Microsoft Word S?xsiyy?tl?r W-2003 formatted new doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- 29 - nad etməklə milli şüurun və milli mədəniyyətin inkişafı naminə imperiyanın yol verə biləcəyindən qat-qat çox işlər görmüşdü. Doğrudan da, 40-cı il- lərdə respublikamızda ictimai elmlərin, ictimai-siya- si fikrin, humanitar düşüncənin inkişaf tempi və vüsəti heyrətamiz dərəcədə yüksək idi ki, bu da re- pressiya dönəmi üçün bir paradoksallıq və metamar- foza sayıla bilərdi. Heydər Hüseynovun bütövlükdə və tamamilə xalqa məhəbbətdən və xalqa xidmətdən ibarət olan fəaliyyətini izlədikcə onun təkcə əsərlərinin yox, həm də əməli işlərinin qayəsini və ana xəttini təşkil edən milli mündəricəni, milli məfkurəni, həm də sadəcə şüarçılıq kimi deyil, çeşidli əməli fəaliyyətdə ifadəsini tapan və artıq bar verən bir məfkurəni necə sezməmək olardı? Təkcə elə axırıncı monoqrafiyaya salsaq buna neçə-neçə sitat tapmaq olar. «XIX əsrdə Azərbaycanda sosial-iqtisadi vəziyyət» adlanan bi- rinci fəsildə Heydər Hüseynov Azərbaycanın bölün- məsi məsələsinə öz münasibətini bildirir. Stalindən və M.Bağırovdan sonrakı, nisbətən rahat dövrlərdə Azərbaycan tarixçilərinin yazdıqlarından fərqli ola- raq Heydər Hüseynov repressiyanın bu ağır illərində belə Şimali Azərbaycanın Rusiyaya birləşdirilməsi- ni bir xoşbəxtlik kimi deyil, nisbətən «az ziyan» kimi təqdim edir, hadisəyə Rusiyanın müstəmləkə- çilik siyasəti kontekstində yanaşır. Heydər Hüsey- nov yazırdı: «Şimali Azərbaycan çarizmin müstəm- ləkəsinə çevrildi. Azərbaycanın zəhmətkeş kütlələri - 30 - ikiqat zülmə məruz qaldılar; bir tərəfdən yerli feo- dallar, digər tərəfdən çar hökuməti tərəfindən istis- mar olundular. Çarizm Azərbaycana özünün müs- təmləkəsi kimi baxmaqla, onu inkişaf edən Rus ka- pitalist sənayesinin aqrar əlavəsinə çevirdi. Bundan əlavə, Rus çarizmi Azərbaycanda xalqın milli mə- dəniyyətinin inkişafına çəpər çəkməyə başlayırdı». 1 Şərhə ehtiyac yoxdur. Sonrakı rahat dövrlərdə bu mövzuya toxunub Azərbaycanın ikiyə bölünmə- sindən, Rusiyanın müstəmləkəçilik siyasətindən da- nışanlar, hətta sənətçilər və şairlər belə, disident hesab olunur və az qala qəhrəmanlaşdırılırdılarsa, Stalinin sağlığında bunu rəsmi dairələrdə deməyə cəsarət tapan, yazıb Moskvaya göndərən bir dövlət adamı, marksist-leninçi ideologiyanın rəsmi təmsil- çisi necə bir cəsarət sahibi, necə bir qəhrəman olma- lı idi? Bir daha təkrar edirik ki, Heydər Hüseynov bu mövzuda sadəcə esse yazmır, deklomasiya de- mir, rəsmi ideologiyanın özünü, bütövlükdə rəsmi ictimai şüuru bu səmtə yönəltməyə çalışır və bu sahədə əməli iş görürdü. Çarizmin imkan vermədiyi milli mədəniyyətin inkişafına Sovet imperiyası döv- ründə nail olmağa çalışırdı. Heydər Hüseynovun nə kimi bir əqidə sahibi olduğunu dərk etmək üçün onun Mirzə Kazım bəy- dən iqtibas gətirdiyi və epiqraf verdiyi bir fikrə nə- 1 Гейдар Гусейнов. Из истории общественной и философской мысли в Азербайджане ХIХ века. Б., 1949, стр.34. - 31 - zər salaq: «Qərb öz siyasəti ilə Asiyada maarifi bər- qərar edə bilməz… Ölkəni dəyişdirənlər həmin öl- kədə doğulmuşlar sırasından çıxmalıdır». 