Microsoft Word td\335d I b\334T\334N. doc



Yüklə 136,15 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix31.10.2018
ölçüsü136,15 Kb.
#76983


Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi /  Journal o f Turkish  World Studies,

Cilt:  VI,  Sayı  1,  Sayfa:  201-208İZMİR 2005.

K U T A D G U  B İL İG ’D E  B İT K İ A D L A R I 

N am es  o f h e r b s  in  “ K n o w led g e  fo r W e a lth ”  (K u ta d g u   Bilig)

Faruk ÖZTÜRK*

Ö zet


Kutadgu  Bilig  müşterek  Orta  Asya  Türkçesinin  en  önemli  metinlerinden  biridir.

Kutadgu  Bilig  birçok  açıdan  olduğu  gibi  Türkçenin  sözvarlığının  tam  olarak  belirlenmesi 

açısından  da  önemlidir.  Bu  çalışmada  Kutadgu  Bilig’deki  bitki  adları  ele  alınmıştır.  Bunun 

için Arat’ın Kutadgu Bilig ile  ilgili yayımlarından yararlanılmıştır.  Kutadgu  Bilig'de  on yedi 

farklı bitki elli  sekiz örnekte  geçmektedir.  Bunlardan bir bölümü temel anlamıyla bir bölümü 

de yan anlamıyla kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Kutadgu Bilig, Bitki Adları,  Sözvarlığı.

A bstract



“Knowledge fo r  Wealth ”  is the  one  of the  most important text of Turkish language  of 

Middle  Asia.  “Knowledge  fo r  Wealth”  has  great  importance  from  the  point  of  view  of 

development  of  lexicon  of  Turkish  language.  İn  this  work  have  been  considered  names  of 

plants,  which  were  mentioned  in  “Knowledge fo r  Wealth”.  For  this  purpose  we  used  the 

Arat’s  publications  of  “Knowledge fo r  Wealth”.  İn  “Knowledge fo r   Wealth”  in  fifty  eight 

examples  were  mentioned  seventeen  names  of various  herbs.  One  part  of them was  used  in 

direct meaning, another part was used in figurative meaning.

Key  Words: “Knowledge for Wealth”  (Kutadgu Bilig), Names of Herbs, Lexicon.

1.  G iriş



K utadgu  B ilig 1  Türk  dili  tarihi  içindeki  ilk  m anzum   siyasetnam edir.  B ilinen  üç  yazm ası  (Herat, 

F ergana ve  M ısır yazm aları)  olan K utadgu B ilig aynı  zam anda İsläm ı  Türk edebiyatının ilk m etinlerinden 

biridir.

K utadgu  B ilig üzerine  yapılan  incelem elerde  m adde  başı  kelim elerin  2861  olduğu  belirlenm iştir. 

(Yüce  1980:  24.)  M etindeki  2861  kelim enin de  ayrı ayrı incelenm esi gerekir.  B u k elim eler hangi  alanlarla 

ilgilidir?  B u  çalışm ada  yalnızca  bitki  ile  ilgili  kelim elerin  hangi  kavram ları  yansıttığı  sorusuna  cevap 

aranacak, K utadgu Bilig'’ deki bitki adları ve  bu adların m etin içindeki  işlevleri  araştırılacaktır.  M etinde  on 

yedi  farklı bitki  adı  elli  sekiz  farklı biçim   içinde  y er alm aktadır.  B itkilerin b ir bölüm ü tem el  sözvarlığının 

da  ögeleridir.  D olayısıyla  bitki  adlarının  içinde  hiç  geçm ediği  b ir  m etin  tasarlam ak  güçtür.  E debiyat 

m etinlerinde  bitkiler,  benzetm e  ve  deyim   aktarm alarında  sık  kullanılır.  “İnsanlar  dünya  üzerindeki  tüm  

dillerde  sevgilerini,  hayranlıklarını,  küçüm sem elerini  birbirlerine  hayvan  y a  d a  bitki  adı  vererek  ifade 

etm işler, kendilerini bunlarla karşılaştırm ışlardır.”  (R oux 2005:  223.)

