Microsoft Word tarix bay doc
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
61
31 MART
AZƏRBAYCANLILARIN SOYQIRIMI GÜNÜ Azərbaycan xalqı 1918-ci ilin mart-aprel aylarında dinc əhalinin qanlı soyqırımı hadisələrini heç vaxt unutmayacaq. 1918-ci ilin mart hadisələrinin təşkilatçısı və icraçıları erməni millətçiləri, Daşnaksutyun partiyası və onun terrorçu birləşmələri, eləcə də əksəriyyəti erməni və slavyan millətlərin nümayəndələrindən təşkil olunmuş Bakı Kommunasının bolşevikləri idilər. Mart soyqırımını qabaqcadan planlaşdıran bolşevik-daşnak güruhu belə bir şayiə yaymışdı ki, guya Bakıda müsəlmanlar Osmanlı sultanının himayəsi ilə silahlı üsyan hazırlayırlar. Odur ki, Bakıda yaşayan ermənilər 1918-ci ilin əvvəlində Cənubi Qafqaz cəbhəsindən çıxarılmış rus əsgərlərinin silah və sursatları ilə təchiz olunurdular. Müxtəlif cəbhələrdən bolşeviklərin razılığı ilə bir neçə min erməni əsgəri də gətirilib Bakıda yerləşdirilmişdi. Vəziyyətin ağırlığını hiss edən müsəlman siyasi xadimləri qanlı qırğının qarşısını ala bilmək üçün qüvvələri səfərbər edə bilmədilər. Hələ mart hadisələrindən yarım il əvvəl Bakı Sovetinə keçirilmiş seçkilərdə "Müsavat" partiyası bolşeviklərdən iki dəfə çox səs qazanmağa müvəffəq olmuşdu. Bu, bolşevikləri çox narahat edirdi və onlar müstəqil milli dövlətin yaradılmasına imkan vermək istəmirdilər. Buna görə də soyqırımı təşkilatçılarının əsas məqsədi get-gedə siyasi nüfuzu artmaqda olan "Müsavat" partiyasını məhv etmək, Azərbaycanın müstəqilliyi ideyalarına, milli-demokratik qüvvələrə ağır zərbə vurmaq idi. Milli qırğına başlamaq üçün bəhanə isə martın 24-də şəxsi heyəti müsəlmanlardan ibarət olan "Evelina" gəmisinin bolşevik-daşnaklar tərəfindən tərksilah edilməsi oldu. Azərbaycanlılar yaşayan məhəllələrin əhalisi buna qarşı ciddi etiraz edərək, müsadirə olunmuş silahların geri qaytarılmasını tələb etdilər. "Hümmət" təşkilatının vasitəçiliyi ilə alınmış silahların geri qaytarılması barədə razılığa nail olunsa da, son anda bolşevik-daşnak hökuməti vədinə əməl etmədi. Bu vaxt ermənilər belə bir şayiə yaydılar ki, guya azərbaycanlı zabitlər Muğanda yaşayan rus əhalisini məhv etmək barədə əmr vermişlər. Bu təxribata rus millətindən olan Xəzər donanması matrosları, habelə eser və menşeviklərin bir hissəsi də uymuşdular. Martın 30-da qırğının həyata keçirilməsinə rəhbərlik etmək üçün başda bolşevik-daşnak Şaumyan olmaqla Bakı Soveti yanında İnqilabi Müdafiə Komitəsi yaradıldı. Həmin gün saat 17:00-da döyüşlər başlandı. Qırğın ərəfəsində öz bitərəfliyini elan etmiş Daşnaksutyun partiyası və Erməni Milli Şurası Bakı Sovetini müdafiə etdi. Soyqırıma Bakının erməni mənşəli əhalisi də qoşuldu. Eserlər və kadetlər də bolşeviklərin tərəfinə keçdilər. Mart hadisələri mahiyyət etibarilə əsil soyqırımı idi. Xəzər hərbi donanmasının topları müsəlmanlar yaşayan məhəllələri şiddətli top atəşinə tutdular. Martın 31-də erməni başkəsənləri "Kərpicxana", "Məmmədli" və "Zibilli dərə" məhəllələrində yaşayan azərbaycanlıları tamamilə məhv etdilər. Heç kimin qaçmasına yol verməmək üçün bolşeviklər "müsavatçıları məhv etmək" pərdəsi altında Bakı limanını ələ keçirmiş, İçərişəhəri mühasirəyə almışdılar. Aprelin 1-də erməni əsgərləri buraya daxil olaraq dəhşətli qırğınlar törətdilər. Erməni-bolşevik vandalları "Kaspi" mətbəəsini, "Açıq söz" qəzetinin redaksiyasını, "İsmailiyyə" binasını yandırmış, "Təzəpir" məscidinin minarələrini top atəşi ilə deşik-deşik etmişdilər. Üç gün ərzində təkcə Bakıda 12000-dən çox azərbaycanlı qətlə yetirilmişdi. Erməni-bolşeviklər bununla kifayətlənmədilər. Qanlı qırğınlar Andronikin, Hamazaspın, Haykın, Dronun, Njdenin, Lalayansın, Əmirovun başçılıq etdiyi quldur-terrorçu erməni dəstələri tərəfindən Azərbaycanın ətraf qəzalarında da davam edirdi. Şaumyan tərəfindən səlahiyyət verilmiş Hamazaspın başçılıq etdiyi erməni silahlı dəstələri Quba qəzasının 122 kəndini dağıtmış, yandırmış, təxminən 2000 nəfəri vəhşicəsinə qətlə yetirmişdi. Bundan sonra terrorçular Xaçmaz, Göyçay, Ağdaş, Kürdəmir, Cavad, Salyan və Lənkəran qəzalarında talanlar və qırğınlar törətmişdilər. Atarbekovun və Lalayansın erməni hərbi hissələri Şamaxı qəzasında 8000 nəfəri qətlə yetirmişdi ki, onların da 1653 nəfəri qadın, 965 nəfəri uşaq olmuşdur. Lalayansın göstərişi ilə kəndlərin birində qadınlar məscidə doldurularaq diri-diri yandırılmışdılar. Burada cəmi 58 kənd yandırılmışdı. Kürdəmirdə quldurlar 56 ev və 2 məscid binasını yandırmışdılar. Mikoyanın başçılıq etdiyi dəstələr isə sonradan Şamaxıya soxularaq burada 20 kəndi dağıtmışdılar. Baloğlan kəndində isə 535 nəfər (250 kişi, 150 qadın, 135 uşaq) öldürülmüş, 69 nəfər yaralanmışdı. Navahı kəndində 1050 nəfər öldürülmüş və yaralanmışdı. Qanlı soyqırımı İrəvan, Göyçə, Cavanşir, Zəngəzur qəzalarının müsəlman kəndlərində, Naxçıvan və Qazaxda da davam etdirilmişdi. İrəvan, Göyçə və Qazaxda 200, Qarabağ və Zəngəzurda 75 kənd yandırılmışdı. Belə kədərli rəqəmləri daha çox sadalamaq mümkündür. Soyqırımı 1918-ci il sentyabrın ortalarınadək davam etmişdi. Bu soyqırımda 600 minə yaxın azərbaycanlı vəhşi erməni millətçiliyinin qurbanı olmuşdu.
62
Erməni başkəsəni S. Şaumyan 1918-ci il aprelin 18-də bolşevik cəlladlarının başçısı V. Leninə yazdığı məktubunda daşnakların milli qırğında iştirakının bolşeviklər tərəfindən qəsdən təşkil olunduğunu etiraf etmişdi. Bu faciə Bakı Sovetinin antiazərbaycan siyasətini xalqa nümayiş etdirdi. Azərbaycanda sovetləşmə ideyasına güclü zərbə vuruldu. Azərbaycan xalqı arasında milli birlik və müstəqil dövlətçilik ideyalarını gücləndirdi. Yalnız Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılması və qardaş Osmanlı dövləti- nin Qafqaz İslam Ordusunun köməyə gəlməsi nəticəsində bu qanlı faciələrə son qoyuldu. AXC hökuməti mart soyqırımı hadisələrini təhqiq etmək üçün Təhqiqat Komissiyası yaratmışdı. Lakin Cümhuriyyətin süqutu bu işi başa çatdırmağa imkan vermədi. Azərbaycanda bolşevik diktaturası qurulduqdan sonra bu qanlı hadisələr tarixin arxivinə göndərilmiş, onun əsil mahiyyəti təhrif olunmuş, soyqırımı qurbanlarının dəfn olunduğu Çəmbərəkənd qəbiristanlığı isə Dağüstü park adı ilə gəzinti və əyləncə yerinə çevrilmişdi. Yalnız Azərbaycan öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra soyqırımı hadisəsi haqqında real tarixi faktlar ictimaiyyətə açıqlandı. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin 26 mart 1998-ci il tarixli fərmanı ilə mart soyqırımına ilk dəfə hüquqi-siyasi qiymət verildi, beynəlxalq ictimaiyyətin diqqəti bu antihumanist, ümumbəşəri cinayətə cəlb olundu. Həmin fərmanla 31 mart azərbaycanlıların soyqırımı günü elan olunmuşdur.
63
3 APREL
KƏLBƏCƏRİN İŞĞALI 1993-cü ilin mart ayında Ermənistan silahlı qüvvələri Kəlbəcər rayonunun işğalına dair planlarını həyata keçirməyə başladılar. Bu işdə o vaxt hakimiyyətdə olan qüvvələrin səriştəsizliyi və məsuliyyətsizliyi, "sapı özümüzdən olan baltalar"ın xəyanətkarlığı da erməni quldurlarına yardımçı oldu. Əvvəlcə Ağdərə-Kəlbəcər yolu ələ keçirildi. Martın 27-də isə erməni silahlı birləşmələri üç istiqamətdən Kəlbəcər üzərinə hücuma başladılar. Hücumdan əvvəl, Kəlbəcərə gedən yollar müəmmalı şəkildə mi- nalardan təmizlənmiş, 3 min nəfərlik hərbi qüvvə rayon ərazisindən çıxarılmışdı. Kəlbəcərlilərin respublika rəhbərliyinə təkid, yalvarış və xahişlərlə dolu müraciətləri isə nəticəsiz qaldı. Vəd olunan kömək göndərilmədi. İşğalın reallığını hiss edən silahsız və köməksiz əhali ev-eşiyini, var-dövlətini qoyub qaçmağa məcbur oldu. İnsanlar qarda-boranda yeganə işlək yol olan Murov yolu ilə Gəncə istiqamətində yollandılar. Bu yolda nə qədər insan çovğuna, şaxtaya düşüb məhv oldu, əl-ayaq- larını şaxta vurdu. Kəlbəcər aprel ayının 3-də işğal olundu. Düşmən məqsədinə çatdı. Olduqca əlverişli hərbi-strateji əhəmiyyətli bir ərazi ələ keçirildi. Daxili xəyanətkarların əli ilə əsrlər boyu düşmənə sinə gərmiş, qalalı, səngərli Kəlbəcər torpağı yağı tapdağı altda qaldı. BMT Təhlükəsizlik Şurası 1993-cü il aprelin 30-da Kəlbəcərin işğalını pisləyən, erməni işğalçılarından dərhal həmin ərazini tərk etməyi tələb edən 822 №-li qətnamə qəbul etsə də, bu mühüm sənəd hələ də yerinə yetirilməmişdir. İndi respublikanın bütün rayonlarında köçkün həyatı yaşayan kəlbəcərliləri yalnız bir şey düşündürür: tezliklə doğma yurda qayıtmaq, düşmənin xarabazarlığa çevirdiyi bu cənnət diyarı yenidən öz əvvəlki görkəminə qaytarmaq.
64
8 MAY ŞUŞANIN İŞĞALI GÜNÜ
17-18 MAY LAÇININ İŞĞALI GÜNÜ
Xocalı soyqırımını törədən ermənilər cəzasız qaldıqlarından öz vəhşi hərəkətlərini davam etdirirdilər. Növbəti hədəf Şuşa və Laçın idi. Bu şəhərlər də siyasi oyunların, çəkişmələrin, xəyanətin qurbanı oldu. Şuşaya ermənilərin hücumu gözlənildiyindən yaranmış vəziyyət 1992-ci ilin martında Respublika Müdafiə Şurasının iclasında müzakirə olunmuşdu. Lakin əməli iş, demək olar ki, görülmürdü. Şəhər uzun müddət idi ki, mühasirədə idi. Lazımi silah və sursatla təmin olunmurdu. Rusiyanın 336-cı polkunun 180 hərbi mütəxəssisinin 90 ağır hərbi texnika ilə ermənilər tərəfinə keçməsi faktı da məlum idi. Şuşanın müdafiəsində isə cəmi 24 ağır texnika dururdu. Düşünülmüş müdafiə planı yox idi. Xarici qüvvələrin əlində oyuncağa çevrilmiş müdafiə naziri R. Qazıyev burada vahid komandanlıq yaradılmasına mane olur, bununla da hərbi-siyasi vəziyyəti daha da gərginləşdirirdi. Hücum ərəfəsində xeyli döyüşçü qısamüddətli ezamiyyətə buraxılmışdı. Şəhərdə cəmi 500 döyüşçü qalmışdı. Belə bir şəraitdə Şuşaya gedən yollardakı minalar zərərsizləşdirildi. Mayın 8-də səhər saat 5-də şəhər ətrafında olan postların əksəriyyəti artıq tutulmuşdu. Ön mövqedə duran əsgərlər düşmənə qarşı qəhrəmanlıqla vuruşurdular. Səhərə yaxın düşmənin üç tankı şəhərə daxil olsa da, onlardan biri vuruldu, digərləri isə geri qayıtdı. Qa- yabaşı adlanan yerdə mövqe tutmuş müdafiə batalyonunun əsgərləri son nəfəsədək vuruşdular. 40 nəfər şəhid oldu. Mühasirəyə düşmüş 38 nəfər döyüşçü düşmən əlinə keçməmək üçün özünü öldürdü. Digər müdafiə dəstələri axşama qədər müqavimət göstərdilər. Qüvvələr tükəndi və axşama yaxın Şuşa süqut etdi. Bakıda hakimiyyət uğrunda siyasi oyunların getməsindən istifadə edən düşmən mayın 18-də Laçın rayonunu da işğal etdi. Beləliklə, Dağlıq Qarabağı Ermənistandan ayıran dəhliz açıldı. Bu isə Azərbaycanın yeni ərazilərinin işğal olunması üçün zəmin yaratdı.
65
23 İYUL
AĞDAM RAYONUNUN İŞĞAL GÜNÜ 1993-cü ilin iyununda düşmən Azərbaycanda baş vermiş siyasi böhrandan istifadə edərək yeni hücum əməliyyatına başladı. Ermənistanın işğalçı qüvvələri bu böhrandan istifadə edərək Ağdam rayonunun Qarqarçayı, Saybalı kəndinə qədər ərazisini işğal etdi. Cəbhə yerli özünümüdafiə batalyonlarının ümidinə qalmışdı. Düşmən sürətlə irəliləyirdi. Malıbəyli kəndində güclü döyüşlər gedirdi. "Fred" ləqəbli Asif Məhərrəmovun müdafiə batalyonlarının döyüşçüləri iyunun 22-23-də bütün günü və gecəni düşmənlə əlbəyaxa döyüşdülər. Lakin kömək gəlmədiyi üçün geri çəkildilər. İyulun 23-də 43 gün düşmənə sinə gərmiş Ağdam şəhəri süqut etdi. Yağı düşmən evlərə od vurur, mədəniyyət abidələrini dağıdır, insanların əmlaklarını qarət edir, şəhəri tərk edə bilməyən dinc əhaliyə amansız divan tuturdu. Ağdam rayonunun 1094 kv. km-lik ərazisi hakimiyyət uğrunda gedən siyasi didişmələrin, təxribat və xəyanətlərin qurbanı oldu. BMT Təhlükəsizlik Şurası 1993-cü il iyulun 29-da Ağdamın işğalını pisləyən və işğalçı ordunun işğal etdiyi əraziləri qeyd-şərtsiz olaraq tərk etməsini tələb edən 853 №-li qətnamə qəbul etdi. Lakin beynəlxalq birliyin təcavüzkara qarşı sərt tədbirlər görməməsi səbəbindən həmin qətnamə bu günə qədər yerinə yetirilməmişdir.
66
23-25 AVQUST FÜZULİ VƏ CƏBRAYIL RAYONLARININ İŞĞALI GÜNÜ
31 AVQUST QUBADLININ İŞĞALI GÜNÜ 27 OKTYABR ZƏNGİLANIN İŞĞALI GÜNÜ
Ağdam rayonunun işğalı, ölkə daxilində separatçı qüvvələrin fəallığı, ordunun həddən artıq siyasiləşərək müxtəlif partiyaların və siyasi qrupların mənafeyinə xidmət etməsi Füzuli, Cəbrayıl, Qubadlı və Zəngilan rayonlarının da düşmən əlinə keçməsini sürətləndirdi. Xüsusilə Əlikram Hümmətovun qondarma "Talış-Muğan Respublikası" elan edərək, özünə sadiq silahlı qüvvələri cəbhə xəttindən çıxarması, Azərbaycan dövlətinə qarşı qiyam qaldırması bu işdə mühüm rol oynadı. Vahid hərbi əməliyyat planına malik olmayan Azərbaycan ordusu xarici qüvvələr tərəfindən gücləndirilmiş Ermənistan ordusunun hücumlarına tab gətirmədi. Bu işdə cəbhə bölgələrində müxtəlif siyasi qüvvələrin təxribatçı hərəkətləri də az rol oynamadı. Avqustun 23-də Füzuli, 25-də Cəbrayıl, 31-də Qubadlı rayonları işğal olundu. Hər tərəfdən düşmən mühasirəsində olan Zəngilan rayonunu da xilas etmək mümkün olmadı. Nəticədə oktyabrın 27-də Zəngilan rayonu da düşmən əlinə keçdi. Amansız düşmənlə üz-üzə müdafiəsiz vəziyyətdə qalmış əhali öz doğma ev-eşiyini tərk etməyə məcbur oldu. Bu rayonların müdafiəsi zamanı xalqımızın yüzlərlə igid oğlu qəhrəmanlıqla şəhid oldu. Azərbaycana qarşı ədalətsiz müharibə aparıldığını, onun ərazi bütövlüyünün pozulduğunu və tor- paqlarının ermənilər tərəfindən işğal olunduğunu BMT də təsdiq etdi. BMT Təhlükəsizlik Şurası 1993-cü il oktyabrın 14-də Füzuli, Cəbrayıl və Qubadlı rayonlarının, noyabrın 12-də isə Zəngilan rayonunun işğalını pisləyən və həmin ərazilərin tərk edilməsini tələb edən 874 və 884 №-li qətnamələr qəbul etdi. Lakin əvvəlki qətnamələr kimi, bu qətnamələr də yerinə yetirilmədi. Tarixi arayış Ermənistan işğalçılarına qarşı mübarizədə Azərbaycanın hərbi-iqtisadi və insan qüvvələrinin səfərbər edilməsinə böyük ehtiyac var idi. Bu məqsədlə prezident Heydər Əliyev 1993-cü il noyabrın 2-də televiziya və radio ilə xalqa müraciət etdi, ciddi hərbi-təşkilati tədbirlər həyata keçirildi. Bunun nəticəsində Azərbaycan xalqının işğalçılara qarşı ədalətli mübarizəsində dönüş yaratmaq mümkün oldu. Noyabrın ortalarında Ermənistan silahlı qüvvələrinin Beyləqan istiqamətində hücumu dayandırıldı. Azərbaycan ordusunun müvəffəqiyyətli əməliyyatları nəticəsində 1994-cü il yanvarın 5-də Füzuli rayonunda strateji əhəmiyyətli Horadiz qəsəbəsi və 22 kənd düşməndən təmizləndi. Bunun ardınca Cəbrayıl rayonu ərazisinin bir hissəsi, Kəlbəcər rayonunda Bozlu, Təkəqaya, Babaşlar, Qanlıkənd, Çəpli, Susuzluq, Qasımbinəsi, Yanaşaqbinə, Yanaşaq, Bağırsaq, Qamışlı, Bağırlı yaşayış məntəqələri də düşməndən azad edildi. Düşmən Çiçəkli dağdan və b. strateji yüksəkliklərdən qovuldu, Kəlbəcər-Laçın yolunun tunelə qədər olan hissəsi nəzarət altına alındı. Azərbaycanın müharibədə dönüş yaratmaq, işğal olunmuş vətən torpaqlarını azad etmək sahəsində əldə etdiyi uğurlar nəinki Ermənistanı, həmçinin onu müdafiə edən qüvvələri də ciddi təşvişə saldı. Ermənistanın himayəçilərinin, onun hərbi cəhətdən möhkəmləndirilməsi, müasir silahlarla təmin olunması, bölgədə irticaçı qüvvəyə çevrilməsi siyasəti daha da gücləndirildi. Azərbaycan Respublikası belə bir şəraitdə 1994-cü il mayın 8-də Bişkek protokolunu imzaladı, düşmən üzərində hərbi uğurları sayəsində mayın 12-də cəbhədə atəşkəsə nail oldu. Azərbaycana qarşı apardığı işğalçılıq müharibəsi dövründə Ermənistan Azərbaycan sərhədlərinin 360 kilometrlik sahəsində irəli soxularaq 20%-dək Azərbaycan torpaqların işğal etmiş, Füzuli rayonundakı Horadiz qəsəbəsindən Zəngilan da daxil olmaqla 198 kilometrlik Azərbaycan sərhədlərini nəzarət altına almışdı. Erməni işğalları nəticəsində Dağlıq Qarabağ ərazisində 50 minədək azərbaycanlının yaşadığı 2 şəhər, 1 qəsəbə, 53 kənd işğal olundu. Dağlıq Qarabağdan kənarda aparılan işğallarla birlikdə 890 şəhər, kənd və qəsəbə ermənilərin əlinə keçdi. Dağıdılmış obyektlər, zəbt olunmuş əkin və meşə sahələrinin statistikası belədir: yaşayış evləri - 102000, ictimai binalar - 7000, ümumtəhsil məktəbləri - 693, səhiyyə obyektləri -695, avtomobil yolları - 800 km, körpülər - 160, su kəməri - 2300 km, elektrik xətti - 15000 km, meşə sahəsi - 250000 ha, əkin sahəsi - 200000 ha, tarixi abidə və muzeylər - 464. İlkin hesablamalara görə, Azərbaycan Respublikasına 60 mlrd. ABŞ dolları həcmində zərər dəymişdir. Bundan başqa, Azərbaycanın civə, obsidian və perlit ehtiyatlarının hamısı, tikinti və üzlük materiallarının 35-60%-i meşə fondunun 23,8%-i, su ehtiyatlarının 7, 8%-i və s. işğal olunmuş torpaqların payına düşür. Burada 2 qoruq və 3 iri su anbarı da yerləşir.
67
28-29 FEVRAL
SUMQAYIT HADİSƏLƏRİ 1988-ci il fevralın 28-29-da baş vermiş Sumqayıt hadisələrindən xeyli vaxt keçmişdir. Lakin təəssüf ki, bir çoxları həmin hadisələr haqqında dürüst və obyektiv məlumata malik deyillər.
Dünyada böhtan və iftiraları ilə "məşhur" olan erməni qonşularımız riyakarlıqla dünya ictimaiyyətini çaş-baş salır, tarixi faktları həyasızcasına saxtalaşdırırlar.
SSRİ-nin dağılması ərəfəsində hakimiyyətə gəlmiş ermənipərəst M. Qorbaçovun razılığı və himayəsi ilə Qarabağın Dağlıq hissəsində yaşayan ermənilər Azərbaycan Respublikası əleyhinə qiyam qaldıraraq Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsini tələb etməyə başladılar. Xankəndində və İrəvanın Teatr meydanında mitinq və nümayişlər başlandı. Ermənilər öz ata-baba torpaqlarında yaşayan azərbaycanlı əhalisinə qarşı zorakılıq göstərməyə başladılar. Eyni zamanda erməni təbliğat maşını bütün dünyada "vəhşi azərbaycanlı" obrazı yaratmaqla məşğul idi. Bunun üçün Azərbaycanda ermənilərə qarşı "qırğın törətmək" lazım gəlirdi. Belə bir obyekt Sumqayıt şəhəri seçildi. Bu hadisənin sifarişçisi SSRİ kommunist rəhbərliyi, xaricdəki erməni diasporu, erməni katolik kilsəsi, erməni ziyalıları idi (1905 və 1918-ci illərdə olduğu kimi).
Ermənilər təxribat törətmək üçün Sumqayıtı seçməkdə yanılmamışdılar. Çünki 260 minlik əhalisi olan Sumqayıtda yaşayanların əksəriyyəti gənclər idilər; onları daha tez təxribata çəkmək mümkün idi. Milliyyətcə erməni olan, 3 dəfə məhkum edilib qatı cinayətkar kimi 9 il həbsdə yatmış "Paşa" ləqəbli Eduard Qriqoryan Sumqayıt hadisələrinin əsas icraçısı oldu. Qriqoryan ona tapşırılmış işin öhdəsindən bacarıqla gəldi. Ona verilmiş xüsusi siyahı əsasında "Krunk" cəmiyyətinə üzv yazılmayan və üzvlük haq- qı ödəməkdən imtina edən ermənilər məhv edildilər. Ermənilər bütün dünyaya car çəkərək şivən qopardılar ki, azərbaycanlılarla bir dövlətdə yaşamaq mümkün deyil. İsveçdən xüsusi olaraq bu iş üçün gəlmiş Artaşes Qabirelyans adlı erməni həmin günlər baş vermiş hadisələri videokamerası ilə lentə almış, hadisələri isə belə adlandırmışdı: "Bizi başkəsənlərdən xilas edin". Bu hadisələr nəticəsində 32 nəfər öldürülmüşdü ki, onlardan da 26 nəfəri erməni idi. Ümumiyyətlə talanlar zamanı 400 nəfərdən çox adam xəsarət almış, 200-dən çox mənzil qarət edilmiş, 50-yə yaxın mədəni-məişət obyekti dağıdılmışdı. Er- mənilər isə dünya ictimaiyyətinə yalan məlumat verərək 500 nəfər erməninin öldürüldüyünü iddia edirdilər. Bu işin qabaqcadan planlaşdırıldığı bir də ondan görünürdü ki, ermənilər hadisədən bir neçə gün keçmiş, tələm-tələsik Xankəndində "Sumqayıt genosidi" abidəsini ucaltmışdılar. O vaxtlar SSRİ prokurorluğu 2000-ə yaxın adamı həbs etmişdi. Moskvada Sumqayıt hadisələrində günahlandırılan, əslində isə günahsız olan Ə. Əhmədov, İ. İsmayılov, O. Cəfərov saxta ittihamlarla məhkum edildilər. Əhməd Əhmədov ən ağır cəzaya - güllələnməyə məhkum olunmuşdu. Əsil qatil E. Qriqoryan isə 12 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişdi. Sumqayıt hadisələri göstərdi ki, ayıq-sayıq olmaq lazımdır, erməni fitnəkarlığına uymaq olmaz, çünki ermənilərin fitnəkarlığı təkcə bununla bitməyəcək. Hadisələrin sonrakı inkişafı bu fikrin doğruluğunu sübut etdi.
Tarixi həqiqət gec də olsa öz yerini tapdı - məlum oldu ki, Sumqayıt hadisələri heç də erməniləri məhv etmək məqsədilə törədilməmişdi. Bu təxribat Azərbaycan torpaqlarının ermənilər tərəfindən gələcək işğalına dünya ictimaiyyəti tərəfindən haqq qazandırmaq məqsədi güdürdü. Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|