sahil-dən 12 millik məsafə ölçüsündə müəyyən edildi.
Yer kürəsinin beşinci qitəsi olan Antraktidanı haqlı olaraq sülh və əməkdaşhq
materiki adlanduırlar.
ABŞ, Böyük Britaniya, Fransa, Argentina, keçmiş SSR və başqa ölkələrin
Antraktidaya dair 1959-cu ildə imzaladıqları müqaviləyə əsasən, bu qitədən yalmz
sülh məqsədləri, elmi-tədqiqat işləri aparmaq azadlığı bəyan edildi və Antraktidanın
beynəlxalq hüquqi rejimi müəyyənləşdirildi.
Antraktidada heyvanlar və bitki aləmini qorumaq, tullantıları uzaqlaşdırmaq və
çirklənmənin qarşısını ala bilən yeni və daha sərt tədbirlər Antraktidamn
mənimsənilməsində əmək-daşhğa dair 1991-ci ildə Madriddə imzalanmış protokolda
müəyyən edildi.
Ə
vvəllər qeyd etdiyimiz kimi, atmosfer havası da ətraf mühitin qorunmasının
beynəlxalq obyektlərindən biri hesab edilir. Dünya birliyi son vaxtlarda öz gücünü
atmosfer havasınm çirkləndirilməsinin transsərhəd hərəkətinin qarşısmı almağa və
ozon qatmın dağılmaqdan qorunmasına yönəltmişdir. Bu mə-sələ ilə əlaqədar
beynəlxalq münasibətlər 1987-ci ildə Monereal və 1985-ci il Vyana Konvensiyalarına
ə
sasən tənzimlənir.
Hava hövzəsinin qorunmasma dair qəbul edilmiş konvensiyalar və razılaşmalar
arasında Moskva (1963-cü il) müqa-viləsi xüsusi yer tutur. Bu müqaviləyə əsasən,
atmosferdə, açıq kosmosda və suyun altmda nüvə silahlarınm sınaqdan keçirilməsi
qadağan olundu. 1996-cı ildə isə nüvə silahlarını tamamilə qadağan edən müqavilə
BMT üzvü olan dövlətlərin çoxu tərəfindən imzalandı.
Ə
traf mühitin mühafızəsi sahəsinde beynəlxalq əməkdaşlıq və onun əsas
prinsipləri
Ə
traf mühitin çirklənməsi yerli, regional və qlobal miqyasda baş verə bilər.
Təbii və ekoloji proseslər nə milli, nə də inzibati sərhədlərlə məhdudlaşmır. Yer
kürəsinin bir nöqtəsin-də ətraf mühitin çirklənməsi tədricən genişləndikcə regional
ekoloji problemlərdən qlobal problemə çevrilir. Göstərilənlərlə əlaqədar bəzi qonşu
dövlətlər (hətta bir srra dövlətlər) hamı üçün təhlükəli olan ekoloji təhlükələri aradan
birgə qaldırmaq məqsədilə öz səylərini birləşdirməli olurlar. Baltik, Xəzər və Aralıq
dənizlərinin, Kür, Reyn, Dunay və Tisa çaylarmm qorunması məqsədilə aidiyyəti
olan ölkələrin birgə əməkdaşlığını təmin edən beynelxalq təşkilatların yaranması
deyilənlərə əyani misal ola bilər. Məsələn, Xəzərətrafı dövlətlərin (Rusiya, ran,
Azərbaycan, Qazaxıstan və Türkmənistan) yaratdığı beynəlxalq birlik Xəzər
dənizinin flora və faunasmın qorunması, çirklənməsinin qarşısının alınması və
dənizin dibinin sərvətlərindən istifadə etmək sahəsində vahid proqram qəbul
etmişdilər. Regional xarakter daşıyan belə beynəlxalq müqavilələr və qərarlar
göstərilən təbii məkanda ətraf mühitin pisləşməsinin qarşısının almmasına yönəlsə
də, öz məzmununa görə beynəlxalq xarakter daşıyır.
Təbii proseslər Hövlət sərhədlərinin hüdudlarına sığışmadığına görə bir ölkədə
ekosistemin pozulması qonşu ərazilərin ekologiyasına da mənfı təsir göstərir.
Məsələn, Almaniyada və ya Böyük Britaniyada yerləşən müəssisələrin icazə verilən
normadan artıq atmosferə buraxdıqları zəhərli qaz qonşu Avropa dövlətlərinin də
(Norveç, sveç, Danimarka və s.) ərazisində atmosfer havasmm çirklənməsinə səbəb
olur.
Beynəlxalq miqyasda ekoloji amillərin prioritetliyinin müntəzəm artması
biosferin sirsilə şəklində artması ilə bağlıdır. Ekoloji böhranm bütün tərkib hissələri
(istixana effekti, ozon qatınm nazilməsi, torpağm deqradasiyası, radiasiya təhlü-kəsi,
yerin təkinin enerji və başqa ehtiyatlarının tükənməsi və s.) çox güclü artan ekoloji
təhlükəyə çevrilir və bu, vəziyyətdən çıxmağm yeni qaydalannı və yollarını tapmağı
tələb edir. Bu yol hansı yoldur? Günü-gündən artan ekoloji fəlakətlərdən necə
qurtarmaq olar? Ekologiya sahəsində tanınmış mütəxəssis M.Stronenin fıkrincə, «Biz
birgə yaşamağa məcburuq, əks təqdirdə heç kim yaşaya bilməz» (Ətraf mühit və
inkişaf» üzrə 1992-ci ildə BMT-nin Rio-de-Jeneyrada təşkil etdiyi konfransda
çıxışından).
Alimlərin fıkrincə, dünya birliyinin beynəlxalq ekoloji böhrandan çıxış
yollarından biri beynəlxalq ekoloji münasibətlərin ahəngdarlaşdınlmasıdır. Artıq
hamı tərəfındən qəbul edilmişdir ki, belə böhran vəziyyətindən ancaq bütün
dövlətlə-rin təbiəti qorumaq sahəsində səylərini birləşdirməklə və vahid strateji
proqram üzrə hərəkət etməklə çıxmaq mümkündür. Məhz elə ona görə də, belə
strategiyanı həyata keçirmək məqsədi ilə ətraf mühitin qlobal miqyasda qorunmasına
nail ola biləcək səlahiyyetlərə malik orqanlarm yaradılmasının zəruriliyi haqqmda
çoxsayh təkliflər irəli sürülmüşdür.
BMT-nin ətraf mühitin qorunması sahəsində fəaliyyəti 40-cı illərin sonlanndan
başlamışdır. 1949-cu ildə ABŞ-ın Leyk-Saksees şəhərində təbiətin qorunması üzrə
Beynəlxalq elmi-texniki konfrans keçirildi. Bu illərdə, əsasən, vəhşi heyvanların və
kökü kəsilməkdə olan bitki növlərinin qorunması, milli qoruqların və parkların təşkili
və sairəyə aid beynəlxalq əməkdaşlıq məsələləri hələ yeni-yeni formalaşırdı.
Ə
traf mühitin qorunması məsələsi BMT səviyyəsində ilk dəfə kompleks şəkildə
1968-ci ildə Parisdə keçirilən biosfer problemlərinə həsr olunmuş beynəlxalq
konfransda müzakirə olundu. YUNESKO-nun təşəbbüsü ilə təşkil olunmuş bu
kon-fransda « nsan və biosfer» adlı ekoloji tədqiqatlar proqrammı işlənib hazırlandı.
Bu proqramın vəzifəsi bütövlükdə biosistem ehtiyatlarının və ayrı-ayrı ekosistem
tiplərində (dağlıq, tropik, səhra və s.) onların səmərəli istifadəsi və qorunmasımn elmi
ə
saslarını hazırlamaq idi.
Ə
traf mühitin qorunması sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq, əsasında hamı
tərəfındən tanınmış prinsiplər və normalar duran, beynəlxalq ekoloji hüquqa əsasən
tənzimlənir. Bu prin-siplərin yaranmasında BMT-nin 1972-ci ildə Stokholmda
Dostları ilə paylaş: |