Microsoft Word S?xsiyy?tl?r W-2003 formatted new doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- 7 - Ziyalı mühiti! 1994-cü ildə Azərbaycan Uni- versiteti nəzdində yaradılmış Şərq-Qərb Tədqiqat Mərkəzi əslində məhz bu missiyanı yerinə yetirirdi. Yaxşı yadımdadır, bir dəfə akademiklərdən biri çı- xış edib Azərbaycan Universitetinin rəhbərliyinə, “şəxsən mənə” belə bir mənəvi-intellektual mühitin, yaradıcı düşüncə mərkəzinin təşkili üçün minnətdar- lığını bildirirdi. Mən isə cavabında dedim ki, əslində mən sizə minnətdar olmalıyam, çünki bu mühitə ha- mıdan çox mənim ehtiyacım var. Mən olsa-olsa bu görüşlərin baş tutması üçün maddi şərait yaradıram. Amma onun hərəkətverici qüvvəsi, intellektual mühitin real daşıyıcıları sizsiniz... Ziyalı mühiti olmasa, ayrı-ayrı şəxsiyyətlər nə qədər böyük düha sahibi olsalar da, nə qədər böyük əzm göstərsələr də cəmiyyətin ideya sükanını yön- ləndirə bilməzlər. - 8 - İntellektual ünsiyyətin dostluq məqamı “Dostu dar gündə sınayarlar”, – deyib ataları- mız. Amma dost dediyin nədir, sınağa çəkdiyin nə? Yaxud əvvəl gərək dostun ola ki, çətin işə gedəndə məhz onu seçəsən. Bütün paradoks bundan ibarətdir ki, dar gündə sınamaq artıq gec olur. Şərqdə necə ki, məhəbbət reallığın fövqünə qaldırılaraq ancaq onun ifrat, birtərəfli təzahürü ki- mi tərənnüm olunur, eləcə də dostluğun şərtləri həd- dindən artıq ağırlaşdırılır və reallığın fövqünə qaldı- rılır. Əslində isə dostluq da, məhəbbət də iki kənar hal, qütb arasında olduqca müxtəlif rənglər qamma- sını, bütöv spektri əhatə edən konkret təzahürlərdir. İnsanın mənəvi aləmi ağıl və ehtirası bir kom- ponent kimi ehtiva edir. Müxtəlif insanlarda onların səviyyəsi müxtəlif olduğu kimi, nisbəti də müxtə- lifdir. Bir adamın başqasına münasibətində də ağıl və ya hissin ön plana keçməsi fərdi məsələdir. Am- ma Şərqin məhəbbət konsepsiyalarında ağıl kompo- nenti sıfıra endirilir və insan ancaq müəyyən bir his- sin əsirinə çevrilir. Dostluq da ünsiyyətdən, yoldaşlıqdan, iş birli- yindən, simpatiyadan, qarşılıqlı hörmətdən, fikirlə- - 9 - rin, zövqlərin, əqidənin və s. uyğunluğundan ayrıla- raq nə isə mütləq bir şey kimi dəyərləndirilir. Bir insanın digər insana mütləq inamı, etibarı, mütləq simpatiyası, mütləq sədaqəti, mütləq qayğısı, müt- ləq səxavəti; bir sözlə, başqasını özündən əziz, özündən uca tutmaq, özündən öncə onu düşünmək, onun yolunda canından keçmək və s.və s. keyfiy- yətlər hamısı reallığın özündən daha çox, onun ifrat vəziyyətidir. Bəs reallıq necədir? Mütləqə yaxın təzahürlər tək-tək hallarda rast gəlinir və bunlar tarixdə, hafi- zələrdə məhz xüsusi, əlahiddə bir hal kimi qalır. Biz isə reallıq dedikdə daha çox dərəcədə əksəriyyəti, orta statistik insanı nəzərdə tuturuq. İnsan tək yaşaya bilməz. O, cəmiyyətin bir üzvüdür. Oxumaq, təhsil almaq üçün, müəyyən bir iş görmək üçün başqaları ilə birlikdə fəaliyyət gös- - 10 - tərir. Bu başqalarının kimliyi adətən təsadüfi olur. Hələ lap uşaqlıqdan baxçada kimlərlə birlikdə ol- maq, məktəbdə hansı sinfə düşmək və kimlərlə bir sinifdə oxumaq, universitetdə tələbə yoldaşları, ya- şadığı məhəllədə qonşular, işlədiyi yerdə iş yoldaş- ları və s.-lə ünsiyyət ictimai həyatın zəruri şərtlə- ridir. Amma bu böyük kollektivlər içərisində kim- lərlə isə daha yaxın iş birliyi yaranır ki, bu da yenə çox vaxt bizim seçimimizdən asılı olmayıb, daha çox şəraitin, situasiyanın bizə təlqin etdiyi əlaqələr- dir. Məsələn, tələbə yoldaşları içərisində kiminlə isə həm də qonşu olmaq və ya valideynlərin tanışlığı, nəqliyyat marşrutunun üst-üstə düşməsi – bütün bunlar təsadüflərdir. Amma məhz bu sıx əlaqələr ya rəqabət, ya da dostluq üçün əsas olur. Yoxsa kim isə özünün müəyyənləşdirdiyi meyarlar əsasında qapı- qapı düşüb özünə dost axtarmır. Mühitin, şəraitin təlqin etdiyi yoldaşlıq o adamlarda dostluğa çevrilir ki, onların dostluq haq- qındakı təsəvvürləri insani ləyaqətin tərkib hissəsi kimi, düşünülmüş surətdə bu yoldaşlığın üzərinə gə- lir. Yəni sədaqət, etibar və s. keyfiyyətlərin insanın öz təbiətində öncədən olması bu keyfiyyətlərin kimə isə münasibətdə də təzahür etməsinə səbəb olur. Bir insan başqasını özünə dost hesab etməyə başlayır və onu heç düz-əməlli tanımadan, sınaqdan çıxarma- dan, onunla “bir pud duz yemədən” öz rəftarını və münasibətini məhz bu prinsiplər üzərində qurur. Psixologiyada buna “köklənmə” (установка) deyir- - 11 - lər. Qarşı tərəf də özünə olan diqqəti, etibarı və qay- ğını hiss edərək, əgər öncədən həmin keyfiyyətlərə malikdirsə, adekvat addımlar atır. Lakin çox az hal- larda hər iki adamın dostluq haqqında təsəvvürləri və şəxsi əxlaqi keyfiyyətləri yüksək mənəvi tələbat səviyyəsində olur. Əksər hallarda tərəflərdən biri öncədən dostluğa köklənməklə, özünü bu dostluğa inandırmaqla birtərəfli qaydada addımlar atır. Qarşı tərəf buna ancaq öz səviyyəsinə uyğun şəkildə ca- vab verə bilir. Kant deyəndə ki, dostluq – ideyadır, tamamilə haqlıdır. Sadəcə olaraq, heç bir real dostluq “dostluq” ideyasına tam mütabiq deyil. Kant dost- luğu özünə sevgi ilə başqasına sevginin dialek- tikasından hasil edir. Kanta görə, dostluq mü- nasibətlərində “özünə sevgi qarşılıqlı sevgi ideya- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|