2.  K u ta d g u   B ilig’de  G eçen  B itk i A d la rı

2.1.  a rb u z

M etinde b ir kez geçen  a r b u z   “karpuz (mecäzı:  ahm ak)”  sözü tabiattan insana b ir deyim  aktarm ası 

içinde  “ahm ak” karşılığında kullanılm ıştır.

m u ^ a r  m e ^ z e tü  aydı  şaeir sözi

uüup tı ^ l a y u  al kişi  arbuzı  [1900]

“Şair buna benzer bir sö z söylem iştir,  dinleyip anlam ağa çalış;  ey insanların karpuzu. ”

Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora öğrencisi.

1 Bu çalışmada Reşit Rahmeti Arat’ın Kutadgu Bilig üzerinde yaptığı çalışmalar temel alınmıştır.

203



Faruk Öztürk

2.2.  a r p a  (A r.  şae'ır, L a t.  h o ld a u m   v u lg a re )



K utadgu  B ilig ’de  a r p a   “arpa”  kelim esi  5  örnekte  geçm ektedir.  C lauson  arpa  sözünün  T oharca 

olduğunu  kaydederken 

Sevortyan  bu  kelim enin  Türkçeye 

M oğolcadan  geçm iş 

olabileceğini 

belirtm ektedir.  (C LA U SO N :  EDPT:  ARB:  198b.;  SEV O R TY A N   1974:  176.;  D O ER FER :  TMEN:  II, 

24445.)  A rp a   sözünü  tem el  sözvarliğinin  b ir  ögesi  olarak  düşünm ek  gerekir.  A rp a   hem   ‘hayvan  y e m i’ 

olarak  hem   de  ‘un  yapilarak  insan y iy eceğ i’  olarak  kullanilir;  ancak K utadgu  B ilig ’deki  bütün  beyitlerde 



arpa,  insan  yiyeceği  kavram ini  yansitm aktadir;  ayrica  “arpa  a şı”  m ütevazi  b ir  yem ek  olarak  tasvir 

edilm iştir.

U arin toeğu ça yi üam uğ yim  içim

K erek arpa y ü r tu t toeurğu açim   [4769]



“H e r y iy e c e k   ve  içecekten  an ca k  karnı  d oyuracak  kadar yem eli;  içinde  ister  arpa  ister

darı olsun,  bu da benim  karnım ı d o yu ra c a ktır.”

Bu söz D L T ’de beş kez geçm ektedir.  (D LT I.  123J9, 2o,  3431;  II.  1215,  316n .)

2.3.  a z ğ an   (L a t.  ro s a   c a n in a ,  ro s a  m a ja lis, ro s a  m u ltiflo ra , p r u n u s   sp in o ra )

A zğ an   “ya b a n  çiçeği”  sözü b ir örnekte geçm ektedir.  (a zğ an   < a z + ğ an   ‘kuşburnu, y ab an gü lü’)

A siğ ü ilsa azğan a n i ^  m en üuli

Ç içek yasliğ  erse biçer m en uli  [2573]



“Yaban  çiçeği fa y d a lı  ise  ben  onun kuluyum ;  eğer özenilerek yetiştirilm iş  çiçek zararlı  ise

onun kökünü k e se rim .”

B u söz D L T ’de  iki kez geçm ektedir.  (D L T  I.  4397Д3.)

2.4.  b u ğ d a y  (A r.  o in ta , L a t. tritic u m   ae stiv u m )

M etinde  b u ğ d a y   “bu ğday’”  sözü  de  b ir  kere  geçm ektedir.  İndekste  bu  kelim e  ‘b u ğ d ay ’ 

(C LA U SO N :  EDPT:  BĞD:  312b.;  SE V O R T Y A N  1978:  232.)  şeklinde  anlam landirilm iştir.  M etinde  ise  b ir 

yildizin adi  ‘S ü n b ü le’  olarak geçer.

K ör arslan bile üoşni buğday başi

B asa ülgü boldi çaean y a  işi  [140]



“Bak,  E s e d ’in kom şusu Sünbüledir,  sonra A kreb  ve K a v s ’in arkadaşı M ızan gelir. ”

Bu  söz  D L T ’de  on  kez  geçm ektedir.  (D L T  II.  2 35 J0,  3198,  363J5;  III.  4 J7  7 3 J7,  24067J3,

25415,  32518.)

