AZƏ
RBAYCAN RESPUBL KASI TƏ
HS L NAZ RL Y
AZƏ
RBAYCAN DÖVLƏ
T QT SAD UN VERS TET
MAG STRATURA MƏ
RKƏ
Z
Ə
lyazma hüququnda
Tağ
ıyeva Mə
hin Eldar qızı
“AZƏ
RBAYCANIN XAR C T CARƏ
T Ə
LAQƏ
LƏ
R N N
TƏ
NZ MLƏ
NMƏ
S N N MÜAS R PROBLEMLƏ
R ” MÖVZUSUNDA
MAG STR D SSERTAS YASI
xtisasın şifri və adı: 060401
Dünya qtisadiyyatı
xtisaslaşmanın adı:
Beynəlxalq qtisadi Münasibətlər
Elmi rə
hbə
r: i.e.n.,dos.F.Ə
.Rə
himli
Magistr proqramının rə
hbə
ri: i.e.n., dos. M.Cə
milov
Kafedra müdiri: i.e.d., prof. Ş
.H.Hacıyev
BAKI - 2015
2
MÜNDƏR CAT
Giriş.....................................................................................................................3
Fə
sil I Xarici ticarə
t ə
laqə
lə
rinin tə
nzimlə
nmə
sinin
nə
zə
ri-metodoloji ə
sasları................................................................................. 7
1.1 XTƏ-nin yaranmasının zərurəti və tənzimlənməsinin
əsas metodları......................................................................................................7
1.2 Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin əsas forması kimi
beynəlxalq ticarətin müasir inkişaf xüsusiyyətləri............................................19
1.3 Qloballaşma şəraitində XTƏ-nin təkmilləşdirilməsi və
inkişaf perspektivləri..........................................................................................27
Fəsil II Azərbaycanın XTƏ –nin müasir inkişaf xüsusiyyətləri,
onun əmtəə və coğrafi strukturu ....................................................................32
2.1 Azərbaycanın B M sistemində XTƏ-nin inkişafını şərtləndirən amillər.....32
2.2 Azərbaycanın xarici ticarət əlaqələrinin formalaşması,
dinamikası və inkişaf xüsusiyyətləri ................................................................39
2.3 Azərbaycanın xarici ticarət əlaqələrinin strukturu və coğrafiyası ...............46
Fəsil III Azərbaycanın XTƏ-nin tənzimlənməsi vəzifələri və milli
ticarət rejiminin təkmilləşdirilməsi istiqamətləri..........................................53
3.1 XTƏ-nin təkmilləşdirilməsinə dünya bazarının təsirinin
qiymətləndirilməsi ........................................................................................... 53
3.2 Azərbaycanın Ümumdünya Ticarət Təşkilatına üzvlüyü
kontekstində XTƏ-nin tənzimlənməsi problemləri ......................................... 57
3.3 Azərbaycanın XTƏ-nin tənzimlənməsinə regional
iqtisadi inteqrasiyanın təsiri................................................................................69
Nəticə və təkliflər ............................................................................................ 84
stifadə edilmiş ədəbiyyat siyahısı .................................................................88
Rezume ..................................................................................................... 90-91
3
G R Ş
Mövzunun aktuallığ
ı. Müasir dövrdə dünyada geniş vüsət alan
qloballaşma prosesi, beynəlxalq əmək bölgüsünün dərinləşməsi, təsərrüfat
həyatının beynəlmiləlləşməsi milli iqtisadiyyatların dünya təsərrüfat
münasibətlərinə daha sıx qoşulmasına səbəb olur və ölkələr arasında qarşılıqlı
ə
laqə və asılılıqları daha da gücləndirir. Belə bir şəraitdə beynəlxalq iqtisadi
münasibətlərin əsas və ən qədim forması kimi beynəlxalq ticarət milli
iqtisadiyyatların inkişafında və dünya təsərrüfatı sisteminə səmərəli
inteqrasiyasında mühüm rol oynayır.
Dünya təsərrüfat sisteminə səmərəli inteqrasiya istiqaməində Azərbaycan
bir tərəfdən iqtisadiyyatın səmərəli strukturunu formalaşdırmaq, daha mütərəqqi
texnika və texnologiyaları, elmi yenilikləri əldə etmək, digər tərəfdən də
beynəlxalq əmək bölgüsündə malik olduğu üstünlükləri reallaşdırmaq
məqsədlərinə nail olmalıdır. Məhz bu səbəbdən xarici ticarət əlaqələrinin
inkişaf etdirilməsi və dünya təsərrüfat sisteminə səmərəli inteqrasiyanın təmin
olunması Azərbaycan Respublikasında həyata keçirilən iqtisadi islahatların
strateji istiqamətlərindən biri olaraq müəyyən edilmişdir.
Xarici ticarətdə rəqabətqabiliyyətli olmaq və ticarətdən daha çox fayda
ə
ldə etmək üçün Azərbaycan öz iqtisadiyyatını beynəlxalq əmək bölgüsünün
tələblərinə uyğun olaraq diversifikasiya etməli və struktur dəyişiklikləri
aparmalıdır. Həmin dəyişikliklər elmi baxımdan əsaslandırılmış tədqiqat və
təhlillərin nəticələrinə söykənməlidir. Başqa sözlə, iqtisadiyyatın dünya
bazarlarında rəqabətqabiliyyətli olan, həmçinin iş yerlərin və gəlirlərin
yaradılması, ixracın stimullaşdırılması, xarici investisiyaların cəlb edilməsi
sahəsində potensial müqayisəli üstünlüyə malik olan qeyri-neft sektorlarının
məhsullarının müəyyən edilməsi qarşıda duran mühüm vəzifələrdəndir. Hazırki
şə
raitdə dünya bazarlarında rəqabətin daha da güclənməsi səbəbindən hansı
Azərbaycan məhsullarının müqayisəli üstünlüyə malik olması məsələsinin
aktuallığı və əhəmiyyəti artmaqdadır.