Microsoft Word Sultan Huseyn Bayqara+
Sultan Hüseyn Bayqara * Divan
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
11 Sultan Hüseyn Bayqara * Divan EúqdΩn gΩldi mΩnim baúÕma onca sΩ’b hal, Kim onu FΩrhad ilΩ MΩcnun belΩ etmΩz xΩyal... Eúq zülmündΩn ΩgΩr FΩrhadü MΩcnun öldülΩr, MΩndΩ hΩr dΩmdir ölüm, mΩn tΩk olar mΩzlum imΩs... Eúq atԥúi içindԥ yanan úair Mԥcnunun ondan bir qÕ÷ÕlcÕm aldÕ÷ÕnÕ vԥ bu zaman ԥl-aya÷ÕnÕ yandÕrdÕ÷ÕnÕ, Vamiqlԥ FԥrhadÕn da hadisԥdԥn heyrԥtԥ düúdüklԥrini fԥxrlԥ yazÕr: Eúqim odundan, gΩlib MΩcnun bir uçqun istΩdi, Al dedim, sun÷ac Ωlin baúdan aya÷Õn örtΩdi. Çün eúitdi Vamiqü FΩrhad MΩcnun köymΩsin, GΩlibΩn görgΩc iki, heyrΩt olarÕ çürkΩdi. ArtÕq bundan sonra Mԥcnuna dԥrs vermԥyin növbԥsi çatÕr, úair özünün eúqdԥ daha üstün oldu÷unu vur÷ulayÕr, Mԥcnun eúqdԥ öz ustadÕnÕ tanÕmalÕ, gerçԥk divanԥliyi mԥhz ondan öyrԥnmԥlidir: Eúq ara MΩcnunu derΩm kim, özümΩ oxúadam, Huúunu zail qÕlÕb, divanΩliyi örgΩdΩm... Eúq ara MΩcnun Hüseyni birlΩ qÕlmaz bΩhs kim, NΩ özü var onca, nΩ yarÕ onun yarÕnca var... Özünü eúqdԥ Mԥcnundan üstün görmԥk bütün divan úairlԥrindԥ müúahidԥ olunur. Bunun ԥn gözԥl örnԥklԥri Füzulidԥdir. Onlar çox mԥúhur oldu÷u üçün biz burada Mԥxdumquludan bir nümunԥ vermԥk istԥyirik. ùair yazÕr: Eúqim vardÕr MΩcnundan altmÕú kΩrΩ ziyada, QÕrx il qüvvΩtim vardÕr dΩrs demΩyΩ FΩrhada 1 . Hüseyn Bayqarada yarÕn köyü, aúiqin bu köyԥ getmԥsi, ah-fԥ÷an etmԥsi, köyün itlԥri ilԥ ba÷lÕ úikayԥtԥr çox qabarÕqdÕr. Bizim ԥdԥbiy- yatúünaslÕqda köy mԥsԥlԥsi bilԥrԥkdԥn dolaúdÕrÕlmÕú, ԥdԥbi dilimizdԥ olmayan bu söz ku/kuy úԥklindԥ verilmiú, yer-filan úԥklindԥ izah edilmiúdir. Halbuki köy türkcԥ do÷rudan do÷ruya kԥnd demԥkdir, ancaq vaxtilԥ türk sözündԥn qorxuldu÷u üçün onu kuy kimi vermԥk daha münasib görülmüúdür. Bunu ԥruzun tԥlԥbi ilԥ sözün tԥrkibindԥki vav 1 Mԥxdumqulu Fԥraqi. Seçilmiú ԥsԥrlԥri. BakÕ, 2010, s. 390. (Nԥúrԥ hazÕrlayan: Ramiz Ԥskԥr). 12 Sultan Hüseyn Bayqara * Divan hԥrfinin uzadÕlmasÕ kimi izah etmԥk tԥúԥbbüsünü bԥlkԥ dԥ qԥbul etmԥk olar. O zaman mԥnasÕ niyԥ do÷ru açÕqlanmamÕúdÕr? Mԥn sanmÕram ki, bizim alimlԥr sözün ԥsil mԥnasÕnÕ bimԥmiúlԥr. Bayqaradan misallar: Ey könül, ol bivΩfa köyündΩ mΩskΩn eylΩgil, Zar a÷la, úΩrh edib halÕmÕ úivΩn eylΩgil... Yar köyündΩn ötΩndΩ görkΩzΩr bu zar mΩks, Söz desΩ dΩxi cΩvabÕnda qÕlar bisyar mΩks... øtlΩrinΩ tö’mΩ olar deb Hüseyni qoydu üz, Ol sΩnΩm köyünΩ üryan cismü ΩfgarÕ bilΩ... KöyündΩ itlΩr onun kim, çÕxdÕ hΩr yan müxtΩlif, TilbΩ könlüm guya kim, onda oldu mütΩkif. BayqaranÕn qԥzԥllԥrinԥ dԥrin bir lirizm, axÕcÕlÕq vԥ lԥtafԥt hakimdir. Bu üç keyfiyyԥt birlԥúincԥ vԥ bütün qԥzԥl vahid bir mövzuya köklԥnincԥ, dadÕna doyum olmayan nümunԥlԥr meydana çÕxÕr: Oda yandÕr sΩrvini ol qΩddi-rΩ’na olmasa, YelΩ vergil gülü ol rüxsari-ziba olmasa. SΩrv birlΩ gül tamaúasÕna meylim yox dürur, Ba÷ ara ol sΩrvi-gülruxdan tamaúa olmasa. NiyΩ saplar çΩkdi müjgandan, ΩgΩr can mülkünΩ GözlΩrinin meyli hΩr dΩm qΩtlü ya÷ma olmasa. Bԥzi beytlԥrindԥ qurdu÷u tԥzadlarla, iúlԥtdiyi poetik fiqurlarÕn kömԥyi ilԥ Sultan Hüseyn Bayqara çox orijinal tapÕntÕlara imza atÕr. Mԥsԥlԥn, canÕnÕn alÕnaca÷Õ ilԥ hԥdԥlԥnԥn aúiq sevgilisinԥ deyir ki, onsuz da bu fԥraqÕn cԥbrindԥn onda can qalmamÕúdÕr: Dudi-hicrindΩn qaraldÕ beytül-hΩzanÕm mΩnim, Seyli-Ωúkim birlΩ hΩm yumruldu viranÕm mΩnim. HΩr zaman qorxuzma kim, canÕnÕ alam cΩbr ilΩ, Al, fΩraqÕn cΩbrindΩn qalar isΩ canÕm mΩnim. “Xԥcil” rԥdifli qԥzԥldԥ úair cԥnnԥtin yar köyündԥn, lalԥ-reyhanÕn yar rԥúkindԥn, divaneyi-üryan olan gerçԥk aúiqin huú ԥhli Mԥcnundan utanÕb 13 Sultan Hüseyn Bayqara * Divan xԥcalԥt çԥkdiyini bildirir. Bu qԥzԥldԥ dal÷alanan vԥ hԥr úeyi yÕxan tufanÕn isԥ aúiqin seyli-siriúkindԥn utanaraq yenidԥn sakitlԥúib torpaq ara girdiyini görürük: GülúΩn köyündΩn, ey can, rövzeyi-rizvan xΩcil, Üzü xΩttin rΩúkindΩn hΩm lalΩ, hΩm reyhan xΩcil. Övc gΩr tutdu, niyΩ girdi yenΩ topraq ara, Olmayan olsa siriúkim bΩhrindΩn tufan xΩcil... Eúq dΩúti üzrΩ MΩcnundan uyalsam, eybi yox, Gah olur huú ΩhlindΩn divaneyi-üryan xΩcil. Sultan Hüseyn BayqaranÕn sԥnԥtkarlÕq xüsusiyyԥtlԥri barԥdԥ çox danÕúma÷a ehtiyac yoxdur. Oxucular özlԥri bu poeziyanÕn gözԥlliklԥrini hԥr beytdԥ, hԥr qԥzԥldԥ açÕq-aydÕn görԥcԥklԥr. Sultan Hüseyn Bayqara dastanlaúan bir úairdir. Xalq arasÕnda ona Sultansöyün deyilir. Orta Asiyada, özԥlliklԥ dԥ Türkmԥnistanda onun hԥyatÕ, dahi úair Ԥliúir Nԥvai ilԥ sarsÕlmaz dostlu÷u haqqÕnda çoxlu rԥvayԥtlԥr, dastanlar dolaúÕr. BunlarÕn bir qismi ölkԥnin müxtԥlif rayon vԥ kԥndlԥrindԥn top- lanmÕúdÕr vԥ hazÕrda Türkmԥnistan Elmlԥr AkademiyasÕnÕn Milli Ԥlyazmalar ønstitutunun xԥzinԥsindԥ qorunur. ønstitutun ԥmԥkdaúlarÕ bu materiallar ԥsasÕnda «Mirԥli», «Mirԥli hԥm Sultansöyün», «Mirԥli vԥ Sultansöyün» adlÕ üç kitab nԥúr etdirmiúlԥr 1 . Bundan baúqa, hԥmin möv- zuda mԥúhur dastançÕ Qurd Yaqubun vԥ onun úagirdi Hԥzrԥt CarÕyevin ifasÕnda “Gülfam” adlÕ bir dastan da lentԥ alÕnmÕúdÕr 2 . Bu ԥsԥrin ana sujet xԥtti tԥxminԥn bu mԥzmundadÕr: Ԥliúir gԥncliyindԥ Gül adlÕ bir qÕzÕ, qÕz da onu sevir. Sultansöyün tԥsadüfԥn hԥmin qÕzÕ görüb ona aúiq olur vԥ Ԥliúiri elçiliyԥ göndԥrir. QÕz dԥrddԥn ölür, iki dost da bundan ömür boyu xԥcalԥt çԥkirlԥr. Bu dastanda Sultan Hüseyn BayqaranÕn divanÕnda olmayan «DadÕ, hey», «Sԥrv a÷acÕ», «AyrÕldÕm», «Getdi», «Daú qaldÕ» kimi úeirlԥr yer alÕr. Mԥúhur úԥrqúünas A.A.Semyonov bir mԥqalԥsindԥ vaxtilԥ Daúkԥnd bazarÕndan Mirxondun «Rövzԥt üs-sԥfa» ԥsԥrinin bir ԥlyazmasÕnÕ satÕn alÕndÕ÷ÕnÕ, orada Mirԥli ilԥ Sultan Hüseyn haqqÕnda hekayԥlԥrin oldu÷unu yazÕr 3 . Buradan belԥ anlaúÕlÕr ki, bu iki 1 Ɇɵɪɚɥɵ. Ⱥɲɝɚɛɚɬ, Ɍԛɪɤɦɟɧɞԧɜɥɟɬɧɟɲɢɪ, 1948; Ɇɵɪɚɥɵ ɯɟɦ ɋɨɥɬɚɧɫԧɣԛɧ (ɞɟɫɫɚɧ). Ⱥɲɝɚɛɚɬ, 1992; Ɇɵɪɚɥɵ ɜɟ ɋɨɥɬɚɧɫԧɣԛɧ (ɪɨɜɚɹɬɥɚɪ). Ⱥɲɝɚɛɚɬ, 1994. 2 Soltan Hüseýin Baýgara. Divan. Aúqabat, 2005 3 ɋɟɦɟɧɨɜ Ⱥ.Ⱥ. ɉɟɪɫɢɞɫɤɚɹ ɇɨɜɟɥɥɚ ɨ Ɇɢɪ-Ⱥɥɢ-ɒɢɪɟ «ɇɟɜɨɢ». Ȼɸɥɟɬɟɧɶ, ɋɪɟɞɧɟ-Ⱥɡɢɚɬɫɤɨɝɨ Ƚɨɫɭɧɢɜɟɪɫɢɬɟɬɚ, ȼɵɩ. 13, Ɍɚɲɤɟɧɬ, 1926, 177-185 ɫɬɪ. Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|