Microsoft Word td\335d I b\334T\334N. doc

Ulanbek Alimov 
2 
Çetin  Cumagulov’un  “Kırgızistan  Epigrafisi  I-II-III”,  “Kırgızistan’da  Bulunan  Siro-Türk 
(Nestoriyan)  Yazıtlarının Dili”,  “Kırgızistan’ın  Epigrafik  Yazıtları”  ve  diğer  çalışmaları  kendi  alanında 
birçok  bilim  adamı  için  kılavuz  niteliği  taşımaktadır.  Bu  çalışmaları  hakkında  onlarca  makale 
yayımlanmıştır.  Gerçekten  de  bize  sunmuş  olduğu  bütün  bu  eserler  yoğun  bir  gayretle  çalışmanın 
meyvesidir. O dönemde Sovyet Türkoloji Komitesinin Başkanı olan ünlü Ord. A. N. Kononov’un 1984 
yılında  yayımlanan  “Dil  Biliminin  Sorunları”  adlı  büyük  dergide  kısaca  belirtmiş  olduğu  şu  cümleyi 
hatırlatmak  istiyorum:  “Kaynak  çalışmasında  en  zor  alan  eski  yazıtların  dilidir.  D.  D.  Vasilyev’in 
“Enesay  Kıyılarında  Bulunan  Eski  Türk  Runik  Yazıtları”  (Leningrad,  1983)  ve  Çetin  Cumagulov’un 
“Kırgızistan Epigrafisi” adlı kitabının II cildi (Bişkek, 1982) dil bilimi açısından çok önemli kaynaklar 
niteliğini kazanmıştır” demektedir. 
Ünlü edebiyatçı, halk bilimci Prof. Dr. Saparbek Zakirov bir makalesinde şunları söylemektedir: 
“Talas’taki  kayalar  üzerindeki  yazıtların  bulunmasında  ve  araştırılmasında  Rus  doğa  bilimcisi  V.  A. 
Kallaur’un,  Fin  bilim  adamı  G.  .  Geykel’in,  Rus  bilim  adamı  S.  E.  Malov’un  ve  .  A.  Batmanov’un 
çalışmaları  esas  alınmışsa  da  Çetin  Cumagulov’un  bu  eserinin  özgün  değerde  bir  çalışma  olduğunu 
belirtmem  gerekir.  ‘Eldeki  altının  değeri  bilinmez’  deyiminde  olduğu  gibi  kendi  bilim  adamlarımızın 
hayatı boyunca yapmış olduğu işleri görmezden gelerek ‘büyük bilim adamların’ yüzeysel olarak yaptığı 
çalışmalarını ‘Tanrının mührü’ gibi görerek başımızı eğmeye yatkın olduğumuzu da üzülerek söylemem 
gerekmektedir.  limde şöhret değil delil geçerlidir. Çetin Cumagulov kırk yıla yakın bir dönem içerisinde 
Kırgızistan’daki  epigrafi  üzerine  çok  önemli  işleri  gerçekleştirdi.  Çetin  Cumagulov’un  “Kırgızistan 
Epigrafisi  I-II-III”  (  Bişkek,  1963,  1982,  1987)  adlı  eseri  her  bilim  adamının  dikkatini  çekecek  bir 
çalışmadır  diye  düşünüyorum.  Özellikle  Talas’taki  kayalarda  bulunan  yazıtlar  üzerinde  çalışırken  çok 
emek harcadı. O kendinden önceki Rus bilim adamlarının çalışmalarından da istifade ederek yeni bulunan 
bu  yazıtlar  üzerindeki  çalışmalarla  bu  bilim  dalının  gelişmesini  sağlamış  oldu.  Günümüzde 
Kırgızistan’daki yirmiden fazla eski Türk yazıtlarının bulunmasını da Çetin Cumagulov’un “Kırgızistan 
Epigrafisi” adlı çalışmadan öğrenmekteyiz”.
2
 Bu çok iyi ve yerinde bir tespittir. 
Çetin  Cumagulov’un  tarihi  yazıtları  keşfederek,  araştırarak,  tercümesini  yaparak  ilim  alanına 
ulaştırmasına  değer  verebilmek  bile  bizim  için  gerçekten  çok  büyük  bir  ilmi  cesaret  sayılır.  Diğer 
bölgelerde  koskoca  heyetin  yaptığı  bütün  bu  işleri  tek  başına  gerçekleştirmesi  bizim  yukarıda 
bahsettiğimizi  destekler  diye  düşünüyoruz.  Hocamızın  çalışmaları  Kırgızistan’daki  Türkoloji  bilimine 
yeni bir soluk getirmiştir. Böylesi zor bir sahada ortaya çıkan bu güçlü soluğu unutmamız gerekir. 
1980–1988  yılları  arasında  Dil  ve  Edebiyat  Enstitüsünün  Diyalektoloji  ve  Kırgız  Dili  Tarihi 
bölümünün  başkanlık  görevini  üstlenir.  Onun  yeni  buluşları  hakkındaki  makaleleri  ulusal  dergilerde 
devamlı  olarak  yayımlandı.  Uluslararası  konferanslarda  konuşulmaya  başlandı.  Kırgız  Cumhuriyeti 
Anıtları Koruma Kurumuyla uzun yıllardan beri işbirliği içinde olup “Kırgızistan’ın Anıtları” adlı Rusça 
ve  Kırgızca  yayımlanan  dergiye  makaleler  yazarak  çalışmalarını  sürdürdü.  “Kırgızistan’ın  Epigrafik 
Anıtları” adlı tanıtıcı  kitapçığı  da  bu  kurumdan  çıktı.  Bunun  yanında  Çetin  Cumagulov  sosyal  yönüyle 
çalışmalarını sürdürdü, ayrıca eğitime de çok önem verdi. Zamanında Dil ve Edebiyat Enstitüsünün parti 
sekreterliğini,  genel  sekreter  yardımcılığını  10–15  sene  devam  ettirdi.  Bu  görevinde  de  halkla  nasıl 
çalışılması  gerektiğini  örnek  olarak  gösterebildi.  Adil  olması  hem  yöneticiler  hem  çalışanlar  tarafından 
hâlâ  sevilerek  anlatılmaktadır.  Gençlerin  eğitimine  çok  önem  vermektedir,  özellikle  onların  ilmi 
çalışmalarını takip etmekte, ilmi konferansları düzenlemekte çok çalışmaktadır. 1990 yılında Akademinin 
Tarih  Enstitüsünün Terminoloji  bölümünün  başkanı  olarak  göreve  gelir  ve  beş sene  bu  görevi  üstlenir. 
Bağımsızlığın  kazanıldığı  bu  geçiş  döneminde  terminoloji  alanında  ortaya  çıkan  sorunların  ve  yeni 
gelişmekte olan süreçlerin ağır yükünü taşımayı başardı. Onun birçok makalesi, Terminoloji bölümünde 
düzenlediği  toplantıları, alınan  kararların  resmi  gazetelerde  yayınlanması,  gerekli  kurum  ve  kuruluşlara 
yazmış olduğu mektupları, radyo ve televizyon vasıtasıyla vermiş olduğu röportajları bu geçiş döneminde 
nasıl  zor  bir  görevi  üstlendiğinin  göstergesidir.  Birçok  tartışmalı  terim  ve  kelime  hakkında  halka 
açıklamalar yaparak her şeyi yerine koymayı başarabildi. Bu konularda prensiplerinden vazgeçmeyerek 
dilbilimci  sıfatıyla  aktif  bir  şekilde  çalışmalarına  devam  etmektedir.  Günümüzde  onun  tavsiyelerinden 
yararlanmayan kurum,  gazete veya gazeteci yok denilecek azdır. Zaman durmadan akar yıllar ardından 
                                                 
2
 Saparbek Zakirov, “Kırgız Yazısı”, Kırgız Tuusu Gazetesi, 22 Mayıs 1991. 

---

Çetin Cumagulov 
3 
aylar geçer. Hangi işleri doğru yaptık hangilerini yanlış yaptık diye geriye bakarak kendimizi sorgularız. 
şte o zaman Çetin Cumagulov’un bu kadar zamandan beri hâlâ yapmaya çalıştıklarından ilham alırız ve 
terminoloji tarihimizde zor bir geçiş dönemi yaşadığımızın farkına varırız. 
Eğitim  alanında  da  geleceğin  eğitimcilerini,  kültür  eğitmenlerini  ve  öğretmenleri  hazırlamada 
büyük  emek  harcamış  bir  eğitimcidir.  Kırgız  Devlet  Üniversitesinin  Tarih  bölümünde  1.  -  3.  sınıf 
öğrencilerine  “Kırgız  Yazısının  Tarihi”  derslerini  Rusça  ve  Kırgızca  olarak  vermeye  devam  ediyor. 
Kırgız Televizyon ve Radyo Kurumunun çalışanlarına verilen Kırgız Dili ve Terminolojisi dersleri verdi. 
Birçok  kurumda  çalışan  Rusça  konuşan  elemanların  Kırgızcayı  öğrenmesinde  de  büyük  çabası  vardır. 
Kırgız  Devlet  Üniversitesi  ve  Oş  Devlet  Üniversitesinin  filoloji,  pedagoji  fakültelerindeki  öğrencilerin 
bitirme  tezi  ve  sınavlarında  komisyon  başkanlığı  görevlerini  üstlenerek  genç  meslektaşlarının 
çalışmalarında emeği geçmiştir. 
Çetin Cumagulov uluslararası konferanslara, sempozyumlara ve kongrelere katılarak bildirilerini 
sunmaya  ve  Kırgızistan’da  bulunan  eski  yazıtların,  dilimizin  ve  tarihimizin  çeşitli  sorunları  üzerinde 
durarak bunları araştırmaya devam etmektedir. 
 
Monografileri ve Kitapları 
 
 
 
 
1. Epigrafika Kirgizii (Kırgızistan Epigrafisi),  limler Akademisi Yayınları, I. Baskı, Bişkek 1963. 
2.  Yazık  Siro  -  Tyurkskih  (Nestorianskih)  Pamyatnikov  Kirgizii  (Kırgızistan’da  Bulunan  Siro-Türk 
(Nestoriyan) Yazıtlarının Dili),  lim Yayınevi, Bişkek 1971. 
3. Epigrafika Kirgizii (Kırgızistan Epigrafisi),  limler Akademisi Yayınları, II. Baskı, Bişkek 1982. 
4. Epigrafika Kirgizii (Kırgızistan Epigrafisi),  limler Akademisi Yayınları, III. Baskı, Bişkek 1987. 

---