1 – Bu günün özü üçün nə dərəcədə aktualdır! Yaxud Mir- zə Kazım bəydən başqa bir iqtibas (Heydər Hüsey- nova basqılar üçün «səbəb» olmuş həmin başı bəlalı fikir): «Şamilin adında tarixlik və vətənpərvərlik siqlətli fikirlər gizlənir. O qəhrəmandır – qəhrəman- lar yetişdirən bir qəhrəman!». 2 Mirzə Kazım bəyin yaradıcılığını və ideya dünyasını araşdıran Heydər Hüseynov onun məhz milli vətənpərvərliklə, milli azadlıq hərəkatı ilə bağlı fikirlərini ön plana çəkir, bununla da, böyük şərqşünas alim və mütəfəkkir Mirzə Kazım bəyin xristianlığı qəbul edərək çar Ru- siyasına xidmət etmiş kosmopolit obrazına yeni bu- caq altında, başqa rakursda nəzər salır və görüntü- nün arxasında əsl mahiyyəti üzə çıxarır. Mirzə Kazım bəy öz milli hissiyyatını Şeyx Şamil haq- qında yazdığı əsərində, Şamilə və onun rəhbərliyi ilə həyata keçirilən milli azadlıq hərəkatına münasi- bətində biruzə verdiyi kimi, Heydər Hüseynov da özünün aşkar şəkildə deyə bilmədiklərini Mirzə Ka- zım bəyin yazdıqlarına münasibətdə büruzə verir. Burada Mirzə Kazım bəy və Heydər Hüseynovun taleləri arasındakı oxşarlıq da diqqəti cəlb edir. Sinəsinə xaç asmış Mirzə Kazım bəy çar Rusiyasın- da imperiya siyasəti və senzurası baryerini keçdiyi 1 Göstərilən əsər, səh.182. 2 Yenə orada, səh. 230. - 32 - kimi, döş cibində partbilet gəzdirən Heydər Hüsey- nov da kommunist ideologiyasının və Rus şoviniz- minin qoyduğu məhdudiyyətlərə rəğmən qəlbinin dərinliyində olanları gizlətmir. Əslində Heydər Hü- seynov öz əsərində tərənnüm etdiyi Abbasqulu ağa Bakıxanov, Mirzə Kazım bəy, Mirzə Fətəli Axun- dov kimi görkəmli şəxsiyyətlərin Rusiya dövlətinə rəsmi xidmətdə olmaq və burada yüksək rütbələr daşımaqla yanaşı, iki daşın arasında millətinə xid- mət etmək təcrübəsini öz həyat yolu üçün də nü- munə seçir. Azərbaycan KP MK-nın Partiya Tarixi İnstitutunun direktoru ola-ola daha çox dərəcədə Bəhmənyardan, Nizamidən, Şəbüstəridən, Füzuli- dən, Mirzə Şəfi Vazehdən yazır, milli-fəlsəfi fikrin və milli ədəbiyyatın inkişafı naminə titanik əmək sərf edir. Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasında ictimai elmlərə marksizm-leninizm təliminin bir nü- muyəndəsi olaraq rəhbər təyin edildiyi halda, Aka- demiya üçün açılmış imkanlar çərçivəsində milli tariximizin, ədəbiyyatımızın, dilçiliyin və nəhayət, milli-ictimai fikrin və fəlsəfi fikir tarixinin tədqiqi və təbliği sahəsində misilsiz xidmətlər göstərir. Belə geniş profilli fəaliyyət üçün inzibati və ideoloji səla- hiyyət qazanmaq naminə bir tərəfdən marksizm-le- ninizm klassiklərinin əsərlərinin tərcümə və nəşrin- də fəal iştirak edən, dialetik və tarixi materializm- dən, faşizmin mahiyyətindən, rus inqilabi-demokra- tik fikrindən, rus dilindən və mədəniyyətindən əsər- lər yazan Heydər Hüseynov, digər tərəfdən Azər- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|