Microsoft Word tarix bay doc



Yüklə 0,55 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/25
tarix23.11.2017
ölçüsü0,55 Mb.
#12130
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   25

 

19 


22 İYUL 

 

MİLLİ MƏTBUAT VƏ JURNALİSTİKA GÜNÜ 



 

Azərbaycan mətbuatının banisi Həsən bəy Zərdabidir. Böyük çətinliklərdən sonra o, Bakıda ana 

dilində "Əkinçi" qəzetinin nəşr edilməsi üçün icazə almışdı. Bu qəzetin ilk nömrəsi 1875-ci il iyulun 22-də 

çapdan çıxmışdı. "Əkinçi" qəzetinin nəşri bütün Qafqazda əks-səda doğurmuşdu. 1875-1877-ci illər 

ərzində fəaliyyət göstərmiş qəzetin 56 nömrəsi işıq üzü görmüşdü. 

"Əkinçi" qəzeti xalqımızın milli oyanışında, milli birliyinin möhkəmlənməsində böyük rol 

oynamışdır. Qəzetin mütərəqqi ideyaları Rusiya hakim dairələrini narahat etmiş  və iki il sonra qəzet 

bağlanmışdı. 

Azərbaycan mətbuatının ilk müjdəçisi "Əkinçi"dən sonra bu sahədə xeyli irəliləyişlər olmuşdu. 

XIX əsrin sonlarında "Ziya", (1879), "Kəşkül" (1880), "Kaspi" (80-90-cı illər) qəzetləri nəşrə başlamışdı. 

XX  əsrin  əvvəllərində C. Məmmədquluzadə, M. Şahtaxtinski, S. Hüseyn, Ö. Faiq Nemanzadə, 

Ü. Hacıbəyov və başqaları yeni demokratik mətbuatın yaranması uğrunda mübarizə aparırdılar. Bu gərgin 

mübarizə öz nəticəsini verdi. "Şərqi-rus" (1903), "Həyat" (1905), "Açıq söz" (1915), "Azərbaycan " 

(1918) kimi demokratik ruhlu, milli qayəli qəzetlər meydana çıxdı. 1906-cı ildə "Molla Nəsrəddin" 

jurnalının nəşrə başlanması ilə Azərbaycan mətbuatında siyasi satiranın əsası qoyuldu. Redaktoru Xədicə 

xanım Əlibəyova olan "İşıq" jurnalının bütün əməkdaşları qadınlardan ibarət idi. 

Sovet hakimiyyəti dövründə bütün sovet respublikalarında olduğu kimi Azərbaycanda da mətbuat 

sovet ideologiyasının ruporuna çevrilmişdi. Azad və demokratik mətbuatdan söhbət belə gedə bilməzdi. 

Yalnız bolşevik rejiminin, kommunist ideyalarının təbliği ilə  məşğul olan qəzet və jurnallar nəşr 

olunurdu. Mətbuat üzərində ciddi senzura hökm sürürdü. Kommunist Partiyasının orqanı olan "Pravda" 

(bu qəzetin dilimizə tərcüməsi "Həqiqət" olsa da, səhifələri qərb demokratiyasına qarşı iftiralarla, ictimai 

və iqtisadi-siyasi həyatın müxtəlif sahələrinə aid yalan informasiyalarla dolu idi) qəzetinin ilk nömrəsinin 

çapdan çıxdığı gün - 5 may Mətbuat Günü kimi qeyd olunurdu. 

Azərbaycan öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra bir çox milli-mənəvi dəyərlərə qayıdış 

mətbuat sahəsində də özünü göstərdi. Bu gün ölkəmizdə yüzlərlə mətbu orqan - qəzet və jurnal fəaliyyət 

göstərir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamı ilə  "Əkinçi" qəzetinin nəşrə başladığı 

gün - 22 iyul Milli Mətbuat və Jurnalistika Günü kimi qeyd olunmağa başladı. 



 

20 


1 AVQUST 

 

AZƏRBAYCAN ƏLİFBASI  



VƏ AZƏRBAYCAN DİLİ GÜNÜ 

 

Azərbaycan xalqının dünya sivilizasiyasına bəxş etdiyi nadir töhfələrdən biri də Qobustan və 

Gəmiqaya təsvirləri, həmçinin epiqrafik abidələrdir. Tarixi faktlar sübut edir ki, bu qiymətli  əsərləri 

yaradarkən xalqımız müxtəlif yazı növlərindən və əlifbalardan istifadə etmişdir. Qədim Manna dövlətində 

yerli yazı növü ilə yanaşı, heroqliflərdən də istifadə olunduğu məlumdur. Ulu əcdadlarımız olan al-

banların 52 hərfdən ibarət əlifbası vardı. 

Ölkəmizdə İslam dininin yayılması ilə əlaqədar ərəb əlifbasından geniş istifadə olunmuş, yüz illər 

boyu  ərəb dili din, elm və  təhsil dili rolunu oynamışdır. Lakin əsrlərlə müxtəlif xalqların mədəni 

əlaqələrinə xidmət etmiş  ərəb qrafikası dilimizin səs sistemini bütün dolğunluğu ilə  əks etdirə bilmir

onun quruluşu və xarakteri haqqında tam aydın təsəvvür yaratmırdı. Bu çatışmazlıqlar M. F. Axundzadə 

başda olmaqla dövrün mütərəqqi maarifçi ziyalılarında  əlifba islahatı keçirmək ideyaları yaratmışdı. 

Lakin o vaxt bu ideyanı həyata keçirmək mümkün olmamışdı. 

1922-ci ildə Azərbaycan hökumətinin qərarı ilə Yeni Əlifba Komitəsi yaradıldı. Bu Komitəyə 

Azərbaycan (türk) dili üçün latın qrafikalı əlifba tərtib etmək tapşırığı verildi. Bu yeni əlifbaya keçilməsi 

yolunda atılmış ilk ciddi addım oldu. 1923-cü ildən etibarən latın qrafikalı  əlifbaya keçmə prosesi 

sürətləndirildi. 1926-cı ildə keçirilmiş Birinci Ümumittifaq Türkoloji Qurultayın tövsiyəsinə əsasən 1929-cu 

il yanvarın 1-dən etibarən Azərbaycanda kütləvi  şəkildə latın qrafikalı  əlifba tətbiq edildi. Bu hadisə 

Azərbaycanda savadsızlığın ləğv olunmasında mühüm rol oynadı. 

Lakin Türkiyə Cümhuriyyətində də latın qrafikalı əlifbaya keçilməsi və bunun nəticəsində SSRİ-

də  və xaricdə yaşayan türk xalqları arasında mədəni  əlaqələrin güclənməsi qorxusu Sovet imperiyası 

rəhbərliyində Azərbaycan  əlifbasının yenidən dəyişdirilməsi planlarını yaratdı. Nəticədə 1940-cı il 

yanvarın 1-dən kiril qrafikalı əlifbaya keçmək haqqında qərar qəbul olundu. 

Sonralar kiril qrafikasının Azərbaycan dilinin fonetik səs sisteminə uyğunlaşdırılması üçün 

Azərbaycan kiril qrafikasında müəyyən dəyişikliklər aparıldı. Yarım  əsrdən çox bir müddət  ərzində kiril 

qrafikası ilə Azərbaycan elmi və mədəniyyətinin qiymətli nümunələri yaradıldı. 

Azərbaycan öz dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra latın qrafikalı Azərbaycan  əlifbasının 

bərpası üçün tarixi şərait yarandı. Nəticədə 1992-ci ildə latın qrafikalı Azərbaycan  əlifbasının tətbiqi 

barədə Qanun qəbul olundu. 2001-ci ildə isə latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasına keçid başa çatdırıldı. 

Latın qrafikalı  əlifbanın tətbiqinin Azərbaycan Respublikasının siyasi həyatında, yazı 

mədəniyyətimizin tarixində mühüm hadisə olduğunu nəzərə alaraq Azərbaycan Prezidenti H. Əliyev 

2001-ci il avqustun 9-da fərman imzalamışdır. Bu fərmanla avqustun 1-i Azərbaycan Respublikasında 

Azərbaycan Əlifbası və Azərbaycan dili Günü elan edilmişdir. 




Yüklə 0,55 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   25




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə