Microsoft Word S?xsiyy?tl?r W-2003 formatted new doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- 25 - sindən çıxış etməklə heç vaxt milli özünüdərk sə- viyyəsinə yüksələ bilməzdik. Qərb fəlsəfəsini və ya rus və sovet fəlsəfi fikrini bilmək, öyrənmək, əl- bəttə, lazım idi. Lakin bu sahədəki nəzəri irsi mə- nimsəmək, ümumiləşdirmək və gələcək nəsillərə çatdırmaq vəzifəsinin milli-mənəvi məsuliyyəti da- ha çox dərəcədə bir ingilisin, almanın, ya da bir rus- sovet tədqiqatçısının üzərinə düşürdü. Təbii ki, bu istiqamətdə tədqiqatçılar aparmaq və bu elmi-nəzəri irsi inkişaf etdirmək sahəsində Qərb filosoflarının şansı daha çox idi. Marksizm fəlsəfəsi də əslində klassik Qərb fəlsəfi fikrinin üzərində qurulmuşdu və bir sovet filosofu kimi Heydər Hüseynovun qarşı- sında hər hansı bir başqa nəzəriyyəni deyil, məhz marksizmi və onun ideya-nəzəri qaynaqlarını tədqiq etmək vəzifəsi qoyulmuşdu. Lakin bu sahədə Mosk- vadakı həmkarlarından səviyyəcə geri qalmadığını dəfələrlə sübut edən Heydər Hüseynov həm də bir azərbaycanlı olduğunu və bu baxımdan qarşısında duran mənəvi məsuliyyəti də unuda bilmirdi. Ona görə də, öz sələflərimizin dünyagörüşünü, fəlsəfi və ictimai-siyasi irsini öyrənmək və yeni nəslə çatdır- maq, bu irsi ümumbəşəri fəlsəfi fikir kontekstində nəzərdən keçirməklə söz sahibi olduğumuz məqam- ları üzə çıxarmaq missiyasını da öz üzərinə götür- müşdü. Heydər Hüseynov dünyaya milli və ümum- bəşəri fikrin vəhdəti prizmasından baxırdı. Və nə qədər təəccüblü olsa da, görünür özündən asılı ol- - 26 - mayaraq, daxildən gələn bir hökmlə millilik kompa- nenti üstünlük təşkil edirdi. Burada başqa bir məqama da diqqət yetirmək yerinə düşərdi. Milli-fəlsəfi fikrin spesifikası çox vaxt düzgün anlaşılmadığından bəzilərinə Şərq-İs- lam fəlsəfi fikrinin, o cümlədən orta əsr Azərbaycan filosoflarının əsərlərinin ərəbcədən tərcüməsi və şərhi daha önəmli və daha elmi görünür. Düzdür, o dövrün fəlsəfi traktatları əsasən antik fəlsəfədən qaynaqlandığından, fəlsəfi terminologiya baxımın- dan daha mükəmməl səciyyə daşıyır. Lakin ya islam fəlsəfəsini, ya da Aristotelə əsaslanan peripatetiklə- rin yazdıqlarını rəhbər tutan orta əsr filosoflarımız millilikdən daha çox ümumbəşərilik mövqeyindən çıxış edirdilər. Həqiqi milli fikir isə daha çox şifahi xalq ədəbiyyatında, ədəbi-bədii əsərlərdə öz əksini tapırdı. Buna görə də Heydər Hüseynov, bir tərəf- dən, qədim dövrlərdən üzü bəri peşəkar Azərbaycan filosoflarının elmi-nəzəri irsinin, ölkəmizdə yayıl- mış və ictimai şüurda geniş iz buraxmış fəlsəfi cərə- yanların üzə çıxarılması, tədqiq edilməsi və yeni nəslə çatdırılması istiqamətində görülən işlərinə əsasını qoyur və bu işləri təşkilatlandırırdısa, digər tərəfdən, böyük şairlərimizin, yazıçılarımızın əsərlə- rini fəlsəfi fikir prizmasından keçirərək dəyərləndir- mək, tarixçi, dilçi və ədəbiyyatşünas alimlərimizin, dövlət qulluğunda çalışan ziyalılarımızın fikirlərinin əsas fəlsəfi qayəsini və ideya yönümünü açmaq və bütün bu istiqamətlərdə hərtərəfli və sistemli tədqi- - 27 - qatlar aparılması üçün zəmin hazırlamaq missiyasını öz üzərinə götürmüşdü. Sonrakı dövrlərdə məhz Heydər Hüseynovun bu missiyasının davamı olaraq Nizaminin, Füzulinin, A.Bakıxanovun, M.F.Axun- dovun, Həsən bəy Zərdabinin və s. görkəmli Azər- baycan mütəfəkkirlərinin yaradıcılığı fəlsəfi müstə- vidə tədqiq edilmiş, bu mövzularda çoxlu disserta- siya işləri, məqalələr və monoqrafiyalar yazılmışdır. Lakin hər bir işin əsasını qoymaq və yol göstərmək daha çətin və daha şərəflidir. Bütün bu şərəf çə- ləngləri Heydər Hüseynova qismət olmuş, onun acı taleyini zinətləndirmişdir. Belə bir fikir geniş yayılmışdır ki, guya Hey- dər Hüseynovun bolşevik repressiyasına məruz qal- masına səbəb onun «Azərbaycanda XIX əsr ictimai- fəlsəfi fikir tarixindən» adlı son əsərində fəsillərin birinə Şeyx Şamil haqqında deyilmiş bir fikri iqtibas seçməsi və ümumiyyətlə, Şeyx Şamil hərəkatına və onun ideyalarına müsbət münasibət bəsləməsi ol- muşdur. Həqiqətən də, Mircəfər Bağırovun və onun təsiri ilə digər tənqidçilərin kitaba hücumları aşkar şəkildə məhz bu məsələ ilə əlaqələndirilmişdir. La- kin doğrudanmı təzyiqlərin əsl səbəbi məhz bu aş- kar ifadə olunan «şamilpərəstlik» günahından ibarət idi? Heydər Hüseynovun geniş və hərtərəfli icti- mai-siyasi və maarifçilik fəaliyyətini diqqətlə izlə- yərək belə qənaətə gəlmək mümkündür ki, Stalin mükafatına layiq görülmüş və guya Moskvanın dəs- - 28 - təyini qazanmış və yalnız yerli hakimiyyət və yerli ictimai fikir tərəfindən Azərbaycana bilavasitə dəxli olmayan, Heydər Hüseynovun fəaliyyət sferası ilə əlaqəsi bir olmayan bir ideya, özü də hələ yüz ilə əvvəl Mirzə Kazım bəy tərəfindən söylənərək Ru- siya mətbuatında çap olunmuş bir ideya səbəb yox, ancaq bəhanə ola bilərdi. Və bu bəhanə məhz Mosk- vanın xoşuna gəlməyən həqiqi səbəblərdən yayın- dırmaq vasitəsi idi. SSRİ dağıldıqdan sonra, bolşevizm ideologi- yasının və ideya-siyasi repressiyaların həqiqi ma- hiyyəti və səbəbləri daha çox dərəcədə aydınlaş- dıqdan sonra tam qətiyyətlə demək mümkündür ki, Heydər Hüseynovun nəinki bir cümləsi və ya Şeyx Şamilə münasibəti, hətta onun bütövlükdə bu son monoqrafiyası və bütövlükdə ictimai-siyasi fəaliy- yəti Moskvanın xoşuna gəlməmişdi və heç vaxt gələ bilməzdi. Məsələ burasındadır ki, Heydər Hüseynov sa- dəcə bir tədqiqatçı deyildi. O, Azərbaycanda ümu- mən ictimai və humanitar elmlərin başında duran və onlara tematik, ideoloji və metodoloji yön verən bir şəxsiyyət idi. Azərbaycanda gələcək tədqiqatların istiqaməti və dərsliklərin məzmunu onun dünyagö- rüşündən, onun mövqeyindən çox asılı idi. Və bu mövqe Moskva üçün təhlükəli həddə gəlib çatmışdı. Heydər Hüseynov müttəfiq respublikalara verilmiş şərti, nisbi müstəqillik hüdudları çoxdan keçmiş və marksist ideologiyasının pozitiv məqamlarına isti- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|