2.5.  çiçek



K utadgu  B ilig ’de  en  çok  17  kere  ile  çiçek  “çiçek”  [çiçek <  ET.  çeçek  C LA U SO N :  EDPT:  CCG: 

400b,  401a.;  D O ER FER :  TMEN:  III,  571073.  (F ergana yazm asinda  çe:çe:k,  M isir yazm asinda  çeçe:k)]  adi 

kullanilm iştir.  Bu ad bazen gerçek anlam da bazen de  deyim  aktarm alarinda y er alir.

Ualrn üaşi tügdi közi yaş  saçar

Çiçek yazdi yüz k ö r k üler üatğurar  [80]

“G ö k k a şın ı  çattı,  g ö zü n d e n y a ş serpiliyor;  çiç e k y ü zü n ü  açtı,  bak,  gülm ekten katılıyor.”

B urada insanla ilgili b ir u nsur çiçek sözüne  aktarilm iştir.

Bu türlüg  çiçek yirde m unça bediz

Y azi tağ ü ir opri yaşil kök m e ^ i z   [96]

204



Kutadgu B ilig ’de Bitki Adları

“Yerde  bin  bir  çiçek,  bin  bir  manzara,  düzlük,  dağ,  sahra,  vadi,  y e ş il ve  m avi  renkler  ile 

örtülmüş. ”

Y ağız y ir b aü ır bolm ağınça üızıl

Y a  o tta çiçek önm eginçe yaşıl  [120]

“K ara  toprak kızıl bakır oluncaya kadar,  ateşten y e ş il çiçek çıkıncaya kadar. ”

B urada d a tabiattaki nesneler arasında b ir aktarm a vardır.

Bu  söz  D L T ’de  on  kez  geçm ektedir.  (D L T  I.  1194,  17922,  193s,  23326,  3 88 J3,  4374,  508J2;

II.  12222, 2859,15.)

2.6.  çim   [ar.  ä'ıl, L a t.  cy n odon  d actylon ]

M etinde  çim   “çim,  a yrık  otu ”  sözü  de  bir  kere  geçm ektedir.  (çim  <  ET.  çim /çım   CLAUSON: 



EDPT:  CM:  421b.)

Ü yük çim  osuğluğ bolur bilgeler

Ç ıüar suv üay da aeaü tepseler  [974]

“A lim ler su la k yerlere  benzerler;  nereye a ya k vururlarsa oradan su  çıkar.”

B u söz D L T ’de b ir kez geçm ektedir.  (D LT I.  3 38 J2.)

2.7.  e rğ u v a n

M etinde  e rğ u v a n   “erguvan  çiçeği”  sözü  de  b ir kere  geçm ektedir.  Erguvan  kelim esini  Farsça bir 

alıntı  olarak  gösteren  Tietze  bunu  'eflätun  ile  kırm ızı  arası  çiçek  açan  bir  a ğ a ç ’  biçim inde 

anlam landırm ıştır.  (TIETZE:  TvETTL  C ilt  1  A-E:  733a.)

Tem am  erğuvan teg üızıl m e ^ z im  erdi

B u kün zaeferan urğın e ^ d e  tarıttım   [6529]



“B enzim  kırmızı,  tam bir erguvan gibi  idi,  b u g ü n yü zü m e safran  tohum u ektim .”

2.8.  u a d ı ^   [A r.  o alan c , L a t.  e ric a   a rb o re a ]

M etinde  u a d ı ^   “kayın  a ğacı”  sözü  de  bir  kere  geçm ektedir.(CLAUSON :  EDPT:  ĞDN:  602b. 

‘ u a e ııf ,  D O ER FER :  TMEN:  III.  1831164.,  M U SA EV   1975:  468.,  STEIN G A SS  472a.)

ü a d ı ^  teg boeum  erdi oU teg köni tüz

y a teg egri boldı egildim  tö ^ g ittim   [6532]



“K ayın gibi vücüdum  o k gibi düz ve d ik  idi,  şim di y a y  gibi eğri oldu,  eğdim,  eğildim. ”

B u söz D L T ’de  6 kez geçm ektedir.  (D L T  I.  328,  35620;  III.  134J3,  15 1 7,  3 6 920>2b)

2.9.  u ağ ıl

M etinde  u ağ ıl  “y a ş sö ğ ü t d a lı” sözü de bir kere geçm ektedir.  (C LA U SO N :  EDPT:  ğ ğ L :   610b.) 

tad u  artadı kö r küçi  eksüdi 

Uağıl teg köni boe  egildi Uodı  [1055]



“U nsurlar bozuldu,  kuvveti azaldı;  d ik  vücudu y a ş söğ üt dalı gibi büküldü. ”

B u söz D L T ’de  iki kez geçm ektedir.  (D L T  I.  4093,6.)

2.10.  u a ğ u n   [A r.  baüü'ıo, L a t.  cu c u m is m elon]

205



Faruk Öztürk

M etinde  u a ğ u n   “kavun ”  sözü  iki  kere  geçm ektedir.  (D O ERFER:  TMEN:  IV,  N   2 9 4 ı24=2069. 



[ q ä v u n J ^ T ü .  qavun)

N eçe körklüg erse üağun taş yüzi

Y iei y a beeizi y a  m e ^ z i  tözi  [5110]

“K avunun dışı,  kokusu,  şekli veya rengi ne kadar g üzel olursa olsun, ” 

içinde tatiğ bolm asa ol üagun 

ani taştin atğu b olu r ay  siğun  [5111]

“İçinde  tadı yo k sa  o kavunu kaldırıp a tm ak icap eder,  ey da ğ keçisi gibi çevik insan. ”

B u  söz  D L T ’de  on  sekiz  kez  geçm ektedir.  (D L T   I.  15J6,  88J5, 

174J0, 2 14 b  2686,  2 6 9 J9,

39512,  41010,11,  49924,  50419,  5051S;  II.  2 9 0 „ ;  III.  107s,  12919,  1462,  19021, 

4359.)

2.11.  u a r a n fil  [Fa.  u a r n fu l <  G r.  u a r a n fü lj



M etinde  u a r a n fil  “k a r a n fil’  sözü b ir kere geçm ektedir.  (STEIN G A SS:  966b.) 

aaba yili üopti üaranfil yiein 

ajun barça bütrü y ipar burdi kin  [71]

“K aranfil kokulu bahar rüzgarı esti;  dünyanın her tarafı  m isk ve anber kokusu ile doldu. ”

2.12.  k ü rk ü m   [A r. za e fe rA n , L a t.  cro c u s  sa tiru s]

M etinde  k ü rk ü m   “safran ”  sözü  bir  kere  geçm ektedir.  (K ürküm   <  Fa.  kunkum .  CLAUSON: 

EDPT:  G R G :743a.)

yil ülgü yay erse tüşegli yiğit

sariğ  al  tüşese y a kürküm  ögit  [6009]

“Yılın  m evsim i  y a z   ve  rüya  gören  delikanlı  ise  rüyasında  sarı,  p em b e  renklerle  safran  veya 

öğütülm üş bir şey görürse. ”

B u söz D L T ’de b ir kez geçm ektedir.  (D LT I.  4869.)

2.13.  ot

M etinde  ot  “o t”  sözü sekiz kere geçm ektedir.  (SEV O R TY A N   1974:  481.) 

biliğsiz kişi k ö ^ l i  kum  teg tu ru r 

ögsiz kirse  tolm az ap ot yem  önür  [975]



“B ilgisiz insanın gönlü kum sal gibidir,  neh ir aksa dolmaz,  orada o t ve yem   bitmez. ”

K önilik üçün kök aeaüin tu ru r 

yayilm az üçün yirde  oy yim  ö nür  [5600]

“D o ğ ru lu k yüzünd en g ö k  ayakta durur, y e r  sa b it olduğu  için üzerinde  o t ve  ekin biter.” 

üayu tağ d a yügrür ü ^ ü r d e   evi 

yim i ot köki içgü yağm u r suvi  [6155]

“B iri dağda koşar,  evi m ağaradır,  onun yed iğ i  ot kökü,  içtiği ya ğ m u r suyudur. ” 

yigüm  ot köki bolsu yağm ur suvi tap 

eeiz üum  tüneyi tağ to n  keeeyi  [6571]

206



Kutadgu B ilig ’de B itkiAdları

“Yiyeceğim   o t  kökü  olsun,  ya ğ m u r  suyu  bana  yeter;  kum dan  dö şek ya p ıp   geceleyeyim ,  çuldan 

elbise giyeyim. ”

B u  söz  D L T   de  otuz  üç  kez  geçm ektedir.  (D LT  I.  14ц  13,  355 6,  6522,  756,  16924,  17216, 

1953,  2251,  2553,  34221,  41512,  4 6 9 „ ;  II.  7919,  10826,  13315,  29411,  3305,  34828,  3512;  III.  45,  4723, 

689,  1221,  14124,  2006,  263 14,  2779,  2 8 7 14,  3 746,  43 620,  44 213.)

2.14.  sim iş

M etinde  sim iş  “simiş,  çekirdek” sözü b ir kere geçm ektedir.

aş içgü yiseler nuüul u r yim iş

üuruğ öl yim iş u r b ir ança sim iş  [4660]



“Y iyecek ve  içecek tamam  olunca çerez ve  m eyve ver,  kuru ve y a ş  m eyve ya n ın d a  bir m ikdar sim iş 

de  bulunsun

2.15. tik e n

M etinde  tik e n   “diken”  sözü  iki  kere  geçm ektedir.  (tiken  <  ti+ken.  C LA U SO N :  EDPT:  DGN: 

483b.;  DOERFER:  TMEN:  II,  528915.)

ayur bu ü a e a ş ı^  irig  sözlem iş

a ^ a r  tornu ıetım  tiken çiknem iş  [3846]



“K ardeşin  ço k haşin  cevap vermiş,  ben  ona ipek gönderdim ,  o  ise diken işlem iş  -dedi-. ”

B urada d a diken kelim esi gerçek anlam ı  dışında kullanılm ıştır.

üiken ol uüuşluğüa eünya tolu

aeaü ursa yirke kirür saülağu  [6383]



“A kıllı insan  için dünya dikenler ile doludur, yere  basınca ayağına batar,  d ikka t etm ek läzım dır

Bu  söz  D L T ’de  yedi  kez  geçm ektedir.  (D L T   I.  2 04 18,  40023,  4 0 1 123;  II.  21 57,  28 014;  III.

4413.)

2.16. y T m iş



M etinde y T m iş   “yem iş,  m eyve”  sözü on kere geçm ektedir.  (C LA U SO N :  EDPT:  YM Ş:  938b.)

y ¥ m iş  yigü niem et çiçekinde gör

üam uğ n e ^ k e  y a ^ z a ğ  m unı bilgü t e ^   [1651]

“M eyveyi, y iy e c e k  nimetleri,  çiçekte  iken görm eli;  h er işte  m isal o larak bunu  ö rn ek tutmalı. ”

üuruğ öl y ^ m iş  tu t y a içgü  süçig

a n ı ^ d ı n  bolu r bu boğuzüa keçig  [2889]

“K uru veya y a ş  m eyve y a h u t içki ve şarap,  bunlar boğaza hep onun  elinden gelir. ”

üuruğ öl y ¥ m iş  y a cülengbin cülab

özi üatğu tutğu bu barça şerab  [2904]

“Kuru,  y a ş  m eyve  veya  g ü l  balı,  g ü l  şurubu,  bütün  bu  içkileri  kendisi  yap m a lı  ve  m uhafaza 

etm elidir

Telim  tüş bolu r yim  içim ke barır 

yarağsız y ¥ m iş  bolsa t e ^ s i z  kelir  [6005]

207



Faruk Öztürk

“B irço k  rüyalar  vardır  ki  y e m e k   ve  içm ekten  gelir,  yaram ayan  yem ekler  yenilm iş  ise  rüya  da 

uygunsuz olur. ”

B u  söz  D L T ’de  yedi  kez  geçm ektedir.  (D L T I.  2 5 1J7,  2639;  II.  12ı8,  9523,  1466,  25 416;  III.

1214.)

2.17.  yığaç



M etinde  yığaç  “a ğ a ç ”  sözü  dört  kere  geçm ektedir.  [CLAUSON :  EDPT:  AĞC:  79b.;  TIETZE: 

TvETTL  C ilt  1  A-E:  109b.  (yıgaç < ET.  ı  ‘b itk i’+-ğaç)]

yayılm az yorığa keveldin tüşüp

eeersiz yığaç m ingü m u ^ lu ğ  bolup  [1428]

“Sarsm ayan rahvan küheylan attan inip aciz içinde eyersiz bir ağaca bineceksin. ”

uuuşsuz kişi ol yim işsiz yığaç

yim işsiz yığaçığ negü uılsun aç  [2455]

“A kılsız  adam   m eyvesiz  ağaç  gibidir,  aç  kim se  m eyvesiz  ağacı  ne  ya p sın .”  B urada  da  b ir 

benzetm e vardır.

yağa tursu yağm ur yazılsu çiçek 

Uurımuş yığaçtın salınsu küjek  [118]



“Yağm ur yağm akta devam   etsin,  çiçekler açılsın;  kurum uş ağaçlardan p erçem ler sarksın.” 

uurım ış yığaçlar tonandı yaşıl 

bezendi yipün al  sarığ kök uızıl  [67]

“K urum uş ağaçlar ye şiller giyindi,  tabiat mor,  al, y e ş il ve kızıl renkler ile süslendi. ”

Bu  söz  D L T   de  yüz  yirm i  üç  kez  geçm ektedir.  (D LT  I.  141,  181820,  15227,  17421,  19859,

2  1 93,  2446,  2498,  25123,  2546,  2603,  2633,9,  27115,  28315,  2904,  29419,  29719,  3 1 212,  3 1 921,  43 97,28,

5022b  503^   ^ 5^ ^   5116;  П.  1 16,20,  2025,  2420,  292,22,3 75 ^   6927,  7011,  805  854,  9123,  10112,

1226,  12323,  13012,  1413,  1716,  1955,  2039,  2043,  20715,  21312,  2226,  2297,  23619,  23727,  2 4 2 ю,

24414,  24521,  26419,  26617,  26727,  26924,  27122,  31315,  33122,  33218,  34922,  36023,  3633;  III.

817,18,19,20,22,23,25,  255 ^  2 ^   3 8 №  444,  507,  524,  5 4 18,  69 ^   8210,  865,  9420,  1038,  ^ 4^   11011,  1 1419,

1165,  1197, 1898,  19016, 19119,  19619,  2164,  22528,  24612,  2471,  25226, 2606,  26524, 2758,  27721,

31616,  32116,27,  33624,  34813,  3862,  39218,  3 9 5 „ ,  42221,  4237,23,  4245,  4274.)

3. S onuç

B itki  adları  ana  sözvarlığının  ögeleri  olduğundan  içinde  bitki  adlarının  geçm ediği  herhangi  b ir 

m etin düşünm ek güçtür.  K arahanlı  Türkçesi dönem indeki bitki adları bütün zenginliği  ile  K utadgu B ilig ’e 

yansım am ıştır.  B u  durum ,  K utadgu  B i l ig  in  m anzum   oluşundan,  dolayısıyla  sözvarlığının  sınırlı 

oluşundan  kaynaklanm aktadır.  H atta K utadgu  B ilig ’deki  hayvan  adları  ile  karşılaştırıldığında bitki  adları 

hayvan  adlarına  göre  daha  azdır.  Ş erif  Ali  B ozkaplan  “K utadgu  B ilig ’de  H ayvan  A d la rı”  adlı 

çalışm asında K utadgu  B ilig ’de  79  farklı  hayvan  adının  305  defa tekrarlandığını  belirlem iştir (Bozkaplan: 

2006:  4.)

Türk  dili  ve  edebiyatının  yazılı  ve  sözlü  m alzem eleri  incelendiğinde,  T ürkçenin  bitki  dünyasının 

da öbür dünyaları gibi 2 zengin ve  çeşitli  olduğu görülecektir.

2 Hayvan adları ile ilgili olarak, bkz.  Şerif Ali Bozkaplan, “Türkiye Türkçesindeki Ehli Olmayan Hayvan Adlarınm Sistematiği”,

III.  U luslar arası T ü rk  Dil K urultayı

, Çeşme-İzmir 1996, Bildiriler, TDK Yayınları Ankara 1999, s.157-197.

208



Kutadgu B ilig ’de Bitki Adları

K u ta d g u   B ilig ’de  G eçen  B itk i A d la rın ın  D izini3

1.  arbuz [1]

2.  arp a [5]

3.  azğan  [1]

4. buğday  [1]

5. çiçek [17]

6. çim  [1]

7. erğuvan  [1]

8. ü a d ı ^   [1]

9. üağıl  [1]

10. üağun  [2]

11. üaranfil [1]4

12. kürküm   [1]

13. ot  [8]

14.  simiş  [1]

15. tiken  [2]

16. y¥ m iş  [10]

17. yıgaç  [4]

1808


3212

karpuz (mecazı “ahm ak”). 

a.-i (kişi a.)  1900 

arpa.


a.  3611,  3612, 4765, 4769, 6334 

yaban çiçeği.

a.  2573 

buğday.


b.  140 

çiçek.


ç.  80,  96,  120, 2573, 2688 

ç. teg 452, 6625 

ç. yazil-  118, 829, 

ç.-inde  1651 

ç.-ler 70, 79,  1810, 

ç.-lerig 6435 

ç.-lig 6531 

çim, ayrık otu.

ç.  974

erguvan çiçeği.



e. teg 6529 

kayın ağacı. 

ü. teg 6532 

yaş söğüt dalı.

ü. teg  1055

kavun.


u.  5110,  5111 

(A.) karanfil.

u.  71 

safran.


u.  6009 

ot.


o.  975, 5600, 6155,  6571 

o.-i 375,  1393

o.-lar 2887

o.-lariğ 2903 

simiş, çekirdek. 

s.  4660


diken.

t.  3846, 6383 

yemiş, meyve.

y.  1651, 2889, 2904, 4660, 4660, 6005

y.-i 4253, 4522

y.-siz 2455, 2455

ağaç.

y.  1428


y.-iğ 2455

y.-tin  118

y.-lar 67

3 Burada Kutadgu Bilig İndeksinden yararlanilmiştir.

4 Steingass’ta karanfil kelimesinin Grekçeden Arapça ve Farsçaya geçtiği belirtilmektedir. Burada Kutadgu Bilig indeksine bağli 

kalinmiştir.

209



Faruk Öztürk

Ш 

Turhan BAYTOP:  Türkçe Bitki Adları Sözlüğü: Ankara 1994, [VI]+ 508 s. Türk Dil Kurumu Yayınları:  605.



Ш 

Şerif Ali BOZKAPLAN:  “Kutadgu Bilig’de Hayvan adları” Günümüz Dünyasında Yusuf Has Hacib ve Fikirleri

II. Uluslar arası Sempozyum 8 Haziran 2006, Bişkek-Kırgızistan.

Ш 

Sir Gerard CLAUSON: An Etymological Dictionary O f Pre-Thirteenth-Century Turkish:  London  1972, XLVIII+



988 s. Oxford University Press.

Ш 

Gerhard DOERFER:  Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen,  unter besonderer Berücksichtigung



älterer neuperisischer Geschichtsquellen, vor allem der Mongolen-und Timuidenzeit: Wiesbaden 1963, I, XLV1II+ 

557 s.;  1965, II, VIII+ 671  s.;  1967, V+ 670 s.;  1975, IV, V+ 640 s. Franz Steiner Verlag.

Ш 

Mustafa S.  KAÇALİN: Dedem Korkut’un Kazan Bey Oğuz-nämesi -metin ve açıklamalar-:  Kitabevi 288, 406  s.,



İstanbul, Ocak 2006.

Ш 

Jean-Paul  ROUX:  Orta  Asya’da  Kutsal  Bitkiler  ve  Hayvanlar:  [Çevirenler:]  Aykut  KAZANCIGİL-Läle



ARSLAN, 440 s., Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2005.

Ш 

Эрванд  Владимирович  СЕВОРТЯН: Этимологический 



словарь тюркских  языков 

(Общетюркские  и

межтюркские  основы  на  гласные):  Академия Наук  СССР  Институт языкознания,  Издательство  «Наука», 

Москва  1974.  [Ervand Vladimiroviç  SEVORTYAN:  Etimologiçiskiy Slovar Tyurkskih  Yazıkov  (Obşetyurkskie  i 



mejtyurkskie osnovı na glasnıye): Akademiya Nauk SSSR İnstitut Yazıkozınaniya, İzdatelstvo “NAUKA”, Moskva 

1974.]


Ш 

Эрванд  Владимирович  СЕВОРТЯН: Этимологический 



словарь тюркских  языков 

(Общетюркские  и

межтюркские основы на букву «Б»): Академия Наук СССР Институт языкознания, Издательство «Наука», 

Москва  1978.  [Ervand Vladimiroviç  SEVORTYAN:  Etimologiçiskiy Slovar Tyurkskih  Yazıkov  (Obşetyurkskie  i 



mejtyurkskie  osnovı  na  bukvu  “B ”):  Akademiya  Nauk  SSSR  İnstitut  Yazıkozınaniya,  İzdatelstvo  “NAUKA”, 

Moskva 1978.]

Ш 

Эрванд  Владимирович  СЕВОРТЯН: Этимологический 



словарь тюркских  языков 

(Общетюркские  и

межтюркские основы на букву «В»,  «Г»,  «Д»): Академия Наук СССР Институт языкознания, Издательство 

«Наука»,  Москва  1980.  [Ervand  Vladimiroviç  SEVORTYAN:  Etimologiçiskiy  Slovar  Tyurkskih  Yazıkov 



(Obşetyurkskie i mejtyurkskie  osnovı na bukvu  “V”,  “G ”,  “D ”): Akademiya Nauk SSSR İnstitut Yazıkozınaniya, 

İzdatelstvo “NAUKA”, Moskva 1980.]

Ш 

F.  STEINGASS: A.  Comprehensive  Persian-English Dictionary: London 1892, VIII+  1539 s.



Ш 

Andreas TIETZE:  Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı Cilt 1 A-E: İstanbul-Wien 2002, 763 s., Simurg 56

Sözlük 2.

Ш 

[KÄŞGARLI  MAHMUD]:  Divanü  Lügat-it-Türk  Tercümesi:  Çeviren:  Besim  ATALAY,  Ankara  1939,  I,



XXXVI+ 530 s.;  1940, II, 366 s.;  1941, III 452 s. T. D. K.  [yayın nr:  521, 522, 523, 524]

Ш 

[YUSUF  HAS  HÄCİB]:  Kutadgu Bilig Metin:  [İşleyen:]  Reşit Rahmeti ARAT,  İstanbul  1947,  I,  LIX+  656  s.



Türk Dil Kurumu.

Ш 

[YUSUF HAS HÄCİB]: Kutadgu Bilig Çeviri:  Reşit Rahmeti ARAT, İstanbul  1959, II, XXVI+ 477 s. Türk Tarih



Kurumu.

Ш 

[YUSUF  HAS  HÄCİB]:  Kutadgu  Bilig  III  İndeks,  [Hazırlayan:]  Reşit  Rahmeti  ARAT  (İndeksi  neşre



hazırlayanlar:  Kemal ERASLAN - Osman F.  SERTKAYA - Nuri YÜCE -  Ön Söz:  Muharrem ERGİN), İstanbul 

1979, X


v

+ 565 s. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 47, Seri: IV -  Sayı: A  12.

Ш 

Юсуф  БАЛАСАГУНИ:  Благодатное  знание:  [перевод:]  С.  И.  ИВАНОВА,  издательство  «Советский



писатель»,  Ленинград  1990.  [Yusuf  BALASAGUN:  Blagadatnoe  Znaniya:  (Perevod:)  S.  İ.  İVANOVA, 

İzdatelstvo «Sovyetskiy Pisatel», Leningrad,  1990.]



Kaynaklar

210

Yüklə 136,15 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə