Microsoft Word taxil zerervericileri sooon docx
Yüklə 228,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elmi redaktor
- Çəyirtkələr
- Asiya çəyirtkəsi
- İtaliya çəyirtkəsi
- Mübarizə tədbirləri.
| 2
Rəyçilər: b.e.f.d. Z.M.Məmmədov a.e.f.d. M.M.Tağıyev Ağayev C.T. TAXIL BİTKİLƏRİNİN ZƏRƏRVERİCİLƏRİ VƏ ALAQ OTLARI. Bakı: “Müəllim” nəşriyyatı, 2017. 48 s. Kitabda buğda, arpa, qarğıdalı bitkilərininə vegetasiya dövründə və saxlama yerlərində zərər vuran zərərli orqanizmlərin həyat tərzi və onlara qarşı mübarizə tədbirləri haqda elmi tədqiqat işlərinin nəticələrinə əsaslanan məlumatlar verilmişdir. Mədəni əkinlərdə yayılmış alaq otları və onlara qarşı mübarizədə tətbiq olunan vasitələr haqda məlumatlar əks olunmuşdur. ISBN 978-9952-435- 76-4
3
Azərbaycanda taxıl bitkilərinin (buğda, arpa, qarğıdalı, vələmir, çovdar və s.) əkin sahələri genişləndikcə onların zərərvericilərinin növ tərkibi və arealları daha da artır. Dənli taxıl bitkiləri üzərində 200-dən artıq zərərverici qeydə alınmışdır. Onların növ müxtəlifliyi ibtidailərdən başlayıb istiqanlılara qədər davam edir. Azərbaycan şəraitində buğda, arpa və qarğıdalını zədələyən ən çox yayılmış zərərvericilər çəyirtkələr, gəmiricilər, taxıl böcəkləri, ziyankar bağacıqlardır. Ayrı-ayrı illərdə əlverişli şərait olduqda İsveç və Hessen milçəkləri, Sümürtkən böcəklər, taxıl mənənələri də güclü zərər vura bilir. Çəyirtkələr Həşəratlar (İnsekta) sinfinin, düzqanadlılar dəstəsinə (Orthop- teria) aiddir, dənli taxıl bitkilərinin ən qorxulu zərərvericiləri sayılır. Onlar 2 qrupa bölünür, tək-tək və dəstə (sürü) halda yaşayanlar. Dəstə (sürü) halda yaşayan Asiya, İtaliya və Mərakeş çəyirtkələri kütləvi inkişaf etdikləri illərdə daha şiddətlə yayılaraq bütün yaşıl kütləni məhv edirlər.
canın Kür-Araz çaylarının ətraflarında olan axmazlarda, Qarasu və Turyan çaylarının ətraflarında durğunlaşmış sucaq yerlərdə olan kolluq və qamışlıqlarda, Sabirabad, Biləsuvar, Neftçala, Salyan rayonlarında kollektor, drenaj kanallarının bataqlıqlarında və şoranlıqlarda rast gəlinir (Şəkil 1). Asiya çəirtkələri qışı yumurta halında torpağın 5-15 sm dərin- liyində keçirir. Mayın birinci ongünlüyündən başlayaraq yumurta- lardan çıxan sürfələr bitkilərin yaşıl hissələri ilə qidalanmağa başlayır. İntensiv qidalanma 40-48 gün davam edir. Yaşlı sürfələr əkin sahələrinə, xüsusən taxıl əkinlərinə və qarğıdalıya daraşaraq onları kütləvi surətdə gəmirirlər. İtaliya çəyirtkəsi – Calliptamus italicus L. Bu növ çəyirtkələr Azərbaycanın bütün dağətəyi və Aran zonalarında yayılıb. İtaliya çəyirtkəsi sürü halında yaşayanlara aiddir. Bu xüsusiyyətinə görə
4
onlar çox qorxuludur. Əlverişli şəraitdə populyasiya sıxlığını kəskin artıran zərərverici taxıl zəmilərinə daraşaraq onların məhv olmasına səbəb olur. Qonur, sarımtıl-qonur və ya açıq-boz rənglərdə olub, bədəni 16-40 mm-dir. Qabaq döşü üzərində qabırğa olmaqla, qabaq ayaq- larının çanaqcıqları arasında barmaqşəkilli çıxıntılar vardır. On- ların özünəməxsus əlaməti budlarının içəri tərəfdən çəhrayı rəngdə olmasıdır. Yetkinlik yaşına çatmış hər bir dişi fərd öz yumur- talarını torpağa qoyur. Çəyirtkələrin növlərindən asılı olaraq yu- murta məhsuldarlığı dəyişir. Asiya çəyirtkəsi hər yumurta kisəsinə 50-100 ədəd, Mərakeş çəyirtkəsi isə 30-40 ədəd yumurta qoyur (Şəkil 2). Yazda minimal temperatur həddi 8-10°C-ni keçdikdə qışı torpağın üst qatlarında (5-10 sm) keçirmiş yumurtalarda diapauza- ya çevrilmiş embrionlar inkişaf edir. Çəyirtkələrin sürfələri yetkin fərdə oxşayır. Onlar natamam metomorfozlu inkişafa malikdir, yəni qabıq dəyişməklə yaş dövrlərini keçərək böyüyür və yetkinləşir. Ətraf mühitin temperatur və nəmliyinin çəyirtkələrin qidalanması, inkişafı və çoxlamasında böyük əhəmiyyəti vardır. Bədən temperaturu 24-27°C olduqda onlar intensiv qidalanma vəziyyətinə gəlir. Çəyirtkələrin bədən temperaturu havanın tem- peraturu ilə bərabərdir. Qızmar günlərdə yarımtapdalanmış otlaq sahələrində, nəmli qamışlarda, yarımsəhra otlaqlarda Asiya, Mərakeş və İtaliya çəyirtkələri normal inkişaf edir, koloniyalarında saylarını kəskin artıraraq, taxıl, qarğıdalı sahələrinə və başqa əkinlərə güclü ziyan vurur. Ayrı-ayrı növlərin bioekoloji xüsu- siyyətlərinin müxtəlifliyi onlara qarşı mübarizə tədbirlərinin də hər bir növ üçün özünəməxsus şəkildə hazırlanması və tətbiqini şərtləndirir. Mübarizə tədbirləri. Çəyirtkələrə qarşı mübarizə tədbirləri bir neçə mərhələdə müxtəlif metod və vasitələrlə həyata keçirilir. 1. Zərərvericinin ocaqlarının və qış ehtiyyatlarının məhv edilməsi. Bu məqsədlə ehtimal olunan çoxlama mənbələrində aşağıdakı profilaktik mübarizə tədbirləri aparılmalıdır: a) bataqlıqların qurudulması; b) mədəni əkin sahələrinin ətrafı və su kanalları qıraqlarında
Yüklə 228,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|