Microsoft Word toplamtez doc

 
39 
edinilen  verilere  bakıldığında  ülke  topraklarının  ancak   %  7’sinin  tarıma  uygun 
olduğu görülmektedir. Başlıca tarımsal ürünleri pamuk, tütün, buğday, şeker kamışı, 
şeker pancarı; haşhaş, mısır, kenevir yağı tohumlardır. Ekilebilir toprakların % 72’si 
sulanabilmektedir.  Tarım  yapılabilen  arazinin  %  90’ı  vadilerdedir.  1992  yılından 
itibaren özelleştirme  ve özel  mülkiyet girişimleri  hızlandırılmış  ve  bu  yolda önemli 
ilerlemeler  olmuştur.  Kırgızların  göçebe  bir  yaşamdan  gelmiş  olmaları  ve  ülkenin 
dağlık  alana  sahip  olması  nedeniyle  hayvancılık  çok  yaygın  olarak  yapılmaktadır. 
Ayrıca hayvancılık Kırgızistan’ın önemli gelir kaynaklarından birini oluşturmaktadır. 
1,1 milyon büyükbaş hayvan, 10,5 milyonun üzerinde koyun vardır ve yılda 38.600 
ton  yün  üretimi  yapılmaktadır.  Çalışan  nüfusun  %  34’ü  tarım  ve  hayvancılıkla 
uğraşmaktadır. Milli Gelirin % 66’sını bu sektör oluşturmaktadır. 
Sanayi:  Kırgızistan’da  ağır  sanayinin  gelişmemesine  karşın,  hafif  sanayi 
gelişmiştir.  Bunlar  metalürji,  petrol,  doğalgaz,  elektronik,  elektrik  motorları,  deri, 
mobilya,  konservecilik,  et  ve  şeker  sanayi  alanlarında  toplanmıştır.  Kırgızistan 
yeraltı zenginlikleri bakımından diğer Türk cumhuriyetlerine oranla daha yoksuldur. 
Önemli  yeraltı  kaynakları  kömür,  altın,  uranyum,  cıva,  çelik,  antimuan,  tungsten, 
çinko,  kalay,  kurşun  madenleridir.  Akarsuların  debisinin  yüksek  olması  sonucunda 
ülke  önemli  ölçüde  hidrolik  santrallerine  sahiptir.  Ürettiği  elektrik  enerjisini  diğer 
ülkelere  satmaktadır.  Ülkenin  toplam  hidrolik  kapasitesi  yıllık  142.500  milyon 
KW/saattir.  Şu  anda  659.000  KW’lık  termik  santral  ve  2.713.000  KW’lık  18  adet 
hidroelektrik santralleri bulunmaktadır. Kırgızistan’ın petrol ve doğalgaz yataklarının 
yüksek rezervde olduğu varsayılmaktadır.  
Ulaştırma:  Ulaştırma  sektörü  oldukça  gelişmiştir.  Özellikle  karayolu 
taşımacılığı  ihtiyacı  karşılamaktadır.  Şehir  içi  ve  şehir  dışı  karayolu  ağı  23.000 
km’dir. Demiryollarının uzunluğu ise 340 km’dir. Ülkede hava taşımacılığı gelişmiş 
olup iki ayrı uluslararası havaalanı vardır.  
Kırgızistan’ın  telekomünikasyonu  ülkenin  ve  dış  dünyanın  ihtiyaçlarını 
karşılamamaktadır.  Uluslararası  haberleşme  Moskova’ya  bağlıdır.  Kırgızistan’da 
325.000  abone  telefona  sahiptir  ve  süratle  yeniden  yapılaşma  sürmektedir  ve  bu 
konuda önemli anlaşmalar yapılmıştır. 
Turizm:  Kırgızistan’da önemli  bir turizm  varlığı  yoktur. Ancak kış sporları, 
dağ  yürüyüşleri,  avcılık,  su  kanyonculuğu,  termal  tesislerinden  sağlanan  sağlık 

---

 
40 
turizmi  belirli  turizm  varlığı  olarak  sayılabilir.  Toplam  kapasitenin  1990  yılından 
itibaren 4280 yatağa sahip olduğu bilinmektedir. Isık Gölü etrafı önemli konaklama 
merkezidir.  Bankacılık  ve  sigortacılık  gelişme  göstermekte  olup  Kırgız  Merkez 
Bankası kurulmuştur.  
 
Eğitim 
Kırgızistan yüksek bir eğitim düzeyine sahiptir. Ülkede 9 üniversite olup, ilk 
üniversite  1932’de  kurulmuştur.  Okuma  yazma  oranı  %  99,8’dir.  Ülke  genelinde 
1806 ortaokul, 48 teknik lise vardır (www.finalx-team.com). 
 
Siyasi Hayat 
Yönetim biçimi Başkanlık Tipi Cumhuriyet’tir. İdari bölüm olarak 7 bölge ve 
1  şehirden  oluşur.  Sovyetler  Birliğinden  ayrıldığı  31  Ağustos  (1991)  günü  milli 
bayram  olarak  kutlanır.  Kırgızistan’ın  bağımsızlığını  tanıyan  ilk  ülke  Türkiye 
olmuştur.  Kırgızistan  siyasi  modelini  İsviçre’yi  örnek  alarak  geliştirmişse  de  bunu 
tam olarak gerçekleştirememektedir  (www.msxlabs.org). 
 
2.1.4. Türkmenistan 
Resmi  adı  Türkmenistan  Cumhuriyeti  (Türkmen  Türkçesi:  Türkmenistan 
Jumhuriyäti)’dir.  Resmi  dili  Türkmencedir.  Başkenti  Aşkabat,  yönetim  şekli 
cumhuriyettir.  Yüzölçümü  488.100  km²  olup,  nüfusu  4.952.081’dir.  Bağımsızlık 
günü olarak 27 Ekim 1991 tarihi kabul edilir. Milli geliri kişi başına 7,266 US $ olup 
para birimi Türkmen Manatı’dır (www.tr.wikipedia.org). 
 
Tarih 
Türkmen  kelimesi  ilk  kez  VIII.  yy’da  bir  Sogut  mektubunda  geçmiş,  X. 
yy’dan  itibaren  genel  bir  adlandırma  olarak  yerleşik  hayata  geçmiş  Türkler  için, 
ağırlıklı olarak da Müslüman Oğuz boyları için kullanılmaya başlanılmıştır. Türkmen 
adı bugün dar manada Türkmenistan Cumhuriyeti’nde yaşayan Türkmenler ile Irak, 
İran,  Suriye  ve  Anadolu’daki  Türkmen  boylarına  mensup  olanlar  için 
kullanılmaktadır (www.cizforum.com). 

---

 
41 
Özellikle  Safevi  Türk  hükümdarı  Nadir  Şah’tan  sonra  çeşitli  kavimlerin 
saldırılarına  uğrayan  Türkmenler  1835’ten  sonra  Merv  Bölgesine  doğru  yayılmaya 
başlamışlardır.  1860’da  da  Govşut  Han’ın  önderliğinde  Farsları  yenilgiye  uğratmış 
ve  bağımsızlıklarını  ilan  etmişlerdir.  1873’te  Ruslar  Hive’yi  işgal  etmişler  ise  de, 
daha  sonra  yenilgiye  uğramışlardır.  1916’da  başlayan  Türkistan  ulusal  ayaklanması 
devam  etmiş,  1920’de  de  Türkmenler  Hive’yi  geri  almışlardır.  1924’te  Türkmen 
Sovyet  Sosyalist  Cumhuriyeti  kurulmuştur.  7  Ocak  1990  tarihinde  ise 
Türkmenistan’da seçimler yapılmış, resmi dil Türkmence kabul edilmiş, 22 Haziran 
1990  tarihinde  Türkmenistan  egemenliğine,  27  Ekim  1991  tarihinde  de 
bağımsızlığına  kavuşmuştur.  Türkmenistan’ın  bağımsızlığını  ilk  Türkiye  tanımıştır 
(www.tr.wikipedia.org). 
 
Coğrafi Konum 
Türkmenistan  Cumhuriyeti  Orta  Asya’nın  güneyinde  yer  almaktadır.  Hazar 
Denizi  kıyısında  yer  almakta  olup  kuzeydoğusunda  Özbekistan,  kuzeybatısında 
Kazakistan,  güneyinde  İran  ve  güneydoğusunda  Afganistan  ile  komşudur.  488.000 
km²’lik  yüzölçümü  ile  BDT’nun  en  büyük  dördüncü  devletidir.  Kara  Kum  çölü 
ülkenin % 80’ini kapsamaktadır. Ülkenin başlıca üç nehri Ceyhun (Amudarya, 2.620 
km),  Tejen  (1.150  km)  ve  Murgab  (978  km)’dır.  Karakum  kanalı  1.100  km 
uzunluğuyla  tarım  sektörü  açısından  önemli  rol  oynamaktadır.  Nüfusun  yarısı  da 
kanal kıyısında yoğunlaşmıştır (www.kobi.mynet.com). 
Ülkede subtropikal çöl iklimi hakimdir. Arazi yapısı olarak kuzeyde dağlar ve 
kum  çölleri,  İran  sınırında  alçak  dağlar,  batıda  Hazar  Denizi  yer  almaktadır.  Doğal 
kaynakları  petrol,  doğalgaz,  kömür,  sülfür  ve  tuzdur.  Arazi  kullanımı  açısından 
tarıma uygun topraklar % 3, daimi ekinler % 0, otlaklar % 63, ormanlık arazi % 8, 
diğer % 26 oranında yer almaktadır (www.ulkeler.net). 
 
Demografik Yapı 
Türkmenistan’ın  nüfusu  5.799  milyondur.  Nüfusun  %  77’si  Türkmen  olup 
diğer etnik kümeler Özbekler (% 9,2), Ruslar (% 6,7), Kazaklar (% 2), Tatarlar (% 
0,8), Azeriler (% 0,8), Ermeniler (% 0,8), Beluşiler (% 0,8) ve Ukraynalılardan (% 
0,5) oluşmaktadır.  Nüfusun  %  45’i  kırsal  kesimde  yaşamaktadır.  Türkmen  nüfusun 

---