TürkSOY kitabxanasÕ seriyasÕ: 9 AMEA Folklor ønstitutu Elmi ùurasÕnÕn qԥrarÕ ilԥ çap olunur
- Dos. Dr. Rafiq BABAYEV Sultan Hüseyn Bayqara. Divan. BakÕ, MBM, 2011, 248 s.
| 2 Sultan Hüseyn Bayqara * Divan TürkSOY kitabxanasÕ seriyasÕ: 9 AMEA Folklor ønstitutu Elmi ùurasÕnÕn qԥrarÕ ilԥ çap olunur Azԥrbaycancaya uy÷unlaúdÕran vԥ ön sözün müԥllifi: Ramiz ԤSKԤR Redaktoru: Prof. Dr. Rafael HÜSEYNOV Sponsoru: Dr. Ayla ԤSKԤR (øzmir, Türkiyԥ) Naúiri: Dos. Dr. Rafiq BABAYEV Sultan Hüseyn Bayqara. Divan. BakÕ, MBM, 2011, 248 s. Kitabda böyük türk hökmdarÕ vԥ dövlԥt xadimi, ümumtürk ԥdԥ- biyyatÕnÕn görkԥmli nümayԥndԥsi Sultan Hüseyn BayqaranÕÕn divanÕna daxil olan qԥzԥl, tԥxmis, müxԥmmԥs, rübai vԥ qitԥlԥri toplanmÕú, “Risalԥ” adlÕ ԥsԥri verilmiúdÕr. Kitab 31 mart - 4 aprel 2009-cu ildԥ østanbulda TürkSOY tԥrԥfindԥn tԥúkil olunan «Türk Lԥhcԥlԥri ArasÕnda Uy÷unlaúdÕrma ÇalÕúmalarÕnÕn Bugünkü Durumu vԥ QarúÕlaúÕlan Prob- lemlԥr» mövzusunda Beynԥlxalq simpoziumun tövsiyԥlԥrinԥ vԥ yekun bԥyannamԥsinԥ uy÷un olaraq nԥúr edilir. øSBN: 978-9952-29-043-4 © Sultan Hüseyn Bayqara MBM Ramiz Ԥskԥr 3 Sultan Hüseyn Bayqara * Divan QILINC VԤ QԤLԤM SULTANI HÜSEYN BAYQARA 1405-ci ildԥ Ԥmir Teymurun vԥfatÕ nԥticԥsindԥ nԥhԥng bir imperiya da÷ÕlÕr. Teymurun övladlarÕna miras olaraq Mavԥraünnԥhrlԥ Xorasan çatÕr. Bu yerlԥrdԥ úahzadԥlԥr arasÕnda úiddԥtli mübarizԥ, taxt qov÷alarÕ baúlayÕr. Nԥhayԥt, ùahrux 1409-cu ildԥ taxta çÕxma÷a nail olur. O, Xora- sanÕ özünԥ alaraq, Mavԥraünnԥhri o÷lu Ulu÷bԥyԥ verir. 1447-ci ilin martÕnda ùahruxun vԥfat etmԥsilԥ hakimiyyԥt Ulu÷bԥyin ԥlinԥ keçir. Elm sahԥsindԥ bԥúԥriyyԥtin ԥn böyük zԥkalarÕndan biri olan Ulu÷bԥy dövlԥtin bütövülüyünü qoruya bilmir vԥ 1449-cu ildԥ öz o÷lu Ԥbdüllԥtif tԥrԥfindԥn vԥhúicԥsinԥ qԥtlԥ yetirilir. Lakin ata qatili özü dԥ yarÕm il sonra öldürülür vԥ onlarÕn paytaxtÕ Sԥmԥrqԥnd 1451-ci ildԥ MiranúahÕn nԥvԥsi Sultan Ԥbu Sԥidin ԥlinԥ keçir. Hԥmin dövrdԥ teymurilԥrin ikinci paytaxtÕ olan Heratda Baysunqu- run o÷lu Sultan Mԥhԥmmԥd hökmranlÕq edir. Lakin o da taleyin mԥúum cilvԥsi ilԥ yenԥ 1451-ci ildԥ qardaúÕ ԤbülqasÕm Babur tԥrԥfindԥn öldürü- lür. Babur 1452-ci ildԥ Herat taxtÕna hakim olur. Tam bu sÕrada türk ta- rixi sԥhnԥsinԥ Hüseyn Bayqara adlÕ yeni bir siyasi fiqur çÕxÕr. Bu, ԥliniz- dԥki kitabÕn müԥllifi Sultan Hüseyn BayqaradÕr. Lԥqԥbi Ԥbülqazi, tam adÕ Hüseyn bin Qiyasԥddin Mԥnsur bin Bay- qara olan Hüseyn Bayqara 1438-ci ildԥ Herat úԥhԥrindԥ dünyaya gԥlmiúdir. Valideynlԥri tԥrԥfdԥn Ԥmir Teymur vԥ Çingiz xan soyuna mԥnsub olan Hüseyn BayqaranÕn atasÕ Qiyasԥddin Mԥnsur beúinci nԥsildԥn Ԥmir Teymurun nԥvԥsi, anasÕ Firuzԥ bԥyim isԥ Sultan Hüseynin qÕzÕ, MiranúahÕn nԥvԥsidÕr. Hüseyn Bayqara 7 yaúÕna çatanda atasÕ vԥfat edir vԥ o, 14 yaúÕna qԥdԥr Heratda anasÕnÕn yanÕnda qalaraq buradakÕ mԥúhur Dövlԥtabad sarayÕnda yaxúÕ tԥhsil vԥ tԥrbiyԥ alÕr. Sonra anasÕnÕn mԥslԥhԥti ilԥ ԤbülqasÕm Baburun sarayÕnda xidmԥtԥ baúlayÕr. ԤbülqasÕm Baburla Sultan Ԥbusԥid arasÕnda münasibԥtlԥrin qԥrginliyi üzündԥn Hüseyn Bayqara saraydakÕ iúini buraxaraq 1454-cü ildԥ Sԥmԥrqԥndԥ Ԥbu Sԥidin yanÕna gԥlir, lakin burada bir sui-qԥsdԥ qarÕúdÕ÷Õ úübhԥsi ilԥ zindana salÕnÕr. Firuzԥ bԥyim Sԥmԥrqԥndԥ gԥlԥrԥk o÷lunu zindandan xilas edir. Hüseyn Bayqara bu dԥfԥ Mԥrvԥ gedib Ԥbu Sԥidin düúmԥni Muizԥddin Sԥncԥrin qullu÷una girir. Muizԥddin Sԥncԥr onun bacarÕq vԥ qabiliyyԥtinÕ yüksԥk qiymԥtlԥndirir, hԥtta qÕzÕ Bikԥ sultanÕ ona verir. Zԥhirԥddin Mԥhԥmmԥd Babur öz “Baburnamԥ”sindԥ Hüseyn Bayqa- ranÕ belԥ tԥsvir edir: “Çԥkik gözlü vԥ aslan boylu bir adamdÕ, belindԥn aúa÷ÕsÕ incԥ idi... Xoúrԥngli qÕrmÕzÕ vԥ yaúÕl ipԥk paltar, qara quzu 4 Sultan Hüseyn Bayqara * Divan dԥrisindԥn börk vԥ ya kalpak geyԥrdi. Bԥzԥn bayramlarda kiçik, sarÕ÷ÕnÕ yamyastÕ vԥ sԥliqԥsiz úԥkildԥ üç dԥfԥ dolayaraq va÷ lԥlԥyi taxÕb namaza gedԥrdi... Mԥfasil xԥstԥliyi üzündԥn namaz qÕlmaz, oruc da tutmazdÕ... ùücaԥtli vԥ cԥsur bir adam idi... Teymur bԥy nԥslindԥn Sultan Hüseyn Mirzԥ qԥdԥr qÕlÕnc çalan heç kim mԥlum deyildir”. 1 1457-ci ildԥ ԤbülqasÕm Babur vԥfat edir. Hüseyn Bayqara bir teymuri úahzadԥsi kimi Xorasan taxtÕna çÕxÕr. Ancaq Herat hökmdarÕ Ԥbu Sԥid 5 il ԥvvԥl onun yanÕnda xidmԥtԥ baúlayan bir gԥncin qÕsa müddԥt ԥrzindԥ taxt- tac sahibi olmasÕnÕ qԥbul edԥ bilmir, onun üzԥrinԥ ordu göndԥrir. Hüseyn Bayqara bu ordunu, sonra Sԥid ibn Türkmԥnin, daha sonra isԥ 1461-ci ildԥ Mahmud Mirzԥnin ordularÕnÕ yenԥrԥk Astarabad ԥyalԥtini hakimiyyԥti altÕ- na alÕr, 1464-cü ildԥ XorasanÕ bütünlüklԥ ԥlԥ keçirir. Ԥbu Sԥid Mirzԥnin 1468-ci ildԥ Qaraba÷ yaxÕnlarÕnda A÷qoyunlu hökmdarÕ Uzun Hԥsԥnlԥ sa- vaúda mԥ÷lubiyyԥti vԥ qÕsa bir müddԥt sonra ölmԥsi nԥticԥsindԥ 1469-cu ilin martÕnda Herat taxtÕna çÕxÕr. Ancaq az keçmԥdԥn Ԥbu Sԥidin o÷lu Mԥ- hԥmmԥd Mirzԥ HeratÕ ondan geri alÕr. Hüseyn Bayqara bu dԥfԥ 800 nԥfԥrlik seçmԥ bir dԥstԥ ilԥ gecԥ qԥfildԥn Herata basqÕn edir. Mԥhԥmmԥd Mirzԥnin sarayÕ ԥlԥ keçirilir, özü isԥ öldürülür. Hԥmin il Xarԥzmi dԥ öz hakimiyyԥti altÕna alan Sultan Hüseyn Bayraqa Mavԥraünnԥhrin, XorasanÕn vԥ HeratÕn yeganԥ hakimi olur. Belԥliklԥ, onun torpaqlarÕ úԥrqdԥ Bԥlx, qԥrbdԥ Bistam vԥ Dam÷an, úimalda Xarԥzm, cԥnubda Qԥndԥhar vԥ Sistan ԥtrafÕna qԥdԥr uzanÕr. Hüseyn Bayqara bu böyük ölkԥdԥ 40 ilԥ yaxÕn sԥltԥnԥt sürür. Zԥhirԥddin Mԥhԥmmԥd Baburun “Baburnamԥ” ԥsԥrindԥ verdiyi mԥlumata görԥ, Hüseyn BayqaranÕn 14 o÷lu, 11 qÕzÕ olmuúdur. Bԥlx valisi olan böyük o÷lu Bԥdiüzzaman Mirzԥ 1490-cÕ ildԥ atasÕna qarúÕ üsyan edir. Hüseyn Bayqara bu üsyanÕ yatÕrsa da, ata-o÷ul arasÕndakÕ gԥrginlik uzun illԥr sürür. Digԥr o÷ullarÕ Ԥbülmöhsün vԥ Müzԥffԥr Hüseyn dԥ bir neçԥ dԥfԥ ona qarúÕ üsyan edirlԥr. 1500-cü ildԥn sonra Türküstana hakim olan özbԥklԥr ùeybani xanÕn baúçÕlÕ÷Õ altÕnda Xarԥzm dolaylarÕnda Ceyhunu aúaraq Herat üzԥrindԥ hücumlar edirlԥr. Hüseyn Bayqara 1506-cÕ ildԥ güclü bir ordu ilԥ onlara qarúÕ sԥfԥrԥ çÕxÕr, yürüú zamanÕ Baba-ølahi adlÕ yerԥ çatmamÕú may ayÕnÕn 4-dԥ 68 yaúÕnda ikԥn ölür vԥ hԥlԥ sa÷lÕ÷Õnda özü üçün bir mԥdrԥsԥnin hԥyԥtindԥ inúa etdirdiyi Qübbeyi-aliyyԥ türbԥsindԥ dԥfn olunur 2 . Ulu Ԥmir Teymur soyunun son böyük hükmdarlarÕndan biri olan Hü- seyn Bayqara tarixԥ qÕlÕncÕ qԥlԥmindԥn kԥskin, qԥlԥmi qÕlÕncÕndan iti bir 1 Baburname. Ankara, 1985, s. 252-253. (Rԥúid Rԥhmԥti AratÕn tԥrcümԥsi). 2 Ȼɚɛɭɪ-ɧɚɦɟ. Ɍɚɲɤɟɧɬ, 1958, ɫɬɪ 212. (Mixail Salyenin tԥrcümԥsi). Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|