Microsoft Word tarfilmet11. doc


«Kaabag’a – quday u’yine – zıyarat etiw»



Yüklə 0,54 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə15/30
tarix17.11.2018
ölçüsü0,54 Mb.
#80256
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   30

Arablardın’ islamg’a shekemgi «Kaabag’a – quday u’yine – zıyarat etiw» 

da’stu’rin musılmanlardın’ diniy sha’rtlerinin’ biri retinde İslam dinine qabıl etiledi.  

Yag’nıy  İslam dininin’ payda bolıwı tosınnan yamasa Muxammedtin’ jeke 

do’retiwshiligi emes sotsial – ekonomikalıq h’a’m siyasiy sebeplerdin’ h’a’m 

ideologiyalıq tiykarlardın’ na’tiyjesinde payda boldı. 

İslam dininin’ negizgi ideyaların taratıwshı Muxammed Arablardın’ Xoshimid 

ruwının’ kureysh qa’wiminen shıqqan. Ol  o’zinin’ diniy ideyaların 609-610 jıllarda 

baslaydı. Bul da’wirde Mekke qalasındag’ı joqarı qatlamlar Muxammed ideyaların 

quwatlamadı. 

622 – jılı gu’zde sentyabr 20-24 Muxammedtin’ o’z ta’repdarları menen 



Mekke qalasınan Ma’dina qalası yamasa «Payg’ambarlar qalasına» ko’ship keliwi 

(Arabsha Xijra xijriy musılman jıl esabına tiykar saldı). 

Muxammed o’zinin’ ideyalıq ko’z-qarası jagınan Mekke qalası 

Aristokratiyasının’ dushpanı  sıpatında ko’zge tqsip Ma’diynalılarg’a awqamlas 

boladı. Ol Ma’diynag’a kelgen ku’nnen baslap İslam Dinin na’siyatlawshı g’ana 

emes, al Mekke qalasındag’ı Budda ta’repdarlarına qarsı a’skeriy h’a’rketti de 

sho’lkemlestiredi.  

Ma’diynada Muxammed basshılıg’ında du’zilgen musılman birlespesinin’ 

basshıları Mekkeni bagındırıwdı kaabanın’ ka’ramatlı orayların iyelewdi, keyin 

pu’tku’l Arabiyanı jen’ip alıwdı maqset etip qoyadı. 623 – 625 jıllarda Muxammed 

ta’repdarları Mekke sawda ka’rwanların tonaydı. Ma’diynada jasawshı Evrey 

qa’wimleri quwdalanadı h’a’m Mekke qalasına a’skeriy atlanıs dawam etedi. 

630 jılı Mekke qalası Muxammed basshılıg’ında Ma’diynalılarg’a bag’ınadı. 

Eki qala ortasında kelisim du’zilip, Mekkeliler muxammedti payg’ambar dep İslam 

dinin qabıl etiwge kelisedi. 

Mekke qalası sharapatlı qala dep Kaaba musılmanlardın’ tiykarg’ı sharapatlı 

ornı dep ja’riyalanadı. Onı  zıyaratlaw yag’nıy xajıga barıw musılmanshılıq 

sha’rtlerinin’ birine aynaladı. Qara tastan basqa burıng’ı diniy estelikler joq etiledi. 

Solay etip pu’tkil Arabiyada Muxammedtin’ biyligin moyınlanıp oraylastırılg’an 

Arab teokratiyalıq ma’mleketine tiykar salınadı. 




İslam diniy ideologiyasına tiykarlang’an ma’mlket payda boladı. 

VII a’sirde Arablardın’ bir ma’mleketke birlesiwi menen baskınshılıq 

atlanısları ku’sheyip, VII-VIII  a’sirler dawamında  İran,  İrak, Siriya, Palestina. 

Mesopatamiya, Egipet. Arqa Afrika, Piriney yarım atawı, arqa Xindistan, 

Zakavkaziyanı h’a’m Orta Aziyanı jawlap aladı. Na’tiyjede Xalif basqarg’an 

ma’mleket yag’nıy xalifat payda boladı. 

 

İSLAM TA’LİYMATI 

 

   Quran (arabsha al Kuran) u’yreniw «oqıw» degendi bildiredi. İslam 



ta’liymatının’ tiykarg’ı deregi bolıp tabıladı. Musılman ulamaları ta’liymatı boyınsha 

Kuran quday ta’repinen jazılg’an kitap bolıp tabıladı. VII a’sirde arablardın’ sotsial – 

ekonomikalıq h’a’m ideyalıq siyasiy talapların esapqa alıw. Menen adamlar 

ta’repinen o’zine shekemgi dinlerdi o’zlestiriw arqalı jazılg’an. 

Muxammedtin’tiri waqtında Quranın’ ko’p dizimleri bolg’an. U’shinshi xalif 

Osman (644 - 654) da’wirinde payg’ambardın’ asırap alg’an balası h’a’m xatkeri 

Zeyid  İbn Sa’biyt basshılıg’ında redaktsiyalaw komissiyası du’zilip Qurandı qayta 

jazıp shıg’adı. Yag’nıy tekstleri du’zeledi, onda logikalıq h’a’m xronologiyalıq izbe-

izlik saqlanbag’an. Ol 114 su’reden h’a’r qıylı sanda ko’rindi. Ma’selen bir su’rede 

286 ayat bolsa, basqasında 3 ayat bolg’an. 

Qurannın’ tiykarg’ı mazmunı dinge iseniwdin’ bas sha’rtinde ko’rsetiledi. 1 

Dinge ibadat etiw h’a’m o’zin gualıq beriw, illa’ - ilyaxa ill Alla. Muxammed Rasul 

Alla (Alla bir Muxammed allanın’ ulı). 

Bunda islamnın’ eki tu’sinigi bolıp, qudaydın’ birligin h’a’m og’an ibadat etiw. 

Ekinshisi muxammedtin’ paygambarlıg’ın moyınlaw. Yag’nıy a’lemde jaratıwshı 

allanın’ birew ekenligin h’a’m basqa qudaylardın’ joqlıg’ına iseniw payda boldı. 

Quranda Allanın’ fantastikalıq obrazı berilgen. 

Kuranda quday h’aqqında  antromorflıq (adam ta’rizli) tu’sinikti 

su’wretlewshi ta’riyplewler ko’p ushırasadı. Onda Allanı ko’rgeni h’a’m xiyleker etip 

ta’riypleydi. 



Xristian h’a’m iudaizm sıyaqlı  İslam o’z kudayın eki bag’darda bir jagınan 

Alla – aybatlı, zalım, qatal, qu’diretli miyrimsiz, kekshil xiyleker etip ko’rsetedi. 

Bag’ınbag’an h’a’m dinge isenbewshilerge  jaman ko’z benen qaraydı dep 

ta’riypleydi. 

Ekinshiden Alla o’z qulların musılmanlardın’ gu’nasın keshiredi, miyrimli 

qayırqom etip ta’riypleydi. Sonday-aq İslam dininde Jannın’ o’lmeytugınlıg’ı 

h’aqqındag’ı tu’sinik birinshi  orında turadı. Qıyamettegi sawap Qurannın’ oraylıq 

ideyasının’ biri, sonday-aq musılman beyishi h’a’m dozag’ın ta’riyplew u’lken orın 

tutadı. 

  Adam o’liminen keyingi beyishti ta’riyplewge, o’lgennen keyingi ra’h’a’t 

turmıstı ta’riyplewge ayrıqsha orın beriledi. Yag’nıy beyish h’aqqındag’ı a’psana 

klasslıq du’zimnin’ ma’pin qorg’aydı. 

Usıgani sa’ykes adam ta’g’dirinin’ aldın ala belgilep qoyılatug’ını h’aqqında 

ta’liymat İslam teologiyasının’ bas dogmalarının’ biri bolıp tabıladı. 

Quran ta’liymatı boyınsha g’ayıptın’ gilti allada ma’selen ten’iz h’a’m 

qurg’aqshılıqta ne barın Alla biledi; h’a’tteki agashtın’ japırag’ıda allanın’ a’miri 

menen tu’sedi dep ta’riypleydi. Usı  sıyaqlı Adam ta’g’dirin qudaydın’  aldın ala 

belgileytug’ın dinge iseniwshi adamlardı diniy jaqtan jubatıwdı musılman 

ruwxanıylarının’ tiykarg’ı da’liyli bolıp tabıladı. 

İslam teologiyası u’stem klass  ma’pin qorg’aydı h’a’m insanın’ turmıs 

qıyınshılıqlarına juwap beriwde «Ta’g’dir sonday, a’lem pa’rwardıgarı» allanın’ 

a’miri sonday degen juwap berdi. 

Musılmanshılıq ta’rtibinin’ ekinshi «parızı» Namaz oqıw bolıp ku’ndelikli bes 

waqıt namaz oqıw h’a’r bir musılmannın’ tiykarg’ı wazıypalarının’ biri bolg’an. 

Da’slep ku’nige 3 ret oqıwbelgilense son’ 5 ret namaz oqıw rejesi belgilengen. 

Namaz oqıw da’stu’ri İslamg’a shekemgi Zaroastrizm da’stu’rindede bolg’an. 

İslam dininin’ u’shinshi sha’rti Oraza tutıw (Arabsha saum) bolıp, bunda 

dinge iseniwshi h’a’r bir musılman ramazan ayında 30 ku’n oraza tutıwı tiyis bolg’an.  

Bul ay sharapatlı esaplang’an. 



Yüklə 0,54 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   30




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə