Microsoft Word tagiyeva mehin doc
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Merkantilizm n
- Fransua Kene ni, Jak Turqo nu, Viktor Mirabo
- “Mütl
- David Rikardo
- Istehsal amill
- Bertil Olin
10 Xarici ticarət nəzəriyyələri uzun bir təkamül prosesi keçərək çoxəsrlik tarixə malikdir. Sxem 1.1 Beynəlxalq ticarət nəzəriyyələrinin təkamülü
Mənbə: Hacıyev Ş.H. “Beynəlxalq ticarət nəzəriyyələri: metodoloji təkamül”. “ qtisad elmləri: nəzəriyyə və praktika” jurnalı, 1998, №1-2, səh. 55 Klassik nəzəriyyələrə qədərki konsepsiyalar Merkantilizm Fiziokratizm
Klassik nəzəriyyələr Mütləq üstünlüklər nəzəriyyəsi Müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsi Beynəlxalq dəyər nəzəriyyəsi
Neoklassik nəzəriyyələr stehsal amilləri nəzəriyyəsi stehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi stehsal amillərinin qiymətlərinin bərabərləşdirilməsi teoremi Müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsinin daha çox miqdarda ölkə və əmtəələrə intişar edilməsi
Müasir nəzəriyyələr Müasir şəraitdə klassik nəzəriyyələrin prinsiplərinin zənginləşdirilməsi Beynəlxalq ticarətin yeni problemlərinin klassik mövqedən tədqiq edilməsi Beynəlxalq ticarətin müasir alternativ (klassik nəzəriyyədən fərqli) nəzəriyyələri
11 Xarici ticarətə dair ilk sistemli fikirlər yalnız XVI əsrdə merkantilistlər tərəfindən yaradılmışdır. Merkantilizm nəzəriyyələrinin əsas nümayəndələri kimi, Tomas Meni, Antuan Monkretyeni, Çarlz Davenantı, Vilyam Stafforu və digərlərini göstərmək olar. Merkantilistlərin fikrincə, iqtisadi sistem üç sektordan – istehsal sektorundan, kənd təsərrüfatı sektorundan və xaici koloniyalardan ibarət idi. Onlara görə, tacirlər iqtisadi sistemin ən mühüm subyekti, əmək isə istehsalın əsas amili idi. Merkantilistlər hesab edirdilər ki, ölkənin iqtisadi gücü onun qızıl və qiymətli metallar ehtiyatları ilə ölçülməlidir. Qızıl ehtiyatlarının artımı dövlətin əsas vəzifəsi olmalı və xarici ticarət də ilk növbədə buna xidmət etməlidir. Merkantilizmdən az sonra yaranan fiziokratizm nəzəriyyəsi xarici ticarətə elə böyük əhəmiyyət verməsə də iqtisadi elmin inkişafında mühüm rol oynamışdır. Bu nəzəriyyənin nümayəndələri kimi Fransua Keneni, Jak Turqonu, Viktor Mirabonu göstərmək olar. Onlar merkantilistlərdən fərqli olaraq ölkənin sərvətinin əsasını ticarətdə deyil, istehsalda, daha doğrusu kənd təsərrüfatı istehsalında görürdülər və belə fikirləşirdilər ki, dövlət iqtisadi həyatın təbii axarına qarışmamalıdır. Xarici ticarət əlaqələrinin xarakteri və ölkələrin kim ilə, nə ilə və nəyə görə ticarət etməsi problemi xarici ticarət sahəsində nəzəri axtarışların əsas məqsədi olaraq qalmaqda davam etmişdir və bu tarixi vəzifə ilk dəfə olaraq XVIII əsr ingilis klassik iqtisadi məktəbinin üzərinə düşmüşdü. Xarici ticarət sahəsində irəli sürülmüş nəzəriyyələrdən biri klassik məktəbin ən görkəmli nümayəndəsi Adam Smitin “Mütləq üstünlüklər nəzəriyyəsi”dir. O, merkantilistlərin əsinə olaraq, ticarətin sərbəst olması ideyasını müdafiə edir və hesab edirdi ki, xarici ticarət vasitəsilə ayrı-ayrı ölkələr varlandıqca dünya iqtisadiyyatı da inkişaf edir. A.Smitin konsepsiyasına görə, ölkələr daha az xərclərlə istehsal etdikləri (yəni istehsalında mütləq üstünlüyə malik oduqları) ə mtəələri ixrac edir və digər ölkələr tərəfindən daha az xərclərlə istehsal olunan (yəni istehsalında mütləq üstünlüyün tərəfdaş ölkələrə məxsus olduğu) ə mtəələri idxal edir. 12
A.Smitdən təxminən 40 il sonra klassik məktəbin digər görkəmli nümayəndəsi David Rikardo mütləq üstünlüklər nəzəriyyəsinin müddəalarını inkişaf etdirərək müqayisəli üstünlüklər nəzəriyyəsini işləyib hazırladı. Bu nəzəriyyənin təməli o qədər güclüdür ki, müasir dövrdə də müqayisəli üstünlüklərin beynəlxalq ticarətin əsasını formalaşdırdığı qəbul edilir.
müqayisədə nisbətən daha az xərclərlə istehsal edə bildikləri əmtəələrin istehsalında ixtisaslaşırlarsa, onda ticarət hər iki tərəf üçün qarşılıqlı faydalı olacaq. Bu zaman, istehsalın onların birində digərinə nisbətən mütləq effektivliyə malik olması əhəmiyyətə malik olmayacaq.
Beynəlxalq dəyər nəzəriyyəsinə görə, əmtəələrin mübadilə dəyəri onlara olan tələbin elastikliyindən asılı olaraq formalaşır. O, müəyyən qiymət dairəsini müəyyənləşdirir ki, bu dairədən də kənarda beynəlxalq mübadilə özünün cəlbediciliyini itirir. Deməli, beynəlxalq dəyər nəzəriyyəsinə görə ölkələr arasındakı əmtəə mübadiləsini optimallaşdıran qiymət mövcuddur və bu qiymət tələb və təklifdən asılı olan bazar qiymətidir.
kimi əməyi, torpağı və kapitalı göstərirdi. Onun fikrincə, bu amillərin bazaar qiymətləri (əmək haqqı, kapital faizi və torpaq rentası) istehsal xərclərini formalaşdırır və istrhsal amillərini qiymətləndirməyə imkan verir. XX əsrin 20-ci illərinin ortalarında isveç neoklassik-iqtisadçıları Eli
və onun şagirdi Bertil Olin yeni bir konsepsiya işləyib hazırladılar ki, bu da sonradan istehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi adını aldı. Bu nəzəriyyə çox sadə və rasional müddəaya əsaslanır. Nəzəriyyədə müdafiə edilən ana fikri belə formalaşdırmaq olar: bir ölkə hansı istehsal amili ilə zəngindirsə, istehsalı həmin amildən daha çox tələb edən əmtəələr üzrə müqayisəli üstünlük əldə edər, yəni onları daha ucuz istehsal edər və bu sahədə də ixtisaslaşar. Onların fikrincə xarici ticarət o zaman səmərəli olur ki, o ayrı-ayrı dövlətləri eynitipli